Βιβλία όπως «Το καπλάνι της βιτρίνας» και «Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου» της Άλκης Ζέη (1923-2020) ανασύρονται από τα ράφια της βιβλιοθήκης με μια λαχτάρα όμοια εκείνης του μικρού παιδιού που καταφέρνει να βρει κάτι που θαρρούσε πως είχε χάσει. Μόνο που τα χέρια ανήκουν σε ενήλικα· χαϊδεύουν το εξώφυλλο, το οπισθόφυλλο, τη ράχη του κάθε βιβλίου, προτού το ανοίξουν σε τυχαία σελίδα και το τοποθετήσουν στιγμιαία στη μύτη –μια συνήθεια των «βιβλιοφάγων» σαν να βυθίζονται στον κόσμο που ξετυλίγεται στις σελίδες του βιβλίου. Και η μυρωδιά που αναδύεται από τις σελίδες μαρτυρεί το πέρασμα των χρόνων αλλά και όσα συναισθήματα γεννήθηκαν μέσα από εκείνες τις σελίδες, όπου και έμειναν φυλαγμένα.
Οι κινήσεις αυτές καταγράφηκαν τον Φεβρουάριο του 2020, λίγο μετά την ανακοίνωση του θανάτου της αγαπημένης πεζογράφου και συγγραφέως, Άλκης Ζέη. Δεν ήμασταν λίγοι εκείνοι που ανασύραμε τα βιβλία της, τα οποία αποτέλεσαν συνοδοιπόρους μας όταν ήμασταν παιδιά και έφηβοι. Και μαζί με αυτά ανασύραμε την χρονική περίοδο όπου αναφερόταν η Ζέη, ανασύραμε τη δική μας χρονική περίοδο όταν τα διαβάσαμε πρώτη φορά. Συνειδητοποιώντας, καθώς τα ξεφυλλίζαμε ξανά, τη συμβολή της μέσω των βιβλίων της στην κατανόηση του κόσμου γύρω μας, γεγονότων που συνέβησαν και πώς επηρέασαν τους ήρωές της.
Η τότε ανάσυρση των βιβλίων της συνέπεσε, λίγες μέρες αργότερα, με την πρώτη καραντίνα λόγω της πανδημίας του κορονοϊού. Βρισκόμενοι εντός των τοίχων του σπιτιού η φράση «Να 'χα τώρα φτερά σαν του Ίκαρου, θα μπορούσα να πέταγα από χώρα σε χώρα και να ρώταγα όλα τα παιδιά του κόσμου: ΕΥ-ΠΟ; ΛΥ-ΠΟ;» από «Το καπλάνι της βιτρίνας», αποκτούσε άλλη δυναμική.
Τη φράση αυτή ανακαλέσαμε και τη Δευτέρα, διαβάζοντας την ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού (ΥΠΠΟΑ), ότι ανακηρύσσει το 2023 «Λογοτεχνικό Έτος Άλκης Ζέη» με αφορμή τη συμπλήρωση 100 ετών από τη γέννησή της. Προμηνύοντας μια σειρά εκδηλώσεων καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.
Ανάμεσα στις κεντρικές δράσεις στο πλαίσιο του εορτασμού του Λογοτεχνικού Έτους, περιλαμβάνονται η κυκλοφορία αφιερωματικού τόμου, σειρά εκπαιδευτικών προγραμμάτων και εκδηλώσεων στην Ελλάδα και το εξωτερικό, καθώς και μεγάλη έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη (κτίριο Πειραιώς 138). Νεότερα για την έκθεση θα γίνουν γνωστά προσεχώς, όπως μας ενημέρωσαν από το Μουσείο Μπενάκη κατόπιν επικοινωνίας μας.
Όσο για τον συντονισμό, την υποστήριξη, τον σχεδιασμό δράσεων, καθώς και την αξιολόγηση προτάσεων και αιτημάτων αιγίδας διαφόρων φορέων για δράσεις τους στο πλαίσιο του εορτασμού του «Λογοτεχνικού Έτους Άλκης Ζέη», θα γίνει από 9μελη αμισθί ομάδα εργασίας. Και το πρόσωπο της Άλκη Ζέης θα τιμηθεί, επίσης, στη Διεθνή Έκθεση Παιδικού Βιβλίου της Μπολόνια (6-9 Μαρτίου 2023), όπου η Ελλάδα θα συμμετέχει ως «τιμώμενη αγορά», σημειώνει το ΥΠΠΟΑ.
«ΕΥ-ΠΟ; ΛΥ-ΠΟ;»
«Αυτά δεν ήταν βυζαντινά, αλλά μια δική μας γλώσσα, που μόνο οι δυο μας την καταλαβαίναμε. ΕΥ-ΠΟ, θα πει πολύ ευχαριστημένη. ΛΥ-ΠΟ, πολύ λυπημένη. Αν δεν το ρωτούσαμε κάθε βράδυ η μια στην άλλη, δεν μπορούσαμε να κοιμηθούμε. Δεν ξέρω γιατί, τις Κυριακές, σχεδόν πάντα, απαντούσαμε ΛΥ-ΠΟ, ΛΥ-ΠΟ» αναφέρει η Άλκη Ζέη στο σχεδόν αυτοβιογραφικό μυθιστόρημά της, εμπνευσμένο από τα παιδικά της χρόνια στη Σάμο, «Το καπλάνι της βιτρίνας».
Τι θα απαντούσε καθένας μας σαν ερωτάτο όταν διάβασε αυτό το βιβλίο την πρώτη φορά, έπειτα από χρόνια, αλλά και σήμερα; Τι θα απαντούσαν τα παιδιά σήμερα, ιδίως εκείνα που διαβιούν δίχως οικογένεια ή μακριά από αυτήν, ή εκείνα σε συνθήκες πολέμου;
Φωτογραφία του εξωφύλλου των βιβλίων «Ο θείων Πλάτων», «Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου» και «Το καπλάνι της βιτρίνας» της Άλκης Ζέη (από τις εκδόσεις «Κέδρος»). Πηγή: Eurokinissi / Φωτογραφίες αρχείου
Θα λέγαμε ότι τα αποσπάσματα που επιλεκτικά παραθέσαμε από «Το καπλάνι της βιτρίνας» θίγουν το βασικό ερώτημα για την ψυχική μας διάθεση στην καθημερινότητά μας: χαρά ή λύπη βάσει όσων συνέβησαν και νιώσαμε. Μαθαίνοντάς μας, τότε (σ.σ κατά την παιδική-εφηβική ανάγνωσή μας) να συναισθανόμαστε και να αναρωτιόμαστε για την ψυχική κατάσταση του άλλου. Υπενθυμίζοντάς μας, σήμερα, τη σημασία των συναισθημάτων και ενός ζευγαριού αυτιών που σαν είναι «εκεί» αρκούν να απαλύνουν το «ΛΥ-ΠΟ».
«ΛΥ-ΠΟ» απαντούσαν τις Κυριακές τα δύο κεντρικά πρόσωπα του βιβλίου, η Μυρτώ και Μέλια. Θυμόμαστε ότι, στην υπόθεση του βιβλίου, η δικτατορία του Μεταξά έφερε τέλος στην παιδική αθωότητα και οι δύο τους βρέθηκαν αντιμέτωπες με καταστάσεις και προβληματισμούς μέσα από τις οποίες ωρίμασαν. Κάπως έτσι, τα βιβλία της Ζέη απευθύνονται και σε ενήλικες, ίσως διότι καθένας έχει προφυλαγμένη μέσα του έστω και λίγη από την αθωότητα των παιδικών του χρόνων στην οποία ενίοτε ανατρέχει για να συνεχίζει.
Κάπως έτσι, στο άκουσμα ξανά του ονόματος της Άλκης Ζέη, μιας ανακοίνωσης όπως η ανακήρυξη του Λογοτεχνικού Έτους, καθοδηγεί τα βήματά μας στο ράφι της βιβλιοθήκης μας όπου καθένας μας έχει μια θέση για τη δική του Άλκη Ζέη –λαμβάνοντας υπ’ όψιν ότι τα παιδικά αναγνώσματα δεν είναι ίδια σε όλους μας.
«Το Καπλάνι της Βιτρίνας» και η Ιστορία
Οι αναγνώστες των βιβλίων της Άλκης Ζέη γνωρίζουμε ότι «Το καπλάνι της βιτρίνας», το πρώτο μυθιστόρημά της, υπήρξε έργο-σταθμός για την ελληνική παιδική λογοτεχνία και θεωρείται πλέον ένα κλασικό έργο της παγκόσμιας λογοτεχνίας για παιδιά, με συνεχείς επανεκδόσεις από το 1963 που πρωτοκυκλοφόρησε στην Ελλάδα και πολλές μεταφράσεις και διακρίσεις στο εξωτερικό. Όπως και ότι η ιδιαιτερότητα του συγγραφικού της έργου έγκειται στην άμεση σχέση με την ιστορία (λχ. Στο «Καπλάνι της Βιτρίνας»).
«Από τα μικρά μου χρόνια ως σήμερα, ας μην πω με ακρίβεια πόσα είναι γιατί θα τρομάξω κι εγώ η ίδια, έζησα έναν πόλεμο, δύο εμφύλιους πολέμους, δύο δικτατορίες και δύο προσφυγιές. Δεν τα έζησα σαν απλός παρατηρητής, αλλά παίρνοντας ενεργό μέρος κάθε φορά κι έτσι και να ήθελα δεν θα μπορούσε το συγγραφικό μου έργο να μην επηρεαστεί από τα γεγονότα αυτά που συγκλόνισαν τον τόπο μας» όπως είχε αναφέρει η Άλκη Ζέη, προσθέτοντας: «Άθελά μου η ζωή μου μπλέχτηκε μέσα στην ιστορία κι έγινα κι εγώ ένα κομμάτι της. Το συγγραφικό μου, λοιπόν, έργο, θέλω δεν θέλω, είναι γεμάτο ιστορία… Αν πέτυχα να κάνω τα παιδιά να την ακούσουν τουλάχιστον, το μέλλον θα δείξει».
Υπενθυμίζεται, ότι εκτός του συγγραφικού της έργου, η Άλκη Ζέη υπήρξε πρέσβειρα της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας στο εξωτερικό, καθώς το σύνολο του έργου της είναι μεταφρασμένο και κυκλοφορεί σε πολλές χώρες ανά τον κόσμο. Μεταξύ άλλων, είχε τιμηθεί με το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών για το σύνολο του έργου της, είχε αναγορευθεί επίτιμη διδάκτωρ σε Πανεπιστήμια Ελλάδας και Κύπρου, και είχε λάβει τον Χρυσό Σταυρό του Τάγματος της Τιμής, και τον τίτλο του Ταξιάρχη του Τάγματος των Τεχνών και των Γραμμάτων.
*Κεντρική φωτογραφία: Η Άλκη Ζέη. Πηγή: Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού
