Μνήμες από το μεγαλύτερο δημοσιογραφικό σκάνδαλο (μετά τα πλαστογραφημένα ημερολόγια του Χίτλερ) έχουν ξυπνήσει στη Γερμανία μετά την απόφαση του περιοδικού Spiegel να εξαφανίσει τα άρθρα του ανταποκριτή του Γιώργου Χρηστίδη για την υπόθεση της νησίδας στον Έβρο και της «μικρής Μαρίας». Το δις εξαμαρτείν, βάσει του οποίου επί μήνες κατασυκοφαντήθηκε η Ελλάδα αποδεικνύει ότι το συγκεκριμένο έντυπο δεν έλαβε τα αναγκαία μέτρα για να μην επαναληφθεί η περίφημη υπόθεση Ρελότιους.
(Στη φωτογραφία απεικονίζεται ο Κλάας Ρελότιους)
Τον Δεκέμβριο του 2018 οι κραδασμοί του σεισμού ήταν μεγάλοι. Ήταν τότε που αποκαλύφθηκε ότι ο πολυβραβευμένος «δημοσιογράφος» του Spiegel Κλάας Ρελότιους είχε επινοήσει τα περισσότερα από τα ρεπορτάζ του, όπως και τους πρωταγωνιστές τους. Η αποκάλυψη ήλθε από τον συνάδελφο και συνεργάτη του Χουάν Μορένο, που κάποια στιγμή άρχισαν να μπαίνουν ψύλλοι στ’ αυτιά του και άρχισε να παρουσιάζει τα στοιχεία στους προϊσταμένους του.
Εκείνοι εμφανίστηκαν στην αρχή εξαιρετικά δύσπιστοι και φαίνεται ότι προειδοποίησαν τους δύο πρώην συνεργάτες πως στο τέλος αυτής της ιστορίας ο ένας από τους δύο θα έχανε τη δουλειά του και θα αντιμετώπιζε σοβαρές συνέπειες. Τελικά, διαπιστώθηκε πως είχε δίκιο ο Μορένο, που βρέθηκε στην παράδοξη θέση να ερευνά τα ψέματα ενός δημοσιογράφου και όχι τις αλήθειες για μια υπόθεση δημοσιογραφικού ενδιαφέροντος.
Έναν χρόνο αργότερα, κυκλοφόρησε το βιβλίο του «Χίλιες αράδες ψέματα» που έγινε μπεστ-σέλλερ. Και λίγο μετά το βιβλίο μεταφέρθηκε στη μεγάλη οθόνη, με τον κόσμο να συρρέει στις κινηματογραφικές αίθουσες για να παρακολουθήσει μια «φανταστική» (όπως είχε αναφερθεί) ιστορία δημοσιογραφικής απάτης.
Όπως αποκαλύφθηκε, ο «ταλαντούχος νέος δημοσιογράφος» διέθετε πράγματι ένα μοναδικό ταλέντο: Να κατασκευάζει ιστορίες και να τις περιγράφει με μυθιστορηματικό τρόπο. Διέθετε μεγάλη φαντασία και ταλέντο μυθιστοριογράφου, πλην όμως πουλούσε τις ιστορίες του ως ρεπορτάζ και όχι ως λογοτεχνήματα.
Ένα γκράφιτι, ένα αγόρι από τη Συρία και μια βροχή από βραβεία
Και πραγματικά! Όλα έμοιαζαν τόσο αληθινά! Ο αναγνώστης ένιωθε να τον συνεπαίρνουν ιστορίες όπως αυτή από μια φυλακή υψίστης ασφαλείας της Καλιφόρνιας ή μια «αποκλειστική συνέντευξη» γονιών διάσημου ποδοσφαιριστή ή το οδοιπορικό μιας ομάδας μεταναστών ή πώς ο πόλεμος στη Συρία ξεκίνησε από ένα γκράφιτι στον τοίχο που ζωγράφισε ένα μικρό αγόρι! Ένα αγόρι και ένα γκράφιτι που, όπως αποδείχθηκε, δεν υπήρξε ποτέ!
Χάρη σε όλα αυτά τα παραμύθια, ο Ρελότιους κέρδισε το σημαντικότερο γερμανικό δημοσιογραφικό βραβείο, το Reporterpreis, τέσσερις φορές μέσα σε έξι χρόνια! Σε μια περίπτωση μάλιστα ένα από τα μέλη της κριτικής επιτροπής που έλαβε την απόφαση για την απονομή του βραβείου, είπε – μάλλον προφητικά – ότι… ρουφά κανείς τα ρεπορτάζ του όπως τις σελίδες ενός μυθιστορήματος.
Τον Οκτώβριο του 2018, ο Ρελότιους και ο Μορένο είχαν αποφασίσει να ετοιμάσουν ένα ρεπορτάζ για ένα καραβάνι μεταναστών που θα περνούσαν τα σύνορα του Μεξικού για να εισέλθουν στις ΗΠΑ. Ο Μορένο θα ακολουθούσε το καραβάνι στην πορεία του και ο Ρελότιους θα εισχωρήσουν στους συνοριοφύλακες.
Ωστόσο, ο μόλις 32 χρόνων Ρελότιους έκανε το λάθος να στέλνει στον συνεργάτη του σημειώσεις προτρέποντάς τον να «στήσει» μερικές σκηνές «όπως στις ταινίες». Γιος οικογένειας μεταναστών από την Ανδαλουσία, ο Μορένο άρχισε να ψάχνει. Και τελικά επιβεβαιώθηκαν οι υποψίες του.
Έτσι αποκαλύφθηκε ότι ο Ρελότιους χρησιμοποιούσε το Spiegel για πολλά χρόνια, προσθέτοντας κάθε φορά μια ακόμη σελίδα στο βιβλίο της προσωπικής του δόξας.
Η εσωτερική έρευνα που είχε τότε διενεργήσει το περιοδικό δικαίωσε τον Μορένο, ενώ ο Ρελότιους παραδέχθηκε την απάτη και απολύθηκε.
Η πτώση ενός ειδώλου
Είχε προηγηθεί μια διαδικασία στη διάρκεια της οποίας ο Ρελότιους με μεγάλη μαεστρία απέκρουε τους ισχυρισμούς του Μορένο και επιστράτευε όλο του το ταλέντο για να εφευρίσκει επιχειρήματα για να καταρρίπτει τις κατηγορίες.
Τελικά, υπέκυψε. Παραδέχθηκε την απάτη και αποδείχθηκε ότι δεν ήταν το παιδί-θαύμα της δημοσιογραφίας, είδωλο για όσους ήθελαν να ακολουθήσουν το επάγγελμα, αλλά ένας κατασκευαστής ιστοριών, που με μεγάλη επιδεξιότητα έμπλεκε τις αλήθειες με τα ψέματα.
Όπως ομολόγησε, υπήρξαν φορές που τα «ρεπορτάζ» του είχαν μια βάση αλήθειας όπου πρόσθετε δικές του επινοήσεις, ενώ άλλες φορές αυτά ήταν εξ ολοκλήρου κατασκευασμένα. Παραδέχθηκε επίσης πως σε όλα αυτά οδηγήθηκε εξαιτίας ενός εμμονικού φόβου αποτυχίας. Και πως η πίεση γινόταν όλο και μεγαλύτερη όσο περισσότερο βάδιζε στην λεωφόρο της «επιτυχίας».
Τα βραβεία διαδέχονταν το ένα μετά το άλλο (Reporterpreis, Peter Scholl Latour, Konrad-Duden, Kindernothilfe, Catholic και Coburger media, Reemtsma Liberty, Ευρωπαϊκό Βραβείο Τύπου). Το CNN του απένειμε τον τίτλο του «Δημοσιογράφου της Χρονιάς» και το περιοδικό Forbes τον συμπεριέλαβε στους «30 επιτυχημένους κάτω των 30 Ευρωπαίους Δημοσιογράφους».
Κυριολεκτικά διερωτάται κανείς πώς τολμούσε να παραλαμβάνει όλα αυτά τα βραβεία χωρίς να τρέχει κάθε φορά ντροπιασμένος έξω από την αίθουσα!
Μ’ αυτά και μ’ αυτά, στις 20 Δεκεμβρίου 2018 το Spiegel είχε γράψει: «Ο Κλάας Ρελότιους έγραψε πολλές φαινομενικά εξαιρετικές ιστορίες για το DER SPIEGEL, αλλά δυστυχώς οι περισσότερες από αυτές προφανώς περιέχουν κατασκευασμένα αποσπάσματα. Λυπούμαστε για αυτό που συνέβη και ερευνούμε με την απαιτούμενη ταπεινότητα».
Κάπως έτσι απολογήθηκε ξανά το Spiegel όταν κατέβασε τα άρθρα του Χρηστίδη για τη νησίδα του Έβρου…
Βέβαια, τότε, οι «απολογίες» ήταν πολλές και μακροσκελέστερες. Λες και οι άνθρωποι του Spiegel είχαν ξαπλώσει στο κρεβάτι του ψυχαναλυτή - κάναμε συσκέψεις, δώσαμε συνεντεύξεις Τύπου, παρακολουθήσαμε προσεκτικά τα σχόλια στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, μιλήσαμε για πιθανές στρατηγικές, περάσαμε μεγάλες μέρες και είναι βέβαιο ότι θα έλθουν μεγαλύτερες.
Το περιοδικό ομολόγησε τελικά ότι ο Ρελότιους «έγραψε για ανθρώπους που δεν γνώρισε ποτέ και περιέγραψε σκηνές που δεν έλαβαν χώρα ποτέ»!
Όπως τα τσιμπήματα του σκορπιού και οι τάφοι (υγροί και μη) στον Έβρο!
Δεν έμαθαν από τα λάθη τους
Το Spiegel μάλιστα ανέφερε πως θα δημιουργούσε μια επιτροπή που θα πραγματοποιούσε έρευνα και δεν θα άφηνε κανένα σκοτεινό σημείο. «Γιατί θέλουμε να μάθουμε ακριβώς τι συνέβη, για να μην ξανασυμβεί ποτέ. Έχουμε πολλά ερωτήματα να απευθύνουμε στον εαυτό μας και οι απαντήσεις πιθανότατα θα οδηγήσουν σε αρκετές αλλαγές στο Der Spiegel. Αντιλαμβανόμαστε την σοβαρότητα της κατάστασης και θα κάνουμε ό,τι μπορούμε για να μάθουμε από τα λάθη μας».
Και όμως, ξανασυνέβη! Και όπως φαίνεται κάποιοι δεν έμαθαν από τα λάθη τους.
Σε εκείνη την ομολογία του λάθους, το Spiegel δεν παρέλειψε να κάνει και το ψυχογράφημα του δήθεν δημοσιογράφου. Σε εκείνο το σημείωμα το περιοδικό ανέφερε ότι τα βραβεία αύξησαν την πίεση πάνω του για περισσότερες επιτυχίες και για να κερδίσει το επόμενο βραβείο.
«Πες το όπως είναι», αλλά… «ήταν ένας από μας»!
Και πρόσθεταν:
«Τώρα παλεύουμε για την αξιοπιστία μας και φυσικά είμαστε θυμωμένοι που ο Ρελότιους απογοήτευσε τόσο οικτρά τους αναγνώστες μας και εμάς. Αλλά δεν βλέπουμε τον Κλάας Ρελότιους ως εχθρό. Τον βλέπουμε ως έναν από εμάς που βρέθηκε σε ψυχολογικό αδιέξοδο και που στη συνέχεια έψαξε για λάθος και άστοχες λύσεις. Και συμπάσχουμε μαζί του.
Διέπραξε απάτη και επιτρέψαμε στους εαυτούς μας να εξαπατηθούν. Ήμασταν πάντα περήφανοι για το σύστημά μας, το οποίο περιλαμβάνει πολλές ασφαλιστικές δικλείδες που εξασφαλίζουν ότι τα ρεπορτάζ μας διαβάζονται από πολλούς διαφορετικούς ανθρώπους. Ο ελεγκτικός μηχανισμός μας εξετάζει προσεκτικά κάθε ιστορία. Τώρα ξέρουμε ότι το σύστημα είναι ελαττωματικό. Τις επόμενες εβδομάδες και μήνες, η επιτροπή θα αναζητήσει αυτές τις ατέλειες και θα κάνει προτάσεις για το πώς μπορούμε να τις διορθώσουμε. Τέτοιες περιπτώσεις απάτης, ωστόσο, δεν μπορούν να αποφευχθούν πλήρως, διότι η επαλήθευση δεν πρέπει να μετατραπεί σε κατασκοπεία».
Προφανώς δεν μπορεί ένα έντυπο από το πρωί ως το βράδυ να ελέγχει τους συντάκτες του. Αλλά όταν έχει ήδη ξεσπάσει ένα σκάνδαλο και όταν (στις αρχές Ιανουαρίου 2019) έχει οριστεί επιτροπή αποτελούμενη από τρεις βετεράνους δημοσιογράφους προκειμένου να ερευνήσει και να κάνει τις προτάσεις της, δεν είναι λογικό να ξανασυμβεί το ίδιο σφάλμα – και μάλιστα σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα.
Ειδικά όταν πρόκειται για ένα έντυπο που έχει κάνει μότο του το σύνθημα του ιδρυτή του Ρούντολφ Αουγκστάιν «Πες το όπως είναι»!
Ο ψευδόμενος Τύπος και η προπαγάνδα των ακραίων
Και πολύ περισσότερο όταν όλα αυτά συμβαίνουν σε μια χώρα όπου έχει επινοηθεί ο όρος «Lügenpresse», δηλαδή «ψευδόμενος Τύπος», όρος που επινοήθηκε στη Γερμανία το 1914 για να περιγράψει τον μεγάλο εχθρό που είναι η προπαγάνδα και ο οποίος επανέκαμψε έναν αιώνα αργότερα μέσω της γερμανικής ακροδεξιάς και του τραμπισμού.
Διότι σ’ αυτή τη λογική στηρίχθηκε η σύγχρονη γερμανική ακροδεξιά «Εναλλακτική για τη Γερμανία»: Αφού ένα έγκριτο έντυπο και ένας πολυβραβευμένος σούπερ δημοσιογράφος μπορούν να κάνουν όλα αυτά, γιατί δεν μπορούν και όλα αυτά τα ακροδεξιά στοιχεία να διαδίδουν ψεύδη πότε για το ένα και πότε για το άλλο, όπως για παράδειγμα για την πανδημία και τα εμβόλια;
Και με την ίδια έννοια, για να έλθουμε και στα καθ’ ημάς, τα «ρεπορτάζ» του Spiegel για τον Έβρο πρόσφεραν επιχειρήματα σε όλους εκείνους που στην Ελλάδα θέλουν να αναπαράγουν την τουρκική προπαγάνδα και την ίδια ώρα να κραυγάζουν ακριβώς το ίδιο: «Το Spiegel, το έγκριτο Spiegel τα γράφει αυτά! Θα διαψεύσετε και τον Spiegel τώρα;».
Βέβαια, όλοι αυτοί δεν είχαν λάβει υπόψη τους τις επόμενες… χίλιες αράδες ψέματα!
*Βουλευτής Β3 Νοτίου Τομέα Αθηνών, υφυπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου, δημοσιογράφος
