Το μήνυμα του Αντόνιο Γκουτέρες ήταν σαφές την πρώτη ημέρα της διάσκεψης κορυφής για το κλίμα COP27 στην Αίγυπτο: «Συνεργαστείτε ή εξαφανιστείτε». Συνεπώς, είτε οι χώρες θα συνεργαστούν για να μειώσουν τις εκπομπές αερίων ή θα καταδικάσουν με τις πρακτικές τους σε μια κλιματική καταστροφή. «Ο πλανήτης μας πλησιάζει με γρήγορους ρυθμούς σε κρίσιμα σημεία που θα καταστήσουν το κλιματικό χάος μη αναστρέψιμο. Βρισκόμαστε σε έναν αυτοκινητόδρομο με κατεύθυνση την κλιματική κόλαση και έχουμε το πόδι μας στο γκάζι», προειδοποίησε, μεταξύ άλλων.
Εν αναμονή των τελικών αποφάσεων της διάσκεψης, θυμόμαστε τον διεθνούς φήμης Ιταλό συνθέτη και πιανίστα Λουντοβίκο Εϊνάουντι (γενν. 1955), ο οποίος, τον Ιούνιο του 2016, ερμήνευσε μία σύνθεσή του επάνω σε μία πλωτή πλατφόρμα στη μέση του Αρκτικού Ωκεανού, στο αρχιπέλαγος Σβάλμπαρντ, ανάμεσα στη Νορβηγία και την Αρκτική. Αυτό, στο πλαίσιο προώθησης της παγκόσμιας καμπάνιας της Greenpeace «Save the Artic», μέσω της οποίας η οργάνωση προσπάθησε να ασκήσει πίεση στους ηγέτες του κόσμου για τη δημιουργία ενός παγκόσμιου καταφύγιου στην ακατοίκητη περιοχή γύρω από το Βόρειο Πόλο.
Η σύνθεση του Ιταλού δημιουργού τιτλοφορείτο «Ελεγεία για την Αρκτική» (Elegy for the Arctic), η δε κάμερα που κατέγραψε την ερμηνεία του ταξίδεψε επάνω από τις εκτάσεις παγόβουνων και απαθανάτισε την αποκόλληση μικρού τμήματος το οποίο έπεσε στον παγωμένο ωκεανό και έκανε συντροφιά ανάμεσα σε αρκετά ακόμη μικρά τμήματα που είχαν αποκοπεί από κάποιο παγόβουνο. Παρόμοια πανοραμικής λήψης πλάνα μετέφεραν την αίσθηση ότι ο Ιταλός δημιουργός ερμήνευσε σε έναν ωκεανό από συντρίμμια, όπως και ότι ο ήχος που βγήκε από το πιάνο συναισθάνθηκε την αποκόλληση σαν ξεριζωμό και θρήνησε για την ανεπιστρεπτί αλλαγή.
Στιγμιότυπο από την ερμηνεία του Λουντοβίκο Εϊνάουντι στην Αρκτική. Πηγή: YouTube / Ludovico Einaudi
«Η κλιματική αλλαγή είναι γεγονός. Δεν έχει γυρισμό, μόνο να τη μετριάσουμε μπορούμε» μας είχε αναφέρει σε παλαιότερη επικοινωνία μας η καθηγήτρια του Τομέα Φυσικής Περιβάλλοντος-Μετεωρολογίας στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Έλενα Φλόκα. Και όταν η αλλαγή είναι δραστική, τείνει να γίνει περισσότερο δραστική, η τέχνη, οι καλλιτέχνες, καλούνται να αφυπνίσουν το κοινό, με διαφορετικό τρόπο.
Ο Εϊνάουντι συγκινεί με την κίνησή του εκείνη. Η κίνησή του σχετιζόταν με την κλιματική αλλαγή, αφορούσε τον πλανήτη, τη φύση -αν μη τι άλλο είναι ζωτικής σημασίας για τον άνθρωπο η επαφή του με τη φύση. Κάνοντας μια μικρή αναδρομή, βλέπουμε ότι οι καλλιτέχνες ενέταξαν συστηματικά τη σχέση ανθρώπου-περιβάλλοντος στη θεματική τους φαρέτρα τους ήδη από τη δεκαετία του ’60, οπότε και το κίνημα της «περιβαλλοντικής τέχνης» («Environmental art») έκανε την εμφάνισή του κυρίως στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και τη Μεγάλη Βρετανία, αγκαλιάζοντας συναφείς όρους όπως «Land art» και «Earth art», αποδιδόμενες ως «τέχνη της γης» ή «γήινη τέχνη». Στο σύνολό τους, αφορούν επεμβάσεις μεγάλης κλίμακας στο φυσικό περιβάλλον, με την ίδια τη φύση να δίδει τα υλικά της για τη συγκρότηση των επεμβάσεων-έργων τέχνης, ενίοτε με οικολογικά κίνητρα, από όπου προκύπτει και ο όρος «οικολογική τέχνη» («eco-art», «Ecological art», «Ecoart»), που αποτελεί υποκατηγορία της περιβαλλοντικής τέχνης.
Ανάμεσα σε άλλους, αναφέρουμε τον Δημήτρη Αληθεινό (γενν. 1945), καθώς μεγάλο μέρος της εικαστικής του δουλειάς αφορά στη βίαιη παραμόρφωση του πλανήτη, την αντίστροφη μέτρηση. Επί παραδείγματι, η εγκατάσταση 2.200 ρολογιών τοίχου στο πάτωμα, καλυμμένων με χώμα διαφορετικού χρώματος από διαφόρους πολιτισμούς ανά τον πλανήτη, στο πλαίσιο της αναδρομικής του έκθεσης που είχε διοργανώσει (2013) το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, και μας παραπέμπει στο χρόνο. Και οι δείκτες εκείνων των ρολογιών στους παλμούς της Γης, στον ήχο κινδύνου για την κλιματική αλλαγή.
Στιγμιότυπο από το τρέιλερ της ταινίας «The Day After Tomorrow». Πηγή: YouTube / The Day After Tomorrow
Περνώντας στον κινηματογράφο, παρατηρούμε ότι δεν είναι λίγες οι ταινίες που παρουσιάζουν ενδεχόμενα αποτελέσματα της κλιματικής αλλαγής, όπως «The Day After Tomorrow» (2004) με την κατάρρευση πολιτισμών λόγω της κλιματικής αλλαγής, και «The Colony» (2013) με τα απροσδόκητα αποτελέσματα της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Το ζητούμενο είναι «μια πιο λεπτή, πιο ποικιλόμορφη απεικόνιση της κλιματικής αλλαγής σε ταινίες από ότι απλές υπερπαραγωγές για κλιματικές καταστροφές», υπογραμμίζει στο δημοσίευμά της «The climate films shaping society» στο BBC η περιβαλλοντική συντάκτης Μπέκα Γουόρνερ.
Οι κοινωνικοί επιστήμονες και οι μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί υποστηρίζουν ότι το κλίμα είναι ένα θέμα που μπορεί να καταταγεί σε πολλά είδη ιστοριών στην οθόνη και όχι μόνο σε ταινίες θρίλερ φυσικών καταστροφών. Αναλόγως της ιστορίας που θα εκτυλιχτεί στη μικρή ή στη μεγάλη οθόνη και θα επηρεάσει τους χαρακτήρες της εκάστοτε σειράς ή ταινίας, το κοινό που παρακολουθεί μπορεί να αντεπεξέλθει αντίστοιχα, αναφέρεται στο δημοσίευμα.
Αυτό, διότι, κατά τους επιστήμονες, ο ανθρώπινος εγκέφαλος κατανοεί και θυμάται ευκολότερα τις πληροφορίες που παραδίδονται ως αφήγηση. Με τη διαφορά να έγκειται στο είδος των αφηγήσεων. Ταινίες θρίλερ που εγείρουν συναισθήματα φόβου ναι μεν επισημαίνουν στους θεατές τη σημασία τους ζητήματος, ενδέχεται δε -σύμφωνα με μελέτη- να τους προκαλείται η εντύπωση ότι είναι αδύναμοι να αντιμετωπίσουν μία τέτοια απειλή, πόσω μάλλον να τη σταματήσουν, σημειώνει η Γουόρνερ. Με την επισήμανση ότι επίκειται να γίνουν σχετικές έρευνες και να δοθούν περισσότερα παραδείγματα για μια πιο ευρεία κατανόηση πώς μπορούν να ειπωθούν καλύτερα οι ιστορίες για το κλίμα.
Στιγμιότυπο από την ερμηνεία του Λουντοβικο Εϊνάουντι στην Αρκτική. Πηγή: YouTube / Ludovico Einaudi
Επιστρέφουμε στην εγκατάσταση του Δημήτρη Αληθεινού. Καθώς περιηγηθήκαμε τότε, στην αίθουσα που ηχούσαν τα ρολόγια, συναισθανθήκαμε ότι η Γη είναι ένας ζωντανός οργανισμός που έχει το δικό της εσωτερικό ρολόι και ρυθμό, που όσο λειτουργεί διασφαλίζει τη δική της και τη δική μας ύπαρξη. Και η «Ελεγεία για την Αρκτική» από τον Εϊνάουντι, ένας θρήνος για κάτι που έχει παρέλθει και μία παράκληση για εγρήγορση για ό,τι ακόμη μπορεί να σωθεί στη Γη, στο περιβάλλον που μας περιβάλλει.
*Κεντρική φωτογραφία: Στιγμιότυπο από την ερμηνεία του Λουντοβίκο Εϊνάουντι στην Αρκτική. Πηγή: YouTube / Ludovico Einaudi
