Οι αναμνήσεις του μεγάλου αρχιτέκτονα Ερνστ Τσίλερ στη γερμανική γλώσσα δεν μπορούν να θεωρηθούν πλέον χαμένες. Η ιστορικός τέχνης Μαριλένα Ζ. Κασιμάτη καλύπτει το ερευνητικό κενό με μια μοναδική, δίγλωσση −εικονογραφημένη με σπάνιο υλικό− έκδοση. Τίτλος, «Αναμνήσεις του Έρνστ Τσίλλερ-Συμβολή στην προσωπικότητα και στη δράση ενός αρχιτέκτονα στην Ελλάδα», «Ernst Zillers erinnerungen- Ein beitrag zur persönlichkeit und zum wirken eines architekten in Griechenland».
Ο αυτοβιογραφικός λόγος του Τσίλλερ, μια συναρπαστική εναλλαγή αποκάλυψης και απόκρυψης, δείχνει πως η συνάντηση του αρχιτέκτονα με την Ελλάδα του Γεωργίου Α΄ και του Τρικούπη, παρά το πικρό του τέλος, υπήρξε γόνιμη και αμοιβαία επωφελής. Το επίμετρο υπογράφει η Ελένη Φέσσα- Εμμανουήλ. Εκδόθηκε μόλις από το «Βιλιοπωλείον της Εστίας».
Εκείνος που περιμένει από το βιβλίο αυτό σημαντικά νεότερα στοιχεία για τον αρχιτέκτονα Τσίλλερ, ίσως να απογοητευτεί. Εκείνος, όμως, που θα το διαβάσει θέλοντας να γνωρίσει τον άνθρωπο Τσίλλερ και την εποχή του, είναι σίγουρο ότι θα γοητευτεί, όπως και οι συντελεστές, όσο έκαναν την επεξεργασία του υλικού.
Οι «Αναμνήσεις» στα γερμανικά, βρέθηκαν αναπάντεχα από τη Μαριλένα Κασιμάτη στο αρχείο καλλιτεχνών της Εθνικής Πινακοθήκης. Το χειρόγραφο του σπουδαίου αρχιτέκτονα είχε διασωθεί σε μια μορφή φωτοαντιγράφου. Το εύρημα εντοπίσθηκε γύρω στο 2011 (λίγους μήνες μετά την ολοκλήρωση της έκθεσης σχεδίων του Τσίλλερ στην Εθνική Πινακοθήκη που η κα Κασιμάτη είχε οργανώσει και σχεδιάσει).
Μέχρι τότε, γνωρίζαμε την ελληνική εκδοχή των «Αναμνήσεων» μια μάλλον αδέξια και με αρκετές παρανοήσεις μεταφορά του πρωτότυπου γερμανικού χειρογράφου στα ελληνικά από την κόρη Ιωσηφίνα Δήμα-Τσίλλερ.
Από τη στιγμή όμως που εντοπίστηκε το γερμανικό πρωτότυπο η μελετήτρια μπόρεσε να συγκρίνει τις δύο εκδοχές και να διαπιστώσει ότι η κόρη δε μετέφερε στα ελληνικά την ταπείνωση που υπέστη ο πατέρας της και επιβλέπων αρχιτέκτων στο Εκθεσιακό Μέγαρο Ζάππειο (έργο του Θ. Χάνσεν) από την επιτροπή ανέγερσης.
Ο Τσίλλερ γράφει στα γερμανικά πως ταλαιπωρήθηκε υλικά και ψυχικά επειδή είχε αρνηθεί να συμμετάσχει σε ένα σχέδιο υπεξαίρεσης και φθοράς της ευεργεσίας του Ζάππα στο οποίο θα μετείχαν ακόμη και μέλη της επιτροπής. Η ελληνική εκδοχή το παραλείπει, για λόγους τους οποίους θα μπορούσαμε εύκολα να κατανοήσουμε.
Η Μαριλένα Ζ. Κασιμάτη γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε Ιστορία της Τέχνης, Αρχαιολογία και Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου από όπου έλαβε διδακτορικό δίπλωμα (1979). Παρακολούθησε μεταπτυχιακά μαθήματα αποκατάστασης μνημείων στο Πολυτεχνείο του Μονάχου και συντήρησης πινάκων στα εργαστήρια του Βαυαρικού Εθνικού Μουσείου.
Εργάστηκε στις Κρατικές Βαυαρικές Συλλογές Ανακτόρων, Πάρκων και Λιμνών, μελετώντας διεξοδικά τα κατάλοιπα του κληροδοτήματος των Wittelsbach. Από το 1971-1973 υπήρξε τακτική συνεργάτης της Βαυαρικής Ραδιοφωνίας και του Προγράμματος για Έλληνες Μετανάστες. Εργάστηκε σε γκαλερί σύγχρονης τέχνης στο Μόναχο και δημοσίευε κριτικά σημειώματα για καλλιτέχνες.
Από το 1984 έως το 2017 ανέλαβε τη θέση επιμελήτριας στην Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου. Από τη θέση αυτή, και για τη διερεύνηση και ανάδειξη των έργων ελληνικής και δυτικοευρωπαϊκής προέλευσης του μουσείου, συνεργάστηκε με μουσεία και ιδρύματα του εσωτερικού και εξωτερικού, ιδίως με το Πανεπιστήμιο και την Ακαδημία Καλών Τεχνών του Μονάχου, τη Γλυπτοθήκη του Μονάχου και την Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας.
Έχει διατελέσει επιστημονική υπεύθυνη των συλλογών δυτικοευρωπαϊκής ζωγραφικής, χαρακτικών και σχεδίων, της φωτογραφίας στις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης. Έχει πλούσιο συγγραφικό έργο και έχει προσκληθεί με ανακοινώσεις σε συνέδρια Ιστορίας της Τέχνης στη Γερμανία, Ελβετία (ETH Ζυρίχη), για διαλέξεις στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, και σε πολλές δημοτικές Πινακοθήκες και Πανεπιστήμια της Ελλάδας (Θεσσαλονίκη, Βόλο, Χανιά, Πειραιάς), έχει συνεργαστεί με το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, το Ίδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού και έχει δράση ως μέλος στο Δ.Σ. του Ιδρύματος Αικατερίνη Λασκαρίδη.
Έχει διδάξει νεότερη ευρωπαϊκή και ελληνική τέχνη στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης (προπτυχιακά, Ν. 407), μεταπτυχιακά στην Αθήνα και στο Πανεπιστήμιο Πατρών. Στα ερευνητικά της ενδιαφέροντα εντάσσεται η νεοελληνική τέχνη του 19ου αιώνα και η σχέση της με τη Δύση, η μουσειολογία, ιδίως η οργάνωση των μουσείων την ψηφιακή εποχή, η νεοκλασική αρχιτεκτονική και τοπογραφία της Αθήνας. Έχει συντάξει λήμματα για το Λεξικό Ελλήνων Καλλιτεχνών του εκδοτικού οίκου Μέλισσα και το γερμανικό λεξικό καλλιτεχνών Saur.
Ανάμεσα στις σημαντικότερες εκθέσεις και καταλόγους που έχει επιμεληθεί, και με δική της πρωτοβουλία, συγκαταλέγονται: «Αθήνα – Μόναχο. Τέχνη και Πολιτισμός στη Νέα Ελλάδα» (συνεργασία με το Βαυαρικό Εθνικό Μουσείο και το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο), «Μαρία Χρουσάκη, Φωτογραφίες» (μονογραφία, έκθεση), «Συμεών Σαββίδης» (μονογραφία, έκθεση), «Γκόγια. Ο ύπνος της λογικής γεννά τέρατα», «Κωνσταντίνος Βολανάκης, Ο ποιητής της θάλασσας», «Ερνέστος Τσίλλερ Αρχιτέκτων 1837-1923», «Θεόφιλος Χάνσεν και η Ελληνική Αναγέννηση» (συνεργασία με τον καθηγητή Αρχιτεκτονικής Γ.Α. Πανέτσο, την Ακαδημία Καλών Τεχνών της Βιέννης και της Βασιλικής Βιβλιοθήκης της Κοπεγχάγης).
Από το 2013-2016 υπήρξε τακτική συνεργάτης διαδικτυακού ραδιοφώνου για εικαστικά θέματα. Το 2017 είχε ενεργή συμμετοχή στον προγραμματισμό της επανέκθεσης χαρακτικών και σχεδίων (ελληνικών και ξένων σχολών) της Εθνικής Πινακοθήκης. Εξέδωσε τις «Αναμνήσεις του Ερνστ Τσίλλερ» (δίγλωσση έκδοση, ελληνικά- γερμανικά - Peak Publishing, 2020). Άρθρα της έχουν δημοσιευτεί σε γερμανικά και ελληνικά επιστημονικά περιοδικά ιστορίας της τέχνης και αρχιτεκτονικής (Kunstwelt, Διπλή Εικόνα, Αρχιτεκτονική, Αρχαιολογία, Ιστορία της Τέχνης, Δομές, Grad Review 2021).
Συνεργάζεται με το Βυζαντινό-Χριστιανικό Μουσείο (ΥΠΠΟΑ) για την τεκμηρίωση του αθηναϊκού Μεγάρου Τσίλλερ-Λοβέρδου. Εντός του 2022 προγραμματίζεται από το Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τραπέζης η έκδοση της αλληλογραφίας Ερνστ Τσίλλερ-Θεόφιλου Χάνσεν (1861-1890). Διετέλεσε εκπρόσωπος του Υπουργείου Πολιτισμού στη Μόνιμη Αντιπροσωπείας της Ελλάδας στην Unesco. Υπήρξε η ιδρυτική διευθύντρια της Δημοτικής Πινακοθήκης Χανίων. Είναι ιδρυτικό μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Ιστορικών Τέχνης και μέλος της Association International des Critique d’Art – Ηellas.
