Δημιουργήματα της τέχνης που αφορούν στη ζωή μεγάλων καλλιτεχνών ή προσωπικοτήτων που με κάποιο τρόπο συνέβαλαν στην όποια πρόοδο και εξέλιξη (και πνευματική) της ανθρωπότητας, κεντρίζουν το ενδιαφέρον του κοινού, ώστε να μάθει περαιτέρω πληροφορίες για το ποιόν, τις επιλογές και τη δράση του κάθε φορά σημαντικού προσώπου.
Μόνο που, ένα κάθε φορά τέτοιο δημιούργημα – είτε είναι βιβλίο, είτε ντοκιμαντέρ, μεταξύ άλλων – δεν αποτελεί τη μόνη και καθολική αλήθεια για έναν μύθο ή θρύλο αναλόγως πώς έχει παραλληλιστεί το πρόσωπο. Ενώ, αναφέρουμε το βιβλίο και το ντοκιμαντέρ (ως κινηματογραφικό είδος που απεκδύεται της μυθοπλασίας) καθότι και τα δύο ενέχουν αφήγηση και διάρκεια.
Ένα κάθε φορά τέτοιο δημιούργημα προστίθεται στα προηγηθέντα, αποτελεί μία ακόμη οπτική γωνία από την οποία γίνεται η προσέγγιση στο εκάστοτε πρόσωπο. Ας μη λησμονούμε ένα από τα «διδάγματα» της ταινίας «Πολίτης Κέιν», ότι η ζωή ενός ανθρώπου δεν μπορεί να απαντηθεί με μία λέξη (Ρόουζμπαντ), η ζωή ενός ανθρώπου δεν αντικατοπτρίζεται μόνο σε μία μαρτυρία, σε μία συνέντευξη.
Για την καλύτερη προσέγγιση ενός ανθρώπου συνίστανται πολλαπλές μαρτυρίες, πολλές οπτικές αντιμετώπισης, το χωρικό και χρονικό πλαίσιο. Ακόμη όμως κι έτσι, δεν θα επιτευχθεί η απόλυτη γνώση για την εκάστοτε προσωπικότητα. Η πραγματικότητα συνίσταται από την πολλαπλότητα των αληθειών, η αλήθεια όμως, είναι κάτι σχετικό, μας διδάσκει, επίσης ο «Πολίτης Κέιν».
«Ασφαλέστερη» τείνει να είναι η προσέγγιση στην οποία – συν τοις άλλοις – ενσωματώνεται η μαρτυρία της ίδιας της προσωπικότητας· καθένας μας, άλλωστε, είναι καλύτερος (συγκριτικά με τον περίγυρο) γνώστης της δικής του αλήθειας. Γι’ αυτό και μία αυτοβιογραφία ή ένα ντοκιμαντέρ στο οποίο το πρόσωπο διηγείται, τείνει να κεντρίζει ίσως λίγο παραπάνω το ενδιαφέρον του κοινού. Ίσως διότι η συνέντευξη δεν διαμεσολαβείται μέσω του εντύπου, και το κοινό μπορεί να δει τις αντιδράσεις και εκφράσεις του προσώπου, την άμεση ή έπειτα από λίγες στιγμές σιωπής, απάντηση, να αντιληφθεί το ηχόχρωμα της φωνής, να παρατηρήσει την κατεύθυνση του βλέμματος.
Ένα τέτοιο ντοκιμαντέρ φέρει τον τίτλο «Maria by Callas: Η Μαρία Κάλλας εξομολογείται» (2017) του Τομ Βολφ· στο ντοκιμαντέρ παρουσιάζεται η άνοδος, το απόγειο και η κατάληξη της Μαρίας Κάλλας, μέσα από συνεντεύξεις της, σπάνιο υλικό από τις παραστάσεις της και οπτικό αρχείο που δεν είχε παρουσιαστεί στο παρελθόν.
Στο διάρκειας περίπου δύο ωρών ντοκιμαντέρ στεκόμαστε σε φράσεις στις οποίες αναφέρεται στην άνθρωπο Μαρία και την καλλιτέχνη Κάλλας, στην ισορροπία ανάμεσα στα δύο διότι είναι κι αυτή άνθρωπος. «Υπάρχουν δύο άνθρωποι μέσα μου. Θα ήθελα να είμαι η Μαρία. Αλλά πρέπει να σταθώ και στο ύψος της Κάλλας. Επομένως, προσπαθώ όσο μπορώ να ανταποκριθώ και στα δύο» αναφέρει στην αρχή του ντοκιμαντέρ.
«Αν κάποιος προσπαθήσει να μ’ ακούσει πραγματικά θα βρει όλο μου τον εαυτό μέσα», «έχω ανάγκη από στοργή και τρυφερότητα», «φυσικά, ένας οργανισμός δεν αντέχει πάντα τα χτυπήματα. Γυναίκα είμαι» τονίζει στη συνέχεια, και αναφέρεται στην καλλιτεχνική της φύση ως εξής: «από το πεπρωμένο δεν μπορείς να ξεφύγεις», «κανένας πραγματικός καλλιτέχνης δεν μπορεί να’ ναι ευτυχισμένος», «η μουσική που ερμηνεύω είναι η μόνη γλώσσα που ξέρω πραγματικά».
Ενδεχομένως το ρήμα («εξομολογείται») στον υπότιτλο της ταινίας «η Μαρία Κάλλας εξομολογείται» να αποδίδεται στο ότι μία συνέντευξη θα μπορούσε να ιδωθεί ως μία τρόπον τινά σύγχρονη εξομολόγηση. Μιας προσωπικότητας που στο άκουσμα της φωνής της αναπτύσσονται συναισθήματα. Πρόσβαση στα συναισθήματα και στις σκέψεις της δίνουν η σπάνια αλληλογραφία της με τους φίλους και την οικογένειά της, τα γράμματα αγάπης που αντάλλασσαν με τον πρώτο της σύζυγο, αλλά και μια επιστολή που είχε στείλει στον Ωνάση.
Η ταινία βασίζεται στο ομώνυμο βιβλίο του σκηνοθέτη Τομ Βολφ ο οποίος το έγραψε έπειτα από έρευνα, συναντήσεις με φίλους και συνεργάτες της Κάλλας, μαζεύοντας άγνωστες φωτογραφίες της. Στο βιβλίο, αλλά και στο ντοκιμαντέρ, προσεγγίζει με σεβασμό τη γυναίκα και καλλιτέχνη Μαρία Κάλλας, με διακριτικότητα, δίχως να εμμένει στις συναισθηματικές της δοκιμασίες.
Το ντοκιμαντέρ προβλήθηκε (4/3) στην αίθουσα «Τώνια Μαρκετάκη» στο Λιμάνι Θεσσαλονίκης, στο πλαίσιο του 25ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Η δε, προβολή του, συμπίπτει με τη συμπλήρωση 100 χρόνων, το 2023, από τη γέννηση της Μαρίας Κάλλας, και το παρόν κείμενο αποτελεί μέρος αφιερώματος στην Ημέρα της Γυναίκας (8 Μαρτίου) με αντίστοιχα κείμενα για σημαντικές γυναίκες να δημοσιεύονται στις επόμενες ημέρες.
