Δημιουργοί, μελετητές και αναγνώστες της λογοτεχνίας όπως και κάθε μορφής τέχνης, γνωρίζουμε ότι το εκάστοτε δημιούργημα φέρει στοιχεία της εποχής που φιλοτεχνείται. Αποτελεί δε, αντικείμενο μελέτης ώστε να ανιχνευθούν στοιχεία και τάσεις της εποχής του, και οιαδήποτε παρέμβαση σε αυτά είναι συνώνυμη με την αλλοίωση της αλήθειας τους.
Θα παρομοιάζαμε οποιαδήποτε τέτοια παρέμβαση με μία τρόπον τινά χειρουργική επέμβαση, μία «πλαστική». Η «μόδα» της εποχής επικαλείται λόγους πολιτικής ορθότητας, και από τη μια στιγμή στην άλλη, δημιουργήματα - αριστουργήματα βρίσκονται επί τάπητος και κρίνονται από μια σκοπιά πιο αρνητική. Αυτή η είδους κριτική δημιουργεί αφενός νέα ακροατήρια, ανθρώπους που ασπάζονται τις παρεμβάσεις.
Αφετέρου, αποτελούν ένα παράδειγμα έως που μπορούν να φτάσουν οι κάθε είδους «αναγνώστες ευαισθησίας», φέρνοντας επίσης στην επιφάνεια διάφορες σεμνοτυφίες. Ενώ, ενδέχεται να εξάψουν την περιέργεια του κοινού, τόσο που – στην περίπτωση των βιβλίων – να αυξηθούν οι πωλήσεις.
Από το 1926 που η Αγκάθα Κρίστι (1890-1976) εξέδωσε το πρώτο της αστυνομικό μυθιστόρημα, μέχρι πριν λίγο καιρό, είχε ξεφύγει από τους οφθαλμούς της πολιτικής ορθότητας. Στοχοποιήθηκε από τον βρετανικό οίκο Harper Collins, που αποφάσισε, στις νέες εκδόσεις της Αγκάθα Κρίστι, να αφαιρέσει τυχόν γλώσσα και περιγραφές που το κοινό θεωρεί προσβλητικές, όπως τις αναφορές στην εθνικότητα χαρακτήρων.
Δημοσίευμα του CNNi αναφέρει ότι οι επεμβάσεις αφορούν στα μυθιστορήματα που η «βασίλισσα του εγκλήματος» έγραψε μεταξύ 1920 και 1976, και επανακυκλοφόρησαν μετά το 2020· μυθιστορήματα που αφορούν στη σειρά βιβλίων που η Κρίστι αναφέρεται στη Μις Μαρπλ και κάποια μυθιστόρημα με ήρωα τον Πουαρό, με τις αλλαγές να έχουν ήδη γίνει στις νέες ψηφιακές εκδόσεις από «αναγνώστες ευαισθησίας».
Ειδικότερα, αφαιρέθηκαν αναφορές στην εθνικότητα όπως στα σημεία όπου ένας χαρακτήρας περιγράφεται ως μαύρος, Εβραίος ή Ρομά, εκφράσεις ότι το σώμα μιας γυναίκας μοιάζει σαν να είναι «από μαύρο μάρμαρο», ένας δικαστής έχει «ινδικό ταπεραμέντο». Αφαιρέθηκαν επίσης όροι όπως «ανατολίτικος» και «νέγρος», η λέξη «ιθαγενείς» αντικαταστάθηκε από τη λέξη «ντόπιοι», η λέξη «τσιγγάνα» αντικαταστάθηκε από τη λέξη «νεαρή γυναίκα».
Η Αγκάθα Κρίστι σε ηλικία 73 ετών, στο Λονδίνο. Πηγή: AP Photo, File
Υπενθυμίζουμε ότι το μυθιστόρημά της, του 1939, με τίτλο «And Then There Were None» (Και έπειτα δεν έμεινε κανείς) είχε πρωτοκυκλοφορήσει με τον τίτλο «Ten Little Niggers» (Δέκα μικροί νέγροι) – ένας όρος (σ.σ νέγρος) που χρησιμοποιήθηκε για τελευταία φορά το 1977.
Τίθενται ερωτήματα όπως γιατί οι «αναγνώστες ευαισθησίας» αποφάσισαν να παρέμβουν την τρέχουσα περίοδο, πόσω μάλλον στην Αγκάθα Κρίστι. Μερίδα αναγνωστών ενδεχομένως να θεωρήσει ασέβεια αυτού του είδους την παρέμβαση – εκτός της λογοτεχνικής πένας της Κρίστι, πρόκειται για λέξεις και φράσεις που την περίοδο εκείνη χρησιμοποιούνταν.
Η Αγκάθα Κρίστι –η οποία εξέδωσε συνολικά 66 μυθιστορήματα και 14 συλλογές διηγημάτων– αποτέλεσε το πρώτο παράδειγμα τέτοια παρέμβασης; Η απάντηση είναι αρνητική. Παρόμοιες αλλαγές έχουν γίνει πρόσφατα στα έργα του Ρόαλντ Νταλ (1916-1990), ενός από τους πιο διαβασμένους παιδικούς συγγραφείς, καθώς και στα έργα του Ίαν Φλέμινγκ (1908-1964), του λογοτεχνικού «πατέρα» του Τζέιμς Μποντ.
Το CNNi διευκρινίζει ότι οι αλλαγές στα βιβλία του Νταλ δίχασαν τους «φαν» έργων του όπως «Ο Τσάρλι και το εργοστάσιο σοκολάτας» και «Ο Τζέιμς και το γιγάντιο ροδάκινο», με ορισμένους να υποστηρίζουν ότι η αναδιατύπωση της κλασικής λογοτεχνίας αποτελεί μορφή λογοκρισίας.
Ως μια μορφή απάντησης, ο εκδοτικός οίκος Puffin ανακοίνωσε ότι θα κυκλοφορήσει δύο εκδόσεις –μία τροποποιημένη και μία κλασική– για να δώσει στους αναγνώστες «την επιλογή να αποφασίσουν πώς θα βιώσουν τις μαγικές, θαυμάσιες ιστορίες του Ρόαλντ Νταλ».
Ο Μιχαήλ Άγγελος
Εκτός του λόγου, φαίνεται ότι και η εικόνα αποτελεί αντικείμενο λογοκρισίας. Σε δημοσίευμα του BBC αναφέρεται ότι διευθύντρια σχολείου στη Φλόριντα εξαναγκάστηκε σε παραίτηση έπειτα από καταγγελία γονέα ότι τα παιδιά της έκτης τάξης Δημοτικού σχολείου εκτέθηκαν σε αντικείμενο πορνογραφίας.
Το εν λόγω πορνογραφικό αντικείμενο ήταν φωτογραφίες του γλυπτού της περιόδου της Αναγέννησης, «Δαβίδ» του Μιχαήλ Άγγελου, που εκτίθενται στη Φλωρεντία. Καθώς και φωτογραφίες των έργων «Δημιουργία του Αδάμ» του Μιχαήλ Άγγελου, «Η Γέννηση της Αφροδίτης» του Σάντρο Μποτιτσέλι.
Ο «Δαβίδ» του Μιχαήλ Άγγελου. Πηγή φωτ.: ΑΡ / Alessandra Tarantino
Αναρωτιόμαστε ποιο μπορεί να είναι το επόμενο «θύμα» στο όνομα της πολιτικής ορθότητας. Τίτλοι έργων, κοινωνικές αναπαραστάσεις, διάφορες εκφάνσεις του γυμνού σώματος στην τέχνη, σώματα που αποκλύνουν από τα συνήθη «πρότυπα»; Ποια η δικαιοδοσία όσων παρεμβαίνουν, υπάρχει κάποιο πλαίσιο ώστε, στον 21ο αιώνα, να αποφεύγονται τέτοιες παρεμβάσεις;
Κεντρική φωτογραφία: Η γλύπτρια Λυν Κράμερ μετρά με διαβήτη τις διαστάσεις του προσώπου της Αγκάθα Κρίστι, ώστε να της φτιάξει προτομή. Η μέτρηση έγινε στο σπίτι της Κρίστι, στο Λονδίνο, την 1η Απριλίου 1972. Πηγή φωτ.: ΑΡ / Uncredited / Press Association
