Οι ειδικοί αποφάνθηκαν: «Δεν είναι ούτε μαργαριτάρι ούτε γυαλί, χρώμα είναι. Ο ζωγράφος το δημιούργησε μόλις με δύο πινελιές». Με σωστό τρόπο η Μαρτίν Γκόσλινκ που βρίσκεται στο τιμόνι του μουσείου Μαουρίτσουις στη Χάγη, κλείνει τη συζήτηση που άνοιξε πρόσφατα ομάδα ειδικών για το πιο διάσημο σκουλαρίκι στην ιστορία της Τέχνης.
«Το κορίτσι με το μαργαριταρένιο σκουλαρίκι» πρωταγωνιστεί την περίοδο αυτή στην αφιερωματική έκθεση του Ρέικσμουζεουμ, τη μεγαλύτερη που έχει γίνει για τον Γιοχάνες Βερμέερ. Οι Ολλανδοί ρίχνουν πάλι φως στο κοσμαγάπητο κορίτσι, όχι όμως σε αναζήτηση της ταυτότητάς του. Το κορίτσι, όπως γράφτηκε, πιθανότατα φέρει στο αυτί του ένα γυάλινο μπιχλιμπίδι σε σχήμα δακρύου, όχι ένα αυθεντικό μαργαριτάρι.
Στον κατάλογο του μουσείου, ο εκ των επιμελητών της έκθεσης Πίτερ Ρέλοφς, επισημαίνει ότι ένα μαργαριτάρι αυτού του μεγέθους θα ήταν «αστρονομικά ακριβό». Τον 17ο αιώνα τα μαργαριτάρια προέρχονταν κυρίως από το στενό μεταξύ της Ινδίας και της σημερινής Σρι Λάνκα. Το 1632 ένας Ολλανδός κοσμηματοπώλης πλήρωσε 500 λίρες για ένα μεγάλο σε διάσταση μαργαριτάρι που αγόρασε στο Λονδίνο ειδικά για πριγκίπισσα για κάτι που πιθανώς ήταν πολύ μικρότερο από τον πίνακα του Βερμέερ (σήμερα αυτό θα ισοδυναμούσε με 100.000 λίρες).
AP / Peter Dejong
Σύμφωνα με τον ερευνητή, «στο έργο του Βερμέερ εξετάζουμε απομιμήσεις γυάλινων μαργαριταριών, που στην εποχή του πωλούνταν κυρίως από βενετσιάνους μάστορες του γυαλιού». Δεν αποκλείεται ο Ρέλοφς να έχει δίκιο. Εκείνο που με βεβαιότητα ξέρουμε είναι ότι ο ζωγράφος έγινε τον Δεκέμβριο του 1653 μέλος της συντεχνίας ζωγράφων του Αγίου Λουκά, στην οποία ανήκαν επίσης υαλοκατασκευαστές.
Ο ίδιος βεβαίως στο Ντελφτ όπου ζούσε, έχαιρε εκτίμησης ως καλλιτέχνης αλλά και ως ειδήμων σε ζητήματα τέχνης, γεγονός που μας κάνει να υποθέσουμε ότι είχε σχέσεις με επιφανή πρόσωπα της πόλης (θα μπορούσε, λοιπόν, κάποιος να εικάσει ότι το σκουλαρίκι δόθηκε ως δάνειο από θαυμαστή – συλλέκτη του ζωγράφου). Το σενάριο φαντάζει μάλλον απίθανο γιατί θα έπρεπε το μοντέλο του έργου να είναι γνωστό μέλος της υψηλής κοινωνίας. Αντιθέτως, τίποτε δεν γνωρίζουμε με ασφάλεια για το κορίτσι.
Η ταινία με τη δεκαενιάχρονη Σκάρλετ Γιόχανσον το 2003, βασισμένη στο βιβλίο της Τρέισι Σεβαλιέ «The Girl with the Pearl Earring» (1999), έκαναν την εικόνα περισσότερο δημοφιλή στο κοινό που του είναι ξένη η τέχνη.
Πηγή: Facebook / Girl with a Pearl Earring
Και χωρίς αυτά, όμως, το πορτρέτο του Βερμέερ είναι το πετράδι της συλλογής Μαουρίτσουις. Αν και η τρέχουσα αναδρομική έκθεση του Ρέικσμουζεουμ θα διαρκέσει έως τις 4 Ιουνίου, το έργο θα επιστρέψει στη Χάγη αρχές Απριλίου.
Ο πίνακας επανεμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1881 από έναν ανώνυμο καλλιτέχνη, πουλώντας τον για δύο φιορίνια (λιγότερο από 1 ευρώ). Κληροδοτήθηκε στους Μαουρίτσουις το 1903 και έλαβε τον σημερινό του τίτλο σχετικά πρόσφατα, μετά από εισήγηση του επιμελητή Κουέντιν Μπουβελό στην αναδρομική έκθεση για τον ζωγράφο το 1995-96 από την Εθνική Πινακοθήκη στην Ουάσιγκτον και το Μαουρίτσουις . Μέχρι τότε το γνωρίζαμε ως το «Κορίτσι με το τουρμπάνι».
Όλα αυτά βεβαίως είναι «φιλολογία» που δεν προσφέρει τίποτε στην ουσία του έργου. Ενδιαφέρον ίσως έχει να ξέρουμε ότι ο καλλιτέχνης ζωγράφισε τούτο το έργο υπό το κράτος των τάδε αντιλήψεων και των δείνα κοινωνικοψυχολογικών αναγκών, αλλά οι πληροφορίες αυτές θα έχουν αξία μόνον εφόσον μπορούν να είναι περιττές, μόνον δηλαδή εφόσον είτε τις ξέρουμε είτε όχι, δεν αλλοιώνουν την ήδη υφιστάμενη σχέση μας με το έργο.
Δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι ο αυθεντικός δημιουργός φανερώνεται σε αυτό που βλέπουμε, η αυθεντική ερμηνεία δίνεται μόνο από αυτό που βλέπουμε. Το να συναντάς το βλέμμα του κοριτσιού χωρίς βιβλία, χωρίς προϊδεάσεις, χωρίς επεξηγήσεις των ειδικών, είναι μια ώρα σπάνια, ώρα που έχεις άμεση επαφή με το πλούσιο, βαθύ και δυνατό πνεύμα.
Κι όταν πια δεν βλέπεις το κορίτσι κι έχεις την τύχη να περπατήσεις αμέριμνος από τουριστικές περιέργειες στο Ντελφτ, την πόλη του ζωγράφου, μπορεί να συναντήσεις τον ίδιο και να πεις πως ναι, μα βέβαια, δαντέλα και πορσελάνη φτιάχνανε σ’ αυτήν την πόλη, την εποχή που σήμαινε κάτι το τι φτιάχνεις.
Μάθετε περισσότερα για το αφιέρωμα στον ζωγράφο εδώ.
