Το ξημέρωμα της Τετάρτης 8 Μαρτίου έφυγε από τη ζωή ο σκηνοθέτης Λάκης Παπαστάθης. Το γραφείο του στου Γκύζη δεν θύμιζε τίποτε από την κινηματογραφική του ζωή. Κατάφορτο από πορτρέτα, το διαμέρισμα ήταν σωστή πινακοθήκη. Σε κάθε του γωνιά συναντούσες τη μορφή του από το χέρι πολλών, ικανών ζωγράφων. Για τον θάνατο του κινηματογραφιστή γράφτηκαν πολλά – και δικαίως – από μια διαδρομή που δεν περιορίστηκε μόνο στο σελιλόιντ. Εκτός από λαμπρά κριτικά σημειώματα, άφησε και δύο συλλογές από διηγήματα.
Ο Παπαστάθης σεβάστηκε τους βαθείς γνώστες, τους αληθινά δασκάλους, και θέλησε να μοιραστεί την ιστορία τους μέσα από την καθημερινότητά τους. Πίσω από την κάμερα έφερε τον Φασιανό να φιλοτεχνεί τα παιχνίδια του, αλλά και τον Θεόφιλο να του ποζάρει. Έτσι κατόρθωσε να φωτίζει την επαφή του με την τέχνη, να φωτίζει τη ζωή του.
Ο Λάκης Παπαστάθης
Όμως, κατά έναν τρόπο, στάθηκε και συνδημιουργός. Μέσα στο εργαστήριο των ζωγράφων με πολλούς από τους οποίους καλλιέργησε σχέσεις, διεκδίκησε με πείσμα όχι το να παραμείνει στη ζωή, αλλά να τιμάται όπως αρμόζει σ' αυτόν που απέκτησε πρόσωπο.
Ο δημιουργός δεν φοβάται τον θάνατο, όχι επειδή αγνοεί τη μοίρα του, αλλά επειδή την έχει αποδεχθεί. Αφιερώνεται στον σκοπό του, επειδή δημιουργεί το πρόσωπό του, δημιουργεί αυτό που θέλει να είναι. Ο Παπαστάθης είχε απόλυτη συνείδηση αυτού που κάποτε είχε γράψει ο Δασκαλάκης κι έτσι το μετέφερε στο δικό του γραπτό: «ζωγραφίζω με τη συναίσθηση ότι η πράξη της ζωγραφικής πρέπει να περιέχει και την ευθύνη για το μέλλον. Το παρόν μας θα είναι η “παράδοση” του μέλλοντος».
Τέσσερις ζωγράφοι μιλάνε στο Liberal για τις ώρες που μοιράστηκαν με τον Λάκη Παπαστάθη, προσπαθώντας να «πιάσουν» το πρόσωπό του.
«Φιγούρα από ένα κόσμο μυθικό», Στέφανος Δασκαλάκης
Σκεφτόμαστε από καιρό με τον Παπαστάθη να κάνουμε ένα πορτραίτο, όμως δεν ξέρω γιατί, το αφήναμε χωρίς να το αποφασίζουμε. Ένα βράδυ τον είδα να φοράει αυτό το σκουφί που βλέπουμε στο έργο μου και ένιωσα ότι ήρθε η κατάλληλη στιγμή.
Πορτραίτο του Λάκη Παπαστάθη, φιλοτεχνημένο από τον Στέφανο Δασκαλάκη
Μπορεί να βλέπεις κάποιον συνεχώς, όμως καμιά φορά συμβαίνει να έχεις ανάγκη κάτι για να πιαστείς, κάτι που να ενεργοποιήσει τη φαντασία: ένα υλικό αντικείμενο, ένα ρούχο, το οποίο θα γίνει αιτία για να δώσεις μορφή σ’ αυτό που ασυνείδητα ήξερες γι’ αυτόν, θα το φέρει στην επιφάνεια και θα το κάνει χειροπιαστό.
Αυτό το σκουφί, που στα μάτια μου τουλάχιστον τον μεταμόρφωνε σε φιγούρα άλλων καιρών, έμοιαζε να φέρνει έναν αέρα απ’ αυτόν τον ηρωικό και μυθικό κόσμο στον οποίο ζούσε ο Παπαστάθης.
«Χαρισματικός άνθρωπος των ατελιέ», Κωνσταντίνος Κερεστετζής
Είχα την χαρά και την τιμή να μου ποζάρει ο Λάκης Παπαστάθης, ένας άνθρωπος των ατελιέ των καλλιτεχνών, στα οποία οι συνάδελφοί μου με τέχνη και αγάπη απέδωσαν την ιδιαίτερη παρουσία και προσωπικότητα του χαρισματικού ανθρώπου.
Είναι κοινή αλήθεια ότι ήξερε πραγματικά πώς να σταθεί απέναντι στον ζωγράφο με τέτοια φυσικότητα και απλότητα εμπνέοντας έτσι ένα αίσθημα ηρεμίας και εμπιστοσύνης το οποίο μετέδιδε στον καλλιτέχνη γιατί δεν επιδίωκε να εκβιάσει κανένα αισθητικό αποτέλεσμα, αφήνοντάς τον έτσι πραγματικά ελεύθερο να εκφραστεί.
Πορτραίτο του Λάκη Παπαστάθη, φιλοτεχνημένο από τον Κωνσταντίνο Κερεστετζή
Δουλέψαμε μαζί επί τέσσερις μέρες με πολύωρες πόζες, έχοντας όμως μετά τη χαρά και την ευλογία να συνεστιαστούμε και να φιλοσοφήσουμε για την τέχνη και την ζωή όλοι μαζί στο τραπέζι, παρέα με τη διακριτική αλλά ουσιαστική παρουσία του συνεργάτη του Σταύρου, που τεκμηρίωνε φωτογραφικά το γεγονός του πορτραίτου, απολαμβάνοντας τη νόστιμη μαγειρική της γυναίκας μου Μαργαρίτας.
Νομίζω ότι προέκυψε ένα από τα καλύτερα πορτραίτα που έχω φιλοτεχνήσει, το οποίο λίγο αργότερα ένιωσα τη βαθιά ανάγκη να του το δωρίσω λόγω της μεσολάβησής του να γνωριστώ με έναν εξαιρετικό άνθρωπο της Τέχνης και της Ιατρικής, τον Νίκο Παΐσιο.
«Διαρκής αγωνία για δημιουργία», Θανάσης Μακρής
Υπάρχουν κάποια ιδιαίτερα πλάσματα που με την πληθωρική πνευματική τους παρουσία δίνουν κάποιες νότες ποιότητας στο άνυδρο τοπίο των καιρών μας. Ο Λάκης Παπαστάθης ήταν αναμφισβήτητα ένα από αυτά. Με έργο πολυσήμαντο και πολυπρισματικό είχε μια διαρκή αγωνία να δημιουργεί. Ο ίδιος ήταν μία σημαντική πηγή γνώσεων που βοήθησε πολλούς από εμάς που κάναμε παρέα. Είχε μεγάλη αγάπη για τη ζωγραφική γι’ αυτό είχε και πολλούς φίλους ζωγράφους. Μια προσωπικότητα που άφηνε ένα άρωμα ευγένειας.
Πορτραίτο του Λάκη Παπαστάθη, φιλοτεχνημένο από τον Θανάση Μακρή
Μου έκανε εντύπωση που μια μέρα στο εργαστήριό μου με μια απλή φωτογραφική μηχανή έβγαζε φωτογραφίες μέσα σε πέντε λεπτά που έδειχναν σαν να είναι σκηνοθετημένες πολύ προσεκτικά. Είχε βαθιά γνώση του χειρισμού της εικόνας. Το εύρος και η σημασία της πολυσχιδούς του δράσης, νομίζω, θα χρειαστεί χρόνος για να εκτιμηθεί. Τέτοιες προσωπικότητες δεν τις σβήνει εύκολα ο χρόνος. Το αντίθετο. Ήμουν τυχερός που τον γνώρισα.
«Άνοιξε το βλέμμα σε όσα αγάπησε, σαν προβολέας», Γιώργος Ρόρρης
Δεν θα ήθελα να ακουστεί «βαρύ», αλλά αισθάνομαι χρέος να μιλήσω για τον Λάκη, καθώς πολλούς από εμάς μας ανακάλυψε. Ήταν άνθρωπος που είχε μια αστείρευτη περιέργεια για την «τέχνη των νέων». Ο ίδιος ήταν σπουδαίος σκηνοθέτης, αλλά πήγαινε σε πολλές εκθέσεις και μέσω του Θεόφιλου (σημ. της ταινίας για τη ζωή του Έλληνα ζωγράφου το 1987) μίλησε για όλη την ελληνική ζωγραφική. Μοιραζόμασταν την αγάπη μας για τον λαϊκό ζωγράφο κι ήταν ένας λόγος για τον οποίο συνδεθήκαμε τόσο πολύ.
Ο ίδιος βέβαια δεν ήταν μόνο σκηνοθέτης και δεν αγαπούσε μόνο τη ζωγραφική, αλλά ήταν δημιουργός μιας από τις μακροβιότερες εκπομπές που είχε η ΕΡΤ. Το «Παρασκήνιο» επί 30 χρόνια πρόβαλλε τη μεταπολιτευτική τέχνη και δημιουργία, που σημαίνει ότι έσωσε στις νεότερες γενιές μορφές του πανθέου, όπως τον Χατζιδάκι, τον Τσαρούχη, τον Μόραλη, τον Χατζηκυριάκο - Γκίκα, τον Γιάννη Ξενάκη κ.α.
Πορτραίτο του Λάκη Παπαστάθη, φιλοτεχνημένο από τον Γιώργο Ρόρρη
Θεωρώ δηλαδή πολύ σημαντικό ότι ένας άνθρωπος δεν επιτρέπει να ξεχάσουμε το έργο κάποιου από την στιγμή που το έργο δεν έχει πια τον δημιουργό του να το υπερασπιστεί. Ο λαός, όμως, οφείλει να θυμάται και να τιμά τους ανθρώπους που τον εκφράζουν. Αυτή του η μοναδική προσφορά ήταν καρπός της ευρείας κουλτούρας που απέκτησε.
Ο Λάκης Παπαστάθης χαιρόταν τις απλές χαρές της ζωής και στεκόταν με πνευματικότητα στα μεγάλα «μεγέθη» της. Προσωπικά, θα κρατήσω τις κουβέντες που είχαμε μέσα στο εργαστήριο, ακούγοντας την 5η του Σοστακόβιτς ή την 7η του Μπετόβεν, και φέρνοντας μπροστά μας τα πορτραίτα του Ρέμπραντ. Υπήρξε ένας «πλήρης» άνθρωπος που κατόρθωσε να ανοίξει το βλέμμα του, σαν άλλος προβολέας, σε όσα αγάπησε. Δεν θα ξεχαστεί.
Τα πορτρέτα του αφιερώματος μαζί με τα έργα που φιλοτέχνησαν άλλοι καταξιωμένοι δημιουργοί, πρόκειται να βγουν από το διαμέρισμα του Γκύζη για να εκτεθούν σε κεντρικό μουσείο της Αθήνας. Την έκθεση την είχε οραματιστεί ο Παπαστάθης. Θα μείνει κι αυτή σαν ένα έργο δίπλα στην πλούσια φιλμογραφία του.
Κεντρική φωτογραφία: O Λάκης Παπαστάθης φιλοτεχνημένος από τον Θανάση Μακρή
