«Ο ουρανός την ώρα που γεννήθηκε η Κατ», «Η μητέρα και η γιαγιά σε ψεύτικο αεροσκάφος της Βασιλικής Αεροπορίας, σε μια παραλία, κατά τον Εμφύλιο (π.1949)», «Ο Νίκος σε μια συναυλία των Clash», «Ο γάμος της Κατερίνας, Αθήνα, Αύγουστος 1965» είναι μερικές από τις εικόνες που οι Πάσκουα Βοργιά και ο Παύλος Φυσάκης μοιράζονται στον Φιλολογικό Σύλλογο του Παρνασσού (πλ. Αγίου Γεωργίου Καρύτση, Αθήνα).
Γενέθλια, γάμοι, καλοκαιρινές διακοπές, οτιδήποτε είναι σημαντικό να σωθεί από τον φωτογραφικό φακό και να φυλαχθεί ως κειμήλιο, βγαίνει από πολυκαιρισμένα άλμπουμ και παρατίθεται δίπλα σε ντοκουμέντα, εικόνες με ιστορικό ή καλλιτεχνικό ενδιαφέρον που οι δυο τους διατηρούν ως αρχείο. Το ατομικό με το συλλογικό είναι αξεδιάλυτα δεμένο και μας παρουσιάζεται ως ενιαίο έργο, «σαν μία τράπουλα που ανακατεύεται» και ο θεατής καλείται να ενεργοποιήσει το προσωπικό του βλέμμα, τη δική του μνήμη.
«Sacred and Profane Atlas 5 Family» στην έκθεση «Documents of Breathing» των Πάσκουα Βοργιά και Παύλου Φυσάκη
Η ιστορικότητα δρα, χωρίς να είναι πάντοτε οφθαλμοφανής. Υπάρχουν οι προσωπικές στιγμές από μια συγκεκριμένη περίοδο της ζωής – αγαπημένη ή δυσάρεστη, δεν έχει σημασία – που «χρωματίζονται» από γεγονότα που σφραγίζουν τη συλλογική μνήμη. Στόχος των Βοργιά και Φυσάκη δεν είναι να ανασυστήσουν ρομαντικά και νοσταλγικά όψεις του παρελθόντος.
Ο θεατής θα συναντήσει εικόνες ασπρόμαυρες, υπαινικτικές, που συνθέτουν μια ελεγεία σε ό,τι παρήλθε. Δεν είναι όμως αυτό που, κυρίως, ενδιαφέρει. Η έκθεση είναι το προϊόν μιας ανάγκης. Της ανάγκης να γνωρίσουμε σε ποιες προκλήσεις της Ιστορίας καλείται να απαντήσει ένας στοιχειωδώς σκεπτόμενος πολίτης που ζει και ενεργεί σ’ αυτήν τη χώρα, τις τελευταίες δεκαετίες.
Η παρουσία της ιστορίας είναι πανίσχυρη και μέσα στην καθημερινή ζωή μας, είτε το γνωρίζουμε είτε όχι, είτε το θέλουμε είτε όχι. Η ιστορία δεν είναι άλλο από την ηλικία και συσσώρευση βιωμάτων ενός ζωντανού οργανισμού που λέγεται κοινωνία, λαός, έθνος ή όπως θέλετε.
Ανάμεσα σε φωτογραφίες που λειτουργούν ημερολογιακά κρατώντας την εικαστική τους αυτοτέλεια, προβάλλουν εικόνες που ενεργοποιούν μνήμες από γεγονότα που καθόρισαν την πορεία του τόπου. Ανάμεσά τους, μια εικόνα που παραπέμπει στη δικτατορία των συνταγματαρχών, τη θλιβερή επέτειο της οποίας είχαμε πριν λίγες μέρες.
Η «επταετία» υπήρξε οριακό σημείο για τη νεοελληνική μοίρα. Δεν είναι μόνο η ανοιχτή πληγή της Κύπρου κι όσα έριξαν με τη βία την ελληνική κοινωνία στον «γύψο». Είναι κι όσα η παιδεία μας ακόμη σήμερα πληρώνει για να μεταβληθεί σε παραληρητικά επιφωνήματα περί «του κλέους των αρχαίων ημών προγόνων».
«Αεροπλάνο» στην έκθεση «Documents of Breathing» των Πάσκουα Βοργιά και Παύλου Φυσάκη
Η έκθεση πρωτοδείχτηκε πέρυσι στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης στο Ρέθυμνο και φέτος αναπροσαρμόστηκε ειδικά για τον ιστορικό σύλλογο. Η παλιά αύρα της αίθουσας και το φυσικό φως που πέφτει απλόχωρα από την οροφή του κτιρίου προσθέτουν στην ατμόσφαιρα της ιστορικότητας που ιδανικά θα ήθελαν οι οργανωτές.
Το βλέμμα του επισκέπτη αποσπά η σειρά με τα αντικείμενα στο κέντρο μέσα σε μαύρο φόντο, η οποία μοιάζει να ανασυνθέτει σπαράγματα ονειρικά, χωρίς «λογική» ροή με αρχή και τέλος, σαν μία «νέκυια» (το νήμα της οποίας ξεκινά η εικόνα ενός αστροναύτη).
«Αστροναύτης» στην έκθεση «Documents of Breathing» των Πάσκουα Βοργιά και Παύλου Φυσάκη
Θα συμπλήρωνα στην περιήγηση της έκθεσης και τη σειρά με τα επίσημα μοναρχικά πορτρέτα από τον Όθωνα έως τον Κωνσταντίνο Γλύξμπουργκ που βρίσκονται στον πρώτο όροφο του «Παρνασσού». Αν δεν είναι η μόνη, πρόκειται για μία από τις ελάχιστες, πλήρεις φωτογραφικές αποτυπώσεις της βασιλείας στην Ελλάδα, με πρόσωπα που κουβαλούν μνήμες από εθνικούς θριάμβους και εθνικές καταστροφές.
Πρόσωπο με ιδιαίτερο συμβολισμό είναι κι αυτό της Ουλρίκε Μάινχοφ στην έκθεση των Βοργιά-Φυσάκη. Πρόκειται για λεπτομέρεια έργου του Γκέρχαρντ Ρίχτερ όταν ο Γερμανός εικαστικός απέδιδε φωτορεαλιστικά πορτρέτα από το οικογενειακό περιβάλλον (λογουχάρη, έναν θείο του αξιωματικό των ναζί) κι από την εποχή που ζούσε στο Βερολίνο (είχε δραπετεύσει από τη γενέτειρα Δρέσδη, λίγο προτού χτιστεί το τείχος). Πρόκειται επομένως για διπλή μεταγραφή, φερμένη στο σήμερα, που φανερώνει και τον σκοπό της έκθεσης: μια πράξη οικειοποίησης άλλων εικόνων που προσλαμβάνουν νέο περιεχόμενο.
Εδώ, το βλέμμα του επισκέπτη γίνεται και πάλι προσωπικό. Στη μορφή της Μάινχοφ μπορεί κάποιος να βλέπει μία μάρτυρα της «ελευθερίας», ένα σύμβολο της επανάστασης για μια καλύτερη ζωή. Κάποιος άλλος όμως θα δει πως αυτή η αυριανή καλύτερη κοινωνία δεν μπορεί να γίνει το άλλοθι για να κάνουμε τη σημερινή τη χειρότερη δυνατή, πως την ελευθερία μπορούμε να τη διευρύνουμε, όχι όμως να την καταργήσουμε με σκοπό να την ξαναφτιάξουμε καλύτερη, πως η επανάσταση δεν είναι ο συντομότερος δρόμος για να φθάσουμε στην καλύτερη ζωή, αλλά μια ευθεία στο διάστημα, όπως «ο Ουρανός την ώρα που γεννήθηκε η Κατ».
Φιλολογικός Σύλλογος «Παρνασσός» έως τις 17 Μαΐου. Δευτέρα – Τετάρτη 11:00-15:00, Πέμπτη – Παρασκευή 11:00-20:00, Σάββατο 11:00-19:00, Κυριακή 11:00-15:00. Είσοδος δωρεάν. Μια παραγωγή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση, με την υποστήριξη του ΝΕΟΝ
Κεντρική φωτογραφία: Άτιτλο έργο στην έκθεση «Documents of Breathing» των Πάσκουα Βοργιά και Παύλου Φυσάκη
