«Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής είναι ένα εργαλείο που μας επιτρέπει να κάνουμε διάφορα πράγματα, όπως να γράφουμε μουσική». Για να ακουστεί η μουσική μέσω του υπολογιστή «χρειάζεται μετατροπέας διότι ο συνθέτης μιλά με έννοιες και ο ηλεκτρονικός υπολογιστής δεν τις καταλαβαίνει. Χρειάζεται ένα πρόγραμμα, ένα από αυτά είναι η Πολυαγωγία: σχεδιάζουμε και αυτό μεταφράζεται με εντολές και επιτρέπει να φτιάξουμε τον ήχο από την αρχή του».
Πρόκειται για ορισμένα από όσα ακούμε από τα χείλη του Ιάννη Ξενάκη (1921/22-2001) για το υπολογιστικό σύστημα δημιουργίας ήχου και μουσικής σύνθεσης – την «Πολυαγωγία» (UPIC), ένα συνθεσάιζερ με βάση τη γραφική αναπαράσταση του ηχητικού σήματος – ενόσω φοράμε ατομικά ακουστικά συνδεδεμένα με μία γκρι τηλεόραση SONY προηγούμενων δεκαετιών όπως προδίδει και το μέγεθός της, κυρίως αυτό πίσω από το γυαλί της οθόνης.
Στην οθόνη παρατηρούμε και συνάμα ακούμε τον Ιάννη Ξενάκη από αρχειακό οπτικοακουστικό υλικό της ΕΡΤ, να μιλά με τρυφερότητα για την πολυαγωγία, τη γραφή και τη μουσική. Δίπλα εκτίθεται ο πολυαγωγέας και πιο δίπλα μπορούμε να ξεφυλλίσουμε τον οδηγό χρήσης της Πολυαγωγίας για να μάθουμε πώς λειτουργεί· μια συσκευή που συν τοις άλλοις επιβεβαιώνει πως η σύγχρονη μουσική στην Ελλάδα έχει μεγαλύτερη και πιο σύνθετη ιστορία απ’ ό,τι είναι ευρέως γνωστό.
O Ιάννης Ξενάκης με τη μηχανή της Πολυαγωγίας (UPIC), περ. 1980 © Συλλογή Οικογένεια Ιάννη Ξενάκη. Πηγή φωτ.: ΕΜΣΤ
Αυτή την «τριλογία» (οδηγός χρήσης-πολυαγωγέας-τηλεόραση) παρατηρούμε όταν εισέλθουμε στο project room του 3ου ορόφου του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, όπου παρουσιάζεται η έκθεση «Ο Ξενάκης και η Ελλάδα» – μία έκθεση που λειτουργεί παράλληλα με τις «Ηχητικές Οδύσσειες» στο ισόγειο του ΕΜΣΤ.
Αμφότερες οι εκθέσεις συνθέτουν το μεγάλο εκθεσιακό αφιέρωμα στον Ξενάκη που με το έργο του στην αρχιτεκτονική και μουσική και το «πάντρεμά» τους, χάραξε νέους δρόμους στον πολιτισμό του 21ου αιώνα, όπως αναφέρουμε στο σημείωμά μας για τις «Ηχητικές Οδύσσειες» O Ιάννης Ξενάκης «ξεδιπλώνεται» στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης.
Όπως προκύπτει και από τον τίτλο της, η έκθεση «Ο Ξενάκης και η Ελλάδα» διερευνά την ταραγμένη και σύνθετη σχέση του συνθέτη με την πρώτη του πατρίδα, από τα χρόνια στη Γαλλία μετά την καταδίκη του σε θάνατο, έως την επιστροφή του στην Ελλάδα μετά από 27 χρόνια αυτοεξορίας, και την καταξίωσή του.
Καταγράφονται πτυχές της πλούσιας μουσικής ζωής στην Ελλάδα τις δεκαετίες του 1960 και του 1970, τις πρωτοβουλίες που προώθησαν τη μουσική πρωτοπορία και στήριξαν τους σύγχρονους συνθέτες, και φτάνει μέχρι την επιστροφή του Ξενάκη και τη διοργάνωση των μεγάλων του ελληνικών έργων, όπως το πολυθέαμα «Πολύτοπο Μυκηνών» (1978), μία μεγάλης πολυπλοκότητας σύνθεση αποτελούμενη από διακριτά μέρη εμπνευσμένα από τον μυκηναϊκό πολιτισμό της αρχαίας Ελλάδας. Από κοινού με τον μινωικό ασκούσαν ασκούσαν μεγάλη επιρροή στον Ξενάκη.
Λήψη από την έκθεση «Ο Ξενάκης και η Ελλάδα» κατά τη δημοσιογραφική παρουσίασή της @ Νεκταρία Μαραγιάννη
Απόσπασμα (διάρκειας 13΄) από το «Πολύτοπο Μυκηνών» προβάλλεται στο χώρο της έκθεσης, πίσω από την «τριλογία» που αναφέραμε πιο πάνω. Ο χώρος γεμίζει επίσης με προθήκες όπου παρουσιάζονται τεκμήρια όπως πρωτότυπες χειρόγραφες επιστολές και κείμενα του Ξενάκη, άρθρα, παρτιτούρες, προγράμματα εκδηλώσεων, φωτογραφίες, ηχογραφήσεις, βίντεο μέσα από τα οποία αποτυπώνονται οι σκέψεις, οι ανησυχίες, η νοσταλγία για την πατρίδα του και τα όνειρά του για το μέλλον της καλλιτεχνικής δημιουργίας στην Ελλάδα.
O Ιάννης Ξενάκης κάτω από τον φεγγίτη του παρεκκλησίου της La Tourette © Συλλογή Οικογένεια Ιάννη Ξενάκη. Πηγή φωτ.: ΕΜΣΤ
Σημαντικές προσωπικότητες της μουσικής που αναδεικνύονται είναι οι Γιάννης Γ. Παπαϊωάννου και Μάνος Χατζιδάκις, οι οποίοι εκτίμησαν και προώθησαν το έργο του Ξενάκη την περίοδο που ο ίδιος βρισκόταν αυτοεξόριστος στη Γαλλία.
Έμφαση δίνεται και στην ίδρυση του Κέντρου Σύγχρονης Μουσικής Έρευνας (ΚΣΥΜΕ, 1979) από τον ίδιο τον Ξενάκη, τον μουσικολόγο, αρχιτέκτονα-πολεοδόμο Γ. Γ. Παπαϊωάννου, τον συνθέτη και μουσικοπαιδαγωγό Στ. Βασιλειάδη και άλλα 22 ιδρυτικά μέλη ακολουθώντας το παράδειγμα του αντίστοιχου φορέα που είχε ιδρύσει ο Ξενάκης στο Παρίσι το 1972.
Όραμα του Ξενάκη ήταν να προαγάγει την έρευνα γύρω από τη μουσική σύνθεση, με ιδιαίτερη έμφαση στην τεχνολογία, και να θέσει σε νέες βάσεις την μουσική παιδαγωγία, εξοικειώνοντας τα μικρά παιδιά και τους εφήβους με τον ήχο που μπορούν να δημιουργήσουν τα σύγχρονα τεχνολογικά μέσα. Βασικό εργαλείο του ΚΣΥΜΕ, το UPIC – στα ελληνικά, Πολυαγωγία.
Πηγή φωτ.: ΕΜΣΤ
Η έκθεση «Ο Ξενάκης και η Ελλάδα» συνδιοργανώνεται από το ΕΜΣΤ, το Ωδείο Αθηνών και το ΚΣΥΜΕ, την επιμελούνται οι Σταμάτης Σχιζάκης (ΕΜΣΤ) και Στέλλα Κουρμπανά (Ωδείο Αθηνών-ΚΣΥΜΕ) και όπως οι «Ηχητικές Οδύσσειες», θα διαρκέσει έως τις 7 Ιανουαρίου 2024. Στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό οι Εύα Μανιδάκη και Θανάσης Δεμίρης (Flux Office).
Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Λεωφ. Καλλιρρόης & Αμβρ. Φραντζή, Αθήνα, 11743
* Κεντρική φωτ.: O Ιάννης Ξενάκης στο Πανεπιστήμιο της Ινδιάνας, 1972 © Συλλογή Οικογένεια Ιάννη Ξενάκη. Πηγή φωτ.: ΕΜΣΤ
Διαβάστε ακόμη:
O Ιάννης Ξενάκης «ξεδιπλώνεται» στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης
