Ένας λευκός σταυρός και οκτώ φαναράκια-κεράκια επάνω σε ένα ξύλινο έπιπλο στο βάθος της θεατρικής σκηνής είναι εκεί όπου πέφτει η ματιά μας ενώ αναμένουμε να ξεκινήσει η παράσταση «Ελευθερία στη Βρέμη» του Ράινερ Βέρνερ Φάσμπιντερ (1945-1982), στο Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης. Και όπως θα δούμε καθώς η παράσταση εκτυλίσσεται, υλικά τοποθετημένα σε αυτό το ξύλινο έπιπλο θα χρησιμοποιηθούν για την αφαίρεση ανθρώπινων ζωών –την ίδια στιγμή, η δράστης φαίνεται να βιώνει συναισθήματα συνώνυμα της ελευθερίας.
Η ελευθερία είναι το βασικό ζητούμενο της παράστασης, όπως και ποια όρια και απαγορεύσεις θα υπερβεί καθένας προκειμένου να έχει ελευθερία κινήσεων και επιλογών στη ζωή του. Περιορίζεται από την κάθε φορά εποχή, τα γεωγραφικά σύνορα που προσδιορίζουν τις χώρες, την κοινωνία, τις σκέψεις μας.
Τι συμβαίνει, όμως, όταν μία θεοσεβής και έντιμη γυναίκα που ζει στη Βρέμη στο πρώτο ήμισυ του 19ου αιώνα –μια εποχή όπου η γυναίκα ήταν εξαρτημένη από τον πατέρα, τον σύζυγο, τον αδελφό και όποιον άλλο άνδρα υπήρχε στη ζωή της– δολοφονεί εκείνους που περιορίζουν τις επιλογές της; Ποια ζητήματα εξουσίας τίθενται στις διαπροσωπικές σχέσεις;
Στο σημείο αυτό, θα μπορούσε να ειπωθεί ότι συναινώντας ο εξουσιαζόμενος σε μία μη επιθυμητή απόφαση αφήνει ένα μικρό κενό το οποίο καταλαμβάνει ο εξουσιαστής· έτσι αποκτά περισσότερο χώρο –συνεπώς περισσότερη δύναμη και ελευθερία κινήσεων– ώστε να καθορίσει ή και στη συνέχεια να ζητήσει ή επιβάλλει περισσότερα.
Καθώς έγινε αναφορά στον χώρο, εκτός από το ξύλινο έπιπλο, μία πολυθρόνα έχει επίσης συγκεκριμένη θέση στο θεατρικό σκηνικό. Είναι η θέση στην οποία ανθρώπινες υπάρξεις αφήνουν αναίμακτα την τελευταία τους πνοή. Ενώ, ως έπιπλο, η πολυθρόνα έχει διαμορφωθεί έτσι, ώστε να καθορίζει τη στάση του σώματος, πόσω μάλλον όταν η πολυθρόνα έχει μπράτσα: οι κινήσεις περιορίζονται.
Σε αυτήν την πολυθρόνα (χωρίς μπράτσα) κάθονται εναλλάξ όλα τα μετέπειτα θύματα –κατά την έναρξη της παράστασης στο πλαίσιο χορογραφίας και με χαμηλό φωτισμό. Εξαίρεση οι δυο μικρές της κόρες τις οποίες δεν βλέπουμε, παρά ακούμε τις φωνές τους στις στιγμές που απαιτείται.
Η Γκεέσε Γκότφριντ είναι το πρόσωπο που δολοφονεί σύζυγο, παιδιά, μητέρα, πατέρα, εραστή, μεταξύ άλλων. Και σε κάθε δολοφονία αφαιρεί και ένα ρούχο της –τρόπον τινά συμβολική κίνηση της απελευθέρωσης των δεσμών που της επέβαλαν τα πρόσωπα. Ώσπου καταλήγει γυμνή και μην έχοντας κανέναν στη ζωή.
Ένα ακόμη τελετουργικό εκτελείται μετά από κάθε δολοφονία και αφότου αφαιρέσει κάποιο ρούχο της: απευθύνεται στο κοινό κρατώντας το φανάρι-κερί, αναφωνεί κάποιες φράσεις, σβήνει το κερί και το τοποθετεί πίσω στο έπιπλο.
Πρόκειται για τις φράσεις: «Έχε γεια γήινε κόσμε/ λαχταρώ τον ουρανό/ εκεί θα βρω τη γαλήνη/ σύντροφο παντοτινό./ Εδώ όλα είναι μάταια/ βία και φτώχεια και καταστροφή/ εκεί πάνω σωτηρία και ψυχή» που θαρρεί κανείς τις αναφωνεί η Γκότφριντ για τα θύματά της, ή ως εξιλέωση για την ίδια και όσα έχει υποστεί σε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία που την έχει κάνει να νιώσει αδικημένη.
Κυρίως, να μην μπορεί να επιλέξει· «ο νόμος απαγορεύει στη γυναίκα να έχει δική της γνώμη, να σκεφτεί, να αγαπήσει» την ακούμε κατά τη διάρκεια της παράστασης, και την ανακαλούμε στο τέλος, υπό την μουσική υπόκρουση του «Ρέκβιεμ» του Μότσαρτ.
Το έργο - Η παράσταση
Για την «Ελευθερία στη Βρέμη» ο Ράινερ Βέρνερ Φάσμπιντερ αντλεί έμπνευση από την πραγματική ιστορία της Γκεέσε Γκότφριντ, μιας αστής της Βρέμης, μιας κατά γενική ομολογία θεοσεβούς και έντιμης γυναίκας, που σκότωσε δεκαπέντε ανθρώπους, τα εγκλήματά της αποκαλύφθηκαν το 1831 και αποκεφαλίστηκε στην τελευταία δημόσια εκτέλεση στη Βρέμη. Ο συγγραφέας ανέβασε το έργο στο θέατρο της Βρέμης το 1971.
Η παράσταση (κατάλληλη για άνω των 16 ετών) είναι παραγωγή του ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης και ανεβαίνει στο Θέατρο Τέχνης κατόπιν σύμπραξης με αυτό, και αφότου το έργο έκανε πρεμιέρα στα Χανιά και περιόδευσε σε πόλεις της Κρήτης. Στο Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης, παρουσιάζεται σε νέα μετάφραση Γιώργου Δεπάστα και διασκευή, σκηνοθεσία, σκηνικά, κοστούμια, μουσική επιμέλεια Νίκου Μαστοράκη.
Παίζουν οι Μαριάννα Δημητρίου, Άγης Εμμανουήλ, Διαμαντής Καραναστάσης, Μαρία Κεχαγιόγλου, Καίτη Μανωλιδάκη, Γιωργής Τσαμπουράκης καιΧάρης Τσιτσάκης. Την κινησιολογία επιμελήθηκε η Μαρίζα Τσίγκα, τους φωτισμούς σχεδίασε ο Τάσος Παλαιορούτας.
Θέατρο Τέχνης – Υπόγειο, Πεσμαζόγλου 5, 210 3228706. Παραστάσεις έως τις 9 Απριλίου 2023.
Οι φωτογραφίες είναι στιγμιότυπα από την παράσταση, τις τράβηξε ο Γιώργος Αναστασάκης.
