«Με τη ζωγραφική προσπαθώ να μαγέψω, να κρατήσω τα πράγματα που κινδυνεύω να χάσω ή μου έχασα» είχε δηλώσει ο ζωγράφος, γλύπτης, χαράκτης και σκηνογράφος Γιάννης Μόραλης (1916-2009) σε μία από τις συνεντεύξεις του, τονίζοντας τη δύναμη της ζωγραφικής στη διατήρηση της μνήμης. Εκείνο δε, που ήθελε να κρατήσει μέσω της ζωγραφικής ήταν «αυτή την αίσθηση. Τη μνήμη της αφής».
Την αφή των εικονιζομένων προσώπων, την αφή του πινέλου επάνω στην παλέτα και έπειτα στον καμβά, σκεφτόμαστε εμείς. Και καταλήγουμε: μνήμη και αισθήσεις ξεδιπλώνονται στα έργα του. Στεκόμενοι απέναντί τους «σκαλίζουμε» με τον αμφιβληστροειδή μας κάθε σπιθαμή τους, φανταζόμαστε νοητά τον ίδιο να στέκεται μπροστά στο καβαλέτο του και να δημιουργεί.
Με τη μαεστρία του, το κάθε παρόν που αποτύπωνε κατέστη παντοτινό. Όπως στην περίπτωση των ανθρώπινων παρουσιών του, ειδεμή των γυναικείων –μια θεματική που ιδιαίτερα ενδιέφερε τον Γιάννη Μόραλη και που χαρακτηρίζει το σύνολο του καλλιτεχνικού του έργου.
Στη θεματική αυτή –γυναικεία παρουσία– είναι αφιερωμένη η έκθεση «Η μνήμη της αφής» που φιλοξενείται (έως 26/3) στη Δημοτική Πινακοθήκη Αγρινίου, σε συνδιοργάνωση με την Εταιρεία Μελέτης, Έρευνας και Προβολής της Νεοελληνικής Τέχνης – Εργαστήριο Γιάννης Μόραλης.
Το προσχέδιο για το έργο «Ερωτικό» είναι από τα πρώτα έργα που αντικρίζουμε αφότου εισέλθουμε στη Δημοτική Πινακοθήκη Αγρινίου. Η διάρθρωση της έκθεσης όμως είναι χρονολογική, δίνοντας στο κοινό τη δυνατότητα να παρακολουθήσει την πορεία της καλλιτεχνικής γραφής του Μόραλη· εκκινώντας από τα πρώιμα γυναικεία πορτραίτα, στην γεωμετρική αφαίρεση και σε δημιουργίες έως τα τελευταία έτη της ζωής του.
«Όταν ζωγραφίζω, όπως και όταν γράφω δυο σελίδες, κόβω, κόβω, πετώ τις φλυαρίες. Το περιττό αδυνατίζει το έργο. Η ένταση και η δύναμη είναι στην καθαρότητα» υποστήριζε ο Γ. Μόραλης για την καλλιτεχνική του δημιουργία.
Μελετώντας συνεχώς την αναπαράσταση της γυναικείας μορφής, της αφαιρούσε σταδιακά χαρακτηριστικά, χωρίς να αναιρεί τον χαρακτήρα της. Δημιούργησε μια νέα εκδοχή της αφαίρεσης ισορροπώντας με την παραστατικότητα: ενσωματώνοντας τα μαθήματα του μοντερνισμού στις μελέτες αρχαιοελληνικών στάσεων των μορφών, δημιούργησε ένα ιδιότυπο στυλιζαρισμένο ύφος. Έτσι που παρατηρώντας τη γυναικεία μορφή να δημιουργείται η εντύπωση ότι ομοιάζει με κίονα αλλά να διατηρείται αναλλοίωτη η αίσθηση της αφής.
Μεταξύ άλλων, στεκόμαστε στη «Μελέτη για το επιθαλάμιο» (1953), στη λιθογραφία «Στις πορτοκαλιές» (1983), σε εικονογραφήσεις εκδόσεων και δίσκων, κυρίως στα σχέδια και τις μελέτες από τα τετράδια που κράταγε σαν πρωταρχικό υλικό για την δημιουργία των τελικών έργων. Διότι σε αυτά αποτυπώθηκε η αρχική ιδέα και η εξέλιξή της.
Εκτός αυτών, παρατηρούμε γλυπτά και κεραμικά αντικείμενα από όλες τις περιόδους της δημιουργίας του· όλα –σε συνάρτηση και με τη θεματική της έκθεσης– απεικονίζουν γυναίκες, συνθέτοντας το ψηφιδωτό μιας έρευνας ζωής του καλλιτέχνη πάνω στη γυναικεία μορφή, την αθωότητα, τον έρωτα και την ωριμότητα.
Στεκόμενοι πάνω από τις προθήκες παρατηρούμε ένα ζευγάρι γυαλιών οράσεως, εργαλεία ξυλογραφίας και ξύλινες μήτρες που απεικονίζουν γυναίκες, χάρακα, μολύβια. Σαν γυρίσουμε το βλέμμα μας, περισσότερα μολύβια, πινέλα και άλλα αντικείμενα επάνω σε ένα μικρό τραπεζάκι, σε έναν χώρο όπου αναπαρίσταται μέρος του εργαστηρίου του καλλιτέχνη όπως αυτό βρισκόταν επί της οδού Ξενοκράτους 37, στο κέντρο της Αθήνας, όπως πληροφορούμαστε τη διεύθυνση από δυο κάρτες του πίσω από μια άλλη προθήκη.
Στον χώρο που έχει στηθεί ως εργαστήριό του διακρίνουμε, επίσης, δυο καβαλέτα, τελάρα, την ποδιά του, μία καρέκλα, με φόντο δύο μεγάλων διαστάσεων φωτογραφίες του εργαστηρίου. Έτσι, αν και απών, δίνεται η αίσθηση ότι ο δημιουργός είναι παρών και οσονούπω θα ξεμυτίσει: πίσω από τα δεκάδες πινέλα του ή πίσω από το μικρό παραβάν. Υπενθυμίζοντάς μας την αξία της τέχνης στη ζωή μας, τις λειτουργίες της όπως τις αποτύπωσε. Μεταξύ άλλων, την μνήμη και τις ασθήσεις, τη μνήμη των αισθήσεων καθότι και η αφή, το άγγιγμα, έχει μνήμη.
*Με την έκθεση «Ι. Μόραλης. Η μνήμη της αφής» εγκαινιάστηκαν οι επετειακές εκδηλώσεις για τα 10 έτη λειτουργίας της Δημοτικής Πινακοθήκης Αγρινίου (2013-2023). Την έκθεση επιμελούνται ο ζωγράφος και καλλιτεχνικός διευθυντής της Δημοτικής Πινακοθήκης Αγρινίου, Χρήστος Γαρουφαλής, η Νίκη Δάφνη και ο κριτικός τέχνης Τάσος Κουτσουρής.
Δημοτική Πινακοθήκη Αγρινίου, Δημ. Βότση 2, Αγρίνιο. Διάρκεια έκθεσης: Έως 26 Μαρτίου 2023
Πηγή φωτογραφιών: Δημοτική Πινακοθήκη Αγρινίου
