Για χρόνια το κοιτούσαν με αμηχανία, αν όχι καχύποπτα. Το πορτρέτο του Τζορτζ Ουάσιγκτον δέσποζε επί σχεδόν τέσσερις δεκαετίες στην πρεσβευτική κατοικία των ΗΠΑ στο Παρίσι. Μνημειακό σε διάσταση, έφερε την ιδρυτική μορφή του αμερικανικού έθνους, όμως δεν είχε τη χάρη που διαθέτουν οι αντίστοιχες προσωπογραφίες του ιστορικού ηγέτη. Το πρόσωπο ειδικότερα, έμοιαζε τόσο κακότεχνο που πολλοί άρχισαν να εγείρουν ερωτηματικά ως προς τη γνησιότητά του.
Στ’ αλήθεια, αυτός ο πίνακας είναι έργο του Τσαρλς Πηλ; Το ερώτημα άρχισε να καλλιεργείται σε τέτοιο βαθμό ώστε όταν κλήθηκε ο οίκος Sotheby’s να τον αξιολογήσει το 2000, στην περιγραφή του αρκέστηκε να αναφέρει ότι «αποδίδεται» στον Πηλ, καθιστώντας με τον πιο επίσημο τρόπο αμφισβητήσιμη την πατρότητα του πορτρέτου.
Στον Πηλ οφείλουμε όχι μόνο το πορτρέτο του Ουάσιγκτον, αλλά σχεδόν όλα τα ιστορικά πρόσωπα των πατέρων του αμερικανικού έθνους, όπως ο Τζέιμς Βάρνουμ, ο Μπέντζαμιν Φράνκλιν, ο Τζον Χάνκοκ, ο Τόμας Τζέφερσον και ο Αλεξάντερ Χάμιλτον.
Υπήρξε κάτι σαν τον Γερμανό φιλέλληνα Καρλ Κρατσαΐζεν, που πολέμησε στο πλευρό των Eλλήνων και φιλοτέχνησε τα πορτρέτα των βασικών αγωνιστών του ’21. Παρόμοια, ο Πηλ όχι απλώς βρέθηκε στα πεδία των μαχών με τους Άγγλους, αλλά ενέπνευσε πολλούς αμερικανούς να αφήσουν τη ζωή του αγρότη και να πολεμήσουν για τον σκοπό της Ανεξαρτησίας. Συγκέντρωσε στρατεύματα και τελικά, κέρδισε τον βαθμό του λοχαγού.
Όπως πολλές προσωπικότητες της Αμερικανικής Επανάστασης, εκτός από στρατιώτης, ο ζωγράφος μας ήταν επιστήμονας, εφευρέτης, πολιτικός και φυσιοδίφης, άνθρωπος βγαλμένος από τον ευρωπαϊκό διαφωτισμό. Ενώ βρισκόταν στο πεδίο, ζωγράφιζε την ώρα της ξεκούρασης συναισθανόμενος την ιστορικότητα των στιγμών. Έτσι, μας άφησε πορτρέτα διαφόρων αξιωματικών, που τα επόμενα χρόνια μετέφερε σε μνημειακή διάσταση.
Περισσότερο γνωστός έμεινε για τα πορτρέτα του Τζορτζ Ουάσιγκτον. Την πρώτη φορά που ο Στρατηγός πόζαρε για τον Πηλ ήταν το 1772. Θα το έκανε σε άλλες έξι συναντήσεις. Χρησιμοποιώντας αυτά τα επτά έργα ως πρότυπο, ο ζωγράφος δημιούργησε δεκάδες πορτρέτα του Ουάσιγκτον (περίπου 60, αν και δεν γνωρίζουμε με ασφάλεια τον ακριβή αριθμό). Τον ζωγράφισε ξανά και ξανά σε μια εποχή που φωτοαντιγραφικά μέσα δεν υπήρχαν και η συμβολική εικόνα του πρώτου Αμερικανού ηγέτη κρίθηκε αναγκαία για την κυριαρχία του νέου έθνους.
Σήμερα, ύστερα από ενδελεχή έρευνα και ανάλυση με ό,τι πιο προηγμένο διαθέτουν οι ειδικοί, είμαστε σε θέση να ξέρουμε ότι το πορτρέτο της πρεσβευτικής κατοικίας στη Γαλλία, είναι μια από τις πολλές εκδοχές του 1779. Πέρα από την ιστορική του αξία, αρκεί να σημειώσουμε ότι τον Ιανουάριο του 2005, ένα αντίστοιχο ολόσωμο πορτρέτο του Ουάσιγκτον από το 1779, πουλήθηκε για 21,3 εκατομμύρια δολάρια, θέτοντας ρεκόρ αγοράς για ιστορικό αμερικανικό πορτρέτο.
Η πρεσβεία των ΗΠΑ στο Παρίσι, νομίζοντας ότι το πορτρέτο χρειαζόταν συντήρηση, απευθύνθηκε στο νεοσύστατο γραφείο πολιτιστικής κληρονομιάς του Στέιτ Ντιπάρτμεντ. Οι άνθρωποι της υπηρεσίας, μπερδεμένοι αρχικά από την πενιχρή τεκμηρίωση, προχώρησαν σε εκτεταμένη έρευνα κι από τις δύο μεριές του Ατλαντικού.
Ανέλυσαν παρόμοια πορτρέτα του Ουάσιγκτον που κρέμονται στο όρος Βέρνον (στην κατοικία του ηγέτη που λειτουργεί ως μουσείο), καθώς και στη Γερουσία, ενώ ταξίδεψαν σε πρεσβείες των ΗΠΑ στο εξωτερικό, προκειμένου να μελετήσουν επιτόπου το ζωγραφικό ύφος του Πηλ.
Η έρευνα φανέρωσε ότι το πορτρέτο ταξίδεψε με προορισμό την Ολλανδία το 1780, ως προβλεπόμενο διπλωματικό δώρο για την ηγεσία της, όταν το πλοίο που το μετέφερε καταλήφθηκε από το βρετανικό ναυτικό. Περαιτέρω ανάλυση αποκάλυψε σημάδια από τρύπες στον πίνακα, μερικά από τα οποία φαίνεται ότι καλύφθηκαν μεταγενέστερα με χρώμα γύρω από το πρόσωπο (τα οποία φαίνεται πως το αλλοίωσαν σε μεγάλο βαθμό).
Authentication of Washington at Princeton Portrait by Charles Willson Peale https://t.co/mnfKnKZ3ui @wirenews #wirenews #charleswillsonpeale pic.twitter.com/6YN8ut1K7d
— WireNews (@wirenews) February 24, 2023
Οι ειδικοί θεωρούν ότι είναι πάρα πολλά για να συνέβησαν με τυχαίο τρόπο. Δεν μπορεί να λεχθεί με βεβαιότητα, αλλά πρόκειται για εικόνα ενός στρατιωτικού ήρωα που είχε «αιχμαλωτιστεί» από τις βρετανικές δυνάμεις και κατέληξε στη χώρα που νικήθηκε. Θα μπορούσε, λοιπόν, το έργο να είχε καταστραφεί επίτηδες, αμέσως μετά την κατάσχεσή του. Άλλωστε, το 1781, ένας άγνωστος βάνδαλος είχε επίσης καταστρέψει το αρχικό έργο του Ουάσιγκτον από τον Πηλ στο Πρίνστον.
Αυτό το πορτρέτο του 1779 είχε παραγγελθεί από το Ανώτατο Εκτελεστικό Συμβούλιο της Πενσυλβάνιας, ώστε σύμφωνα με τα λόγια του συμβουλίου «η σκέψη του Ουάσιγκτον να εμπνεύσει τις μελλοντικές γενιές ώστε να περπατήσουν στα ίδια ένδοξα βήματα». Ο πίνακας σημείωσε αμέσως επιτυχία.
Ο Πηλ πολιορκήθηκε για αντίγραφα. Το ένα παραγγέλθηκε από τον Χένρι Λόρενς, πλούσιο έμπορο από τη Νότια Καρολίνα. Το 1780 ο Λόρενς μετέφερε τον πίνακα στην Ολλανδία για να διαπραγματευτεί δάνειο ύψους 100.000 δολαρίων προς ενίσχυση των αμερικανικών δυνάμεων όταν το πλοίο του, το Mercury, καταλήφθηκε από φρεγάτα 28 πυροβόλων του Βασιλικού Ναυτικού, τη Vestal, με διοικητή τον καπετάνιο Τζορτζ Κέπελ.
Ο Λόρενς έκανε ένα χρόνο στη φυλακή στον Πύργο του Λονδίνου, ενώ ο Άγγλος πλοίαρχος κράτησε τον πίνακα ως λάφυρο και παρέμεινε στην οικογένειά του τα επόμενα 166 χρόνια.
Κάποια στιγμή, το πορτρέτο αγοράστηκε από την Αμερικανή Κάρολαιν Φούλκε – γνωστή πάτρωνας των τεχνών – η οποία το παραχώρησε ως δάνειο στην κατοικία του πρέσβη των ΗΠΑ στο Παρίσι το 1981. Αφού πέθανε το 1987, κληροδοτήθηκε στην κυβέρνηση με τους όρους της διαθήκης της. Οι Αμερικανοί δεν έδωσαν την απαιτούμενη προσοχή και, ανυποψίαστοι, άφησαν το έργο να κοσμεί το σαλόνι του Λουδοβίκου XVI.
Όλα αυτά ως το 2016 που αποφάσισαν να δουν την ιστορία του και να επιβεβαιώσουν τη γνησιότητά του. Τώρα, γίνεται προσπάθεια να επανέλθει ο πίνακας στην πρότερη κατάσταση, χωρίς να ταξιδέψει στη γενέτειρά του. Θα μείνει στο Παρίσι και θα αποκατασταθεί από Γάλλους συντηρητές, επιχειρώντας ένα «λίφτινγκ» που θα παραπέμπει στο γαλήνιο πρόσωπο του πρώτου προέδρου, αλλά και στο χέρι του «εθνικού ζωγράφου».
