H πολυαναμενόμενη έκθεση «Θηραϊκές τοιχογραφίες. Ο θησαυρός του Προϊστορικού Αιγαίου» θα λειτουργεί, επιτέλους, από σήμερα το βράδυ. Τα εγκαίνια θα γίνουν στο Μουσείο Προϊστορικής Θήρας από την υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, παρουσία του πρωθυπουργού Κ. Μητσοτάκη. Ο κ. Μητσοτάκης είχε επισκεφθεί το μουσείο και τον Ιούνιο, όταν βρέθηκε στη Σαντορίνη κατά την έναρξη της τουριστικής περιόδου.
Οι τοιχογραφίες προέρχονται από σπίτια της αρχαίας Θήρας, από τον οικισμό που σήμερα ονομάζεται Ακρωτήρι, δηλαδή. Σε ένα ολόκληρο επίπεδο του μουσείου θα «αναπαρασταθούν» ορισμένα δωμάτια από τα σπίτια του Ακρωτηρίου. Συγκεκριμένα τα δωμάτια από τους δύο ορόφους της λεγόμενης Δυτικής Οικίας και από τους τρεις της λεγόμενης (επίσης) Ξεστής 3.
«Ούτε ένα από τα κτήρια, που έχουν αποκαλυφθεί, δεν βρέθηκε χωρίς να διαθέτει τουλάχιστον ένα δωμάτιο διακοσμημένο με τοιχογραφίες. Είναι σαν η πόλη να είχε μετατραπεί σε ένα τεράστιο εργαστήριο, όπου πάτρωνες και καλλιτέχνες διαγωνίζονταν, πώς να αναδείξουν καλύτερα την κοινωνική τους θέση οι μεν, το καλλιτεχνικό τους ταλέντο οι δε», έλεγε ο καθηγητής Χρίστος Ντούμας ανασκαφέας του Ακρωτηρίου της Θήρας, σε ξενάγηση που μας είχε κάνει πριν λίγα χρόνια στον αρχαιολογικό χώρο. Εκεί, όπου ανακαλύφθηκε το 1967 από τον Σπυρίδωνα Μαρινάτο η θαμμένη από την έκρηξη του ηφαιστείου πόλη. Η προϊστορική πόλη καταστράφηκε τον 17ο αιώνα π.Χ. μετά τη μεγάλη ηφαιστειακή έκρηξη, αποκαλούμενη και «μινωική έκρηξη». Σχεδόν 3.700 χρόνια αργότερα βρέθηκε θαμμένη κάτω από τόνους ηφαιστειακής λάβας.
Η έκθεση αναπτύσσεται θεματικά στο χώρο της δεύτερης στάθμης του μουσείου και ο επισκέπτης κατεβαίνοντας τα σκαλιά εισέρχεται σε έναν μαγευτικό κόσμο που θυμίζει το εσωτερικό των κτιρίων του Ακρωτηρίου. Ενδεικτικά αναφέρουμε τη Δυτική Οικία. Η αρχιτεκτονική και ο τοιχογραφικός διάκοσμος του κτιρίου, καθώς και τα κινητά ευρήματα από αυτό, μαρτυρούν πως η κατοικία ανήκε ίσως σε έναν κοσμοπολίτη ναυτικό μέλος της θηραϊκής κοινωνίας. Ισως μάλιστα να ήταν και ο Αρχηγός του στόλου. Στα δωμάτιά της βρέθηκαν σπουδαίες τοιχογραφίες όπως εκείνη του «Ψαρά», το «Ποτάμι», αλλά και μικρογραφικές ζωοφόροι της «Νηοπομπής» και η προϊστορική «Τοιχογραφία του Στόλου», οι οποίες θα παρουσιαστούν στην πολυσήμαντή έκθεση. Η Ξεστή 3 επίσης ήταν ένα μεγάλο διώροφο κτίριο, όπου βρέθηκε ένας πολύ μεγάλος αριθμός από τοιχογραφίες. Η θεματολογία των τοιχογραφιών -όπως περιγράφονται σε ιστορικές πηγές- οδηγεί στο συμπέρασμα ότι στην Ξεστή 3 πραγματοποιούνταν διάφορες τελετές λατρευτικής και θρησκευτικής χρήσης.
Η ταράτσα της Δυτικής οικίας ήταν καλυμμένη με πατημένο χώμα το οποίο εξασφάλιζε την μόνωσή της. Στο ισόγειο της υπήρχαν αποθήκες τροφίμων, εργαστήρια, μαγειρείο και χώρος για λειτουργία μύλου. Στον πρώτο όροφο υπήρχε δωμάτιο με αργαλειούς, μια αποθήκη σκευών και τροφίμων, ένα αποχωρητήριο και δύο δωμάτια με τοιχογραφίες. Στο ένα από τα δύο, στο Δωμάτιο 5, βρέθηκαν οι δύο τοιχογραφίες των Ψαράδων η τοιχογραφία της νεαρής ιέρειας, η τοιχογραφία με το ποτάμι (Ανατολικός τοίχος) και η διάσημη μικρογραφική ζωφόρος του στόλου που αναπτύσσεται και στους τέσσερις τοίχους του. Αν και μεγάλο μέρος της έχει χαθεί, θραύσματα μαρτυρούν πως είχε μήκος 16μ.
Η ζωφόρος του στόλου είναι ένα σπάνιο καλλιτέχνημα που παριστάνει ταξίδια του στόλου. Δείχνει όμορφα καράβια και ανθρώπους και στεριές και αφιερώνει μόνον μικρό τμήμα σε ναυμαχία και ναυάγιο, μαρτυρώντας όχι μόνον την θετική ψυχοσύνθεση της εποχής του αλλά ίσως και την αίσθηση παντοδυναμίας και μη αμφισβήτησης που πιθανόν απολάμβαναν τότε οι κάτοικοι, μονοκράτορες των θαλασσών. Αποτελεί σπάνια μαρτυρία για τα θαλασσινά ταξίδια στο Αιγαίο και στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο κατά τους προϊστορικούς χρόνους. Η «Μικρογραφική Ζωφόρος» διακοσμούσε την ανώτερη ζώνη του δωματίου 5.
Το ταξίδι φαίνεται να αρχίζει σε μια πόλη, ενδεχομένως το Ακρωτήρι. Δυστυχώς διασώθηκαν πολύ λίγα τμήματα της Ζωφόρου. Άλλα τέσσερα μεσογειακά λιμάνια παρουσιάζονται ευδιάκριτα και οδηγούν στην υπόθεση ότι αυτά είναι τα λιμάνια που επισκέφθηκε ο Θηραϊκός στόλος κατά τη διάρκεια της αποστολής του.
Η «Μικρογραφική Ζωφόρος» διαμορφώνει την πληρέστερη σε συλλογή πληροφοριών, απεικόνιση παραλιακών οικισμών κατά τη διάρκεια της Εποχής του Χαλκού. Παρέχει στους αρχαιολόγους και τους ιστορικούς έναν πλούτο πληροφοριών για τα λιμάνια και τα σχέδια σκαφών της περιόδου.
Σύμφωνα με στοιχεία που δίνει η Φωτεινή Κλάγκου στη μελέτη της «Το εικονογραφικό πρόγραμμα της Δυτικής Οικίας και της Ξεστής3 στο Ακρωτήρι», η ζωφόρος εντάσσεται στην ανώτερη ζώνη του δωματίου, ίσως επειδή ο ζωγράφος ήθελε να μη χάνει επιφάνεια από τα ανοίγματα θυρών και παραθύρων. Ο καλλιτέχνης αφηγείται μια μεγάλη επιχείρηση, ίσως ένα υπερπόντιο ταξίδι, που φαίνεται να ξεκινά από το λιμάνι του οικισμού και να φτάνει σε μακρινές πόλεις πριν επιστρέψει, μέσα σε εορταστική ατμόσφαιρα. Η τοιχογραφία είναι σε τρία κομμάτια.
Επόμενη τοιχογραφία, ο Ψαράς, που βρέθηκε στο 5ο δωμάτιο της Δυτικής Οικίας. Είναι ζωγραφική σε ασβεστοκονία με την τεχνική του buon fresco, δηλαδή της νωπογραφίας και μετά την αποκατάστασή της έχει ύψος 147 εκ. Το θέμα του έργου είναι ένας νεαρός ψαράς με την ψαριά του και στο άνω τμήμα του έργου βλέπουμε απλό γραμμικό διακοσμητικό περίγραμμα κόκκινης και καστανής ώχρας. Τα ψάρια είναι πολλά και έχουν αποδοθεί με σχετικό ρεαλισμό, καθώς το γαλάζιο της ράχης δημιουργεί αντίθεση με το καστανό της κοιλιάς.
Οι Κυανοπίθηκοι είναι μια ακόμα τοιχογραφία που θα παρουσιαστεί. Έχει ύψος 2,70 μέτρα και πλάτος 2,76 μέτρα και κοσμούσε τον βόρειο και τον δυτικό τοίχο του δωματίου Β6 στο Κτίριο Β. Στο κάτω μέρος της υπάρχουν πλατιές ανισομεγέθεις κυανές γραμμές, οι οποίες παριστάνουν το υγρό στοιχείο. Από τις γραμμές αυτές ξεκινούν βράχια, των οποίων το χρώμα υποδηλώνει την ηφαιστειακή τους προέλευση. Στους βράχους αυτούς αναρριχώνται κυανοί πίθηκοι.
Σύμφωνα με τον πρώτο ανασκαφέα του προϊστορικού οικισμού, Σπυρίδωνα Μαρινάτο, τους κυνηγούν σκυλιά γιατί η «αγέλη από τους ευκίνητους και αναιδείς αυτούς κλέπτας εισήλασεν εις αγρούς και κήπους τους οποίους ελεηλάτησεν απηνώς». Το είδος των πιθήκων αυτών ήταν ξένο προς την θηραϊκή πανίδα, αλλά η απόδοση των χαρακτηριστικών τους από τον ζωγράφο της τοιχογραφίας δείχνει ότι ήταν εξοικειωμένος με αυτούς και οδηγεί στο συμπέρασμα ότι τέτοια ζώα πρέπει να κατοικούσαν στο νησί πριν από την μινωική έκρηξη, πιθανότατα εισηγμένα από χώρες της Ανατολικής μεσογείου.
Υπήρχαν δύο τύποι χρωμάτων: τα ορυκτά, όπως ήταν το σκούρο κόκκινο, το οποίο ήταν υλικό με μεγάλη περιεκτικότητα σε σίδηρο και τα τεχνητά, όπως το γαλάζιο το οποίο ήταν πυρίτιο με οξείδια χαλκού και ασβεστίου. Μεγάλη έκπληξη προκαλεί στους επιστήμονες το γεγονός ότι με τη φασματοσκοπική μέθοδο ανακαλύφθηκε ότι το ιώδες χρώμα σε λεπτομέρειες της τοιχογραφικής σύνθεσης με τις κροκοσυλλέκτριες προέρχεται από την κατεργασία του οστρέου της πορφύρας γεγονός που αποδεικνύει ότι το επίπεδο τεχνογνωσίας και πολιτισμού του νησιού ήταν ιδιαίτερα υψηλό. Τα θέματα των τοιχογραφιών ήταν ιδιαίτερα πρωτότυπα και τα περισσότερα εμπνέονταν από τον φυτικό και ζωικό κόσμο, ενώ δεν έλειπαν και οι αφηγηματικές σκηνές με ανθρώπους, μυθολογικά όντα και θεότητες.
Σχεδόν σε όλα τα ανασκαμμένα κτίρια διαπιστώθηκε η ύπαρξη τοιχογραφιών παλαιότερων από εκείνες που κοσμούσαν τους τοίχους τους όταν έγινε η καταστροφική ηφαιστειακή έκρηξη. Αυτό δείχνει ότι οι τοιχογραφίες ήταν ένας καθιερωμένος τρόπος διακόσμησης των εσωτερικών χώρων, πιθανότατα από τις αρχές του 17ου αιώνα π.Χ.
Από τα ευρήματα των ανασκαφών προκύπτει ότι η κοινωνία του Ακρωτηρίου δεν διοικούνταν από έναν μονάρχη, αλλά από μια ελίτ, η οποία δραστηριοποιούνταν σε δύο κυρίως τομείς, το θαλάσσιο εμπόριο και τη βιοτεχνία, αφού η γεωργία στη γύρω περιοχή δεν μπορούσε να καλύψει τις ανάγκες του μεγάλου πληθυσμού. Τα πλοία των τοιχογραφιών φαίνονται ικανά για μακρινά ταξίδια, ενώ το λιμάνι του Ακρωτηρίου πρέπει να ήταν ένα από τα σημαντικότερα της εποχής του.
