Οι επονομασθείσες εκλογές της βίας και νοθείας. Τίποτα δεν προμήνυε στις 30 Οκτωβρίου 1961 αυτό που θα επακολουθούσε. Ο Γεώργιος Παπανδρέου ήταν έτοιμος να αποδεχτεί την ήττα της Ένωσης Κέντρου, καθώς το εκλογικό αποτέλεσμα δεν άφηνε περιθώρια για αμφισβητήσεις.
Υπήρχαν την τελευταία εβδομάδα προ των εκλογών καταγγελίες για βία που ασκήθηκε και κατά υποψηφίων της Ένωσης Κέντρου, αλλά ήταν περιορισμένης εκτάσεως μπροστά στη βία που ασκήθηκε εναντίον των υποψηφίων της Αριστεράς.
Μια βία για την οποία φαίνεται πως ήταν ενήμερος και σύμφωνος και ο Γεώργιος Παπανδρέου, καθώς πίστευε ότι οι τρομοκρατημένοι ψηφοφόροι της Αριστεράς θα ψήφιζαν το κόμμα του. Πλανήθηκε.
Για καλύτερη κατανόηση των όσων έγιναν και των όσων επακολούθησαν, αναφέρω το εκλογικό αποτέλεσμα:
EΡΕ 50,81%, έδρες 176, Ένωση Κέντρου—Κόμμα Προοδευτικών 33,66% έδρες 100, ΠΑΜΕ 14,63% έδρες 24.
Τα ξημερώματα της 30ης Οκτωβρίου ο δημοσιογράφος του «Βήματος», όπως περιγράφει ο Σπύρος Λιναρδάτος στον Δ΄ Τόμο του έργου του «από τον εμφύλιο στη χούντα», τηλεφώνησε στον Ανδρέα Παπανδρέου και τον προέτρεψε να πείσει τον πατέρα του να μην προβεί σε δήλωση αναγνώρισης του εκλογικού αποτελέσματος, καθώς υπήρξε βία στην επαρχία και νοθεία στις πόλεις.
Όντως, ο Γεώργιος Παπανδρέου δεν προχώρησε σε καμιά δήλωση, ενώ η εφημερίδα το «ΒΗΜΑ» σημειώνει πως και χωρίς τις παρατηρηθείσες υπερβασίες κρατικών οργάνων, η ΕΡΕ και πάλι θα κέρδιζε με αυτοδυναμία τις εκλογές και σημειώνει πως «ο ελληνικός λαός εξησφάλισε ευτυχώς αυτό το διμερές σχήμα μιας εθνικής κυβερνήσεως και μιας εξίσου εθνικής αντιπολιτεύσεως…».
Αλλά για να κατανοήσουμε πώς φτάσαμε στο κλίμα των εκλογών της 29ης Οκτωβρίου 1961 θα πρέπει να ανατρέξουμε στις εκλογές της 11ης Μαϊου 1958 που ανέδειξαν την Αριστερά (ΕΔΑ) δεύτερη δύναμη, με ποσοστό 24,42%. Οι νικητές του εμφυλίου διάβασαν με πανικό αυτό το αποτέλεσμα. Και ο πανικός θολώνει την κρίση.
Δεν μπόρεσαν να αντιληφθούν τον συγκυριακό χαρακτήρα του συγκεκριμένου αποτελέσματος, καθώς οφειλόταν σε δύο λόγους: πρώτον, στο κλίμα διαμαρτυρίας και αγανάκτησης που υπήρχε σε σημαντικό κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας για τη στάση των ΗΠΑ και της Βρετανίας στο Κυπριακό, κλίμα που υποδαύλιζε και η ΕΔΑ και δεύτερον στο γεγονός πως ο χώρος του Κέντρου κατέβηκε διασπασμένος σε δύο κομμάτια. Το Κόμμα Φιλελευθέρων που έλαβε 20,67% και την ΠΑΔΕ που έλαβε 10,62. Δηλαδή, αθροιστικά ο κεντρώος χώρος ξεπερνούσε το 31%.
Το 1959, με τη συμφωνία του Λονδίνου, το Κυπριακό είχε φύγει από την επικαιρότητα και ο κεντρώος χώρος των οκτώ κομμάτων ενοποιήθηκε, συγκροτώντας την Ένωση Κέντρου πριν από τις εκλογές του 1961. Συνεπώς, οι βασικοί λόγοι που ανέδειξαν το 1958 την ΕΔΑ στην αξιωματική αντιπολίτευση, το 1961 δεν υφίσταντο.
Τις δύο κρίσιμες ημέρες, Δευτέρα και Τρίτη 30 και 31 Οκτωβρίου 1961, ο πλέον συγκρατημένος ήταν ο Γεώργιος Παπανδρέου. Ο Σοφοκλής Βενιζέλος και οι δύο εκδότες Ι. Βελλίδης και Π. Κόκκας ήταν «από τους βασικούς εμπνευστές του αγώνα που θα ονομαστεί ανένδοτος». Τελικά την 1η Νοεμβρίου 1961 ο Γεώργιος Παπανδρέου κατήγγειλε το αποτέλεσμα των εκλογών και μετά από λίγο κήρυξε τον ανένδοτο αγώνα. Η συνέχεια είναι λίγο-πολύ γνωστή.
* Κεντρική φωτογραφία, πηγή: Twitter / Praxis Review
