Του Ανδρέα Μπελιμπάσακη
Πριν από λίγους μήνες, τον Δεκέμβριο του 2017, στην Κωνσταντινούπολη, στα γραφεία της Egitim-Sen, μιας μικρής αριστερής συνδικαλιστικής ένωσης δασκάλων στην Τουρκία, ο Mustapha Gorkem Dogam βίωσε μία από τις μεγαλύτερες εκπλήξεις της ζωής του. Μόνος του στα γραφεία -η οργάνωση έχει αποδεκατιστεί από τις συλλήψεις- μελετούσε δικογραφίες σε υποθέσεις εκατοντάδων φυλακισμένων δασκάλων για «προδοτική συμπεριφορά έναντι του τουρκικού έθνους».
Τότε άκουσε φωνές και δυνατά χτυπήματα στη πόρτα. «Ανοίξτε! Για όνομα του μεγαλοδύναμου Θεού, ανοίξτε!». Αντίκρισε πέντε τρομοκρατημένους ανθρώπους που εκλιπαρούσαν να μπουν στα γραφεία. Μιλούσαν όλοι μαζί, ορισμένοι έκλαιγαν, δεν μπορούσε να βγει νόημα από σκόρπιες φράσεις. Ήταν δάσκαλοι που περίμεναν τη σύλληψή τους από στιγμή σε στιγμή.
Ο Dogam και οι άνθρωποι της οργάνωσης ήξεραν από καταστολή και φυλακίσεις από τη δεκαετία του 1980, την περίοδο της χούντας του Εβρέν. Λίγα λεπτά μετά, είχε καταλάβει. Ήταν ισλαμιστές που το καθεστώς Ερντογάν κατηγορούσε για «ανθρώπους του Γκιουλέν». Αναζήτησαν βοήθεια σε πολιτικούς του κυβερνώντος κόμματος, δικηγόρους, φίλους, συγγενείς. Παντού κλειστές πόρτες. Αδιανόητο. Ισλαμιστές, φανατικοί οπαδοί του Τούρκου προέδρου μέχρι πριν από λίγο καιρό, ζητούν απεγνωσμένα τη βοήθεια αριστερών για να σωθούν.
Οι εκλογές του ζόφου
Η απόφαση του Ταγίπ Ερντογάν να προκηρύξει πρόωρες εκλογές στις 24 Ιουνίου είναι σημαντική, αλλά δεν λύνει κανένα πρόβλημα της καθημαγμένης τουρκικής κοινωνίας. Ο Τούρκος πρόεδρος δεν διολισθαίνει απλώς στον εθνικισμό -αυτό, διαχρονικά είναι ένα συνηθισμένο σίγουρο χαρτί των Τούρκων πολιτικών. Σπρώχνει την Τουρκία σε έναν πρωτόγνωρο αυταρχισμό, ακόμη και για τα δεδομένα μιας χώρας που δεν γνώρισε ποτέ πραγματικές συνθήκες ελευθερίας. Χιλιάδες πανεπιστημιακοί, δημοσιογράφοι, συγγραφείς καλλιτέχνες βρίσκονται στις φυλακές ή σύρονται καθημερινά στα δικαστήρια ως «εχθροί του έθνους», με ταπεινωτικές διαδικασίες.
Άλλοι, εκατοντάδες χιλιάδες, επιχειρούν να διαφύγουν με κάθε τρόπο στο εξωτερικό, είτε μετακομίζουν σε μικρές πόλεις, επιζητώντας σωτηρία από ένα σύστημα παρακολούθησης που μοιάζει πανταχού παρόν. Πολλοί από αυτούς, εάν δεν φυλακιστούν, καταλήγουν στην απομόνωση, στην κατάθλιψη και τον αλκοολισμό. Δεν υπάρχει κράτος δικαίου, η Δικαιοσύνη είναι απολύτως ελεγχόμενη και τα μέσα ενημέρωσης, με ελάχιστες εξαιρέσεις, δεν έχουν κανένα κύρος. Το βαθύ κράτος έμεινε απαράλλαχτο. Είναι πάντα το ίδιο, αλλάζει μόνο πρόσωπο. Άλλοτε έχει ταυτότητα κοσμική, άλλοτε ισλαμική.
Βαθύ σκοτάδι
Το κυνήγι μαγισσών του Ερντογάν ενάντια στους υποτιθέμενους υποστηρικτές του Γκιουλέν δεν υπολογίζει τις παράπλευρες απώλειες. Τούρκοι βετεράνοι δημοσιογράφοι σημειώνουν ότι ακόμα και η καταστολή που ακολούθησε τα στρατιωτικά πραξικοπήματα μεταξύ του 1960 και του 1980 δεν έφτασε ποτέ σε τέτοια έκταση. Τον Φεβρουάριο, ο γνωστός δημοσιογράφος Αχμετ Αλτάν καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη, γιατί υποτίθεται ότι μετέδωσε «κωδικοποιημένα» μηνύματα στη διάρκεια ενός τηλεοπτικού τοκ σόου, μία ημέρα πριν από την απόπειρα στρατιωτικού πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου.
Δεν πρόκειται περί μιας τυπικής κρατικής αυταρχικής παρέκκλισης. Η Τουρκία μπαίνει σε ένα βαθύ σκοτάδι ολοκληρωτισμού. Οι εκλογές ελάχιστα θα επηρεάσουν. Εάν δεν υπάρξει μια δραματική πολιτική μεταβολή, η χώρα σύντομα θα μοιάζει με το Ιράν και τη Σαουδική Αραβία.
Η τυπική, αναμενόμενη εξήγηση για τη διεξαγωγή προώρων εκλογών στην Τουρκία αναφέρει ότι ο Ερντογάν επιδιώκει την εδραίωση μιας πανίσχυρης εξουσίας. Η αλήθεια, όπως όλα τα πράγματα στην Τουρκία, είναι πιο σύνθετη. Ξεκινάει από την Αφρίν της Συρίας, διαπερνάει το εύθραυστο οικοδόμημα της «ευημερούσας» οικονομίας του Ερντογάν και καταλήγει στη μόνιμη πληγή του τουρκικού κράτους, τους Κούρδους.
Μακάβρια «μαρτυρολογία»
Η στρατιωτική επιχείρηση των Τούρκων στην Αφρίν έληξε. Οι εκλογές του 2019 ήταν τόσο μακριά που θα εξαντλούσαν τον εθνικιστικό παροξυσμό και το ιδεολογικό περίβλημα των νεο-οθωμανικών βλέψεων. Υπήρχε σοβαρός κίνδυνος η νίκη στην Αφρίν να έμενε χωρίς περιεχόμενο.
Η μακάβρια «μαρτυρολογία» των νεκρών Τούρκων στρατιωτών στη Βόρεια Συρία συντηρεί την εθνικιστική ατζέντα. Παντού υπάρχουν «μάρτυρες» του Θεού και της Τουρκίας. Κυβέρνηση και αντιπολίτευση συναγωνίζονται ποιος θα υμνήσει και θα θρηνήσει τους νεκρούς στρατιώτες από το μέτωπο της Αφρίν. Η κυβέρνηση Ερντογάν έχει απέναντί της την «ιδανική» αντιπολίτευση. Το μεγαλύτερο κόμμα της αντιπολίτευσης (θεωρητικά κεντροαριστερό), το Λαϊκό Ρεπουμπλικανικό Κόμμα (CHP) του Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, «διαφοροποιήθηκε» απαιτώντας από τον Ερντογάν να μην κάνει διάκριση ανάμεσα στους μάρτυρες της μάχης των Δαρδανελλίων που έγινε το 1915 κι εκείνους της αποτυχημένης απόπειρας πραξικοπήματος του 2016.
Το εθνικιστικό κήρυγμα και ο μιλιταριστικός παροξυσμός που έρχονται από μια άλλη εποχή θα κυριαρχήσουν στην προεκλογική περίοδο. H ρητορική που ήδη απέδωσε πολλά θα είναι η ίδια: «Εμείς, το τουρκικό έθνος, ενάντια σε αυτούς». Οποιουσδήποτε δηλαδή προσπαθούν να αμφισβητήσουν την ισχύ του έθνους και άρα της κυβέρνησης. Ο Ερντογάν από το παλάτι του θα συνεχίσει τις πολεμικές κραυγές εναντίον των πάντων και ο Κιλιτσντάρογλου θα επικροτεί: «Είμαστε όλοι στρατιώτες του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ!».
Μια άλλη, διαφορετική Τουρκία
Η ζοφερή αυτή εικόνα είναι της μιας Τουρκίας. Υπάρχει άλλη μία. Αφανής, δυσδιάκριτη, αλλά παρούσα. Ενα ισχυρό πολιτικό και κοινωνικό ρεύμα, που ζητάει εκδημοκρατισμό και φιλελευθεροποίηση. Πρόκειται για ρεύμα που εμπνέει εκατομμύρια, κυρίως νέους, αλεβίτες και Κούρδους, αστικά στρώματα στην Κωνσταντινούπολη και την Αγκυρα, αλλά και πάρα πολλούς εκκοσμικευμένους Τούρκους των δυτικών και νότιων παράλιων περιφερειών. Είναι μια τεράστια «σιωπηρή μάζα», που παραλίγο να ανατρέψει το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος για την ενίσχυση των προεδρικών εξουσιών, το 2017.
Μία από τις φοβίες του καθεστώτος Ερντογάν είναι η συμπεριφορά των νέων και η πρόβλεψη που αποτυπώνεται σε έρευνες, ότι το κυβερνών κόμμα ΑΚP έχει χάσει σημαντικό μέρος της υποστήριξής του από πολίτες νεαρής ηλικίας. Οι μαζικές πολιτικές διώξεις δημιουργούν χιλιάδες νέους αντικαθεστωτικούς. Οι εκκαθαρίσεις που επιχειρούνται στον ακαδημαϊκό χώρο, ιδιαίτερα στις κοινωνικές επιστήμες, τις τέχνες, τη δημοσιογραφία, τους χώρους του κοινωνικοπολιτικού ακτιβισμού και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπου καλλιεργούνται δημοκρατικές και φιλελεύθερες ιδέες, καταδεικνύουν τις φοβίες και τις προθέσεις του Ερντογάν.
HDP: Ενα κόμμα διαφορετικό
Η μοναδική εναλλακτική φιλελεύθερη επιλογή της «άλλης» Τουρκίας έχει απομείνει το HDP, το «Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών». Η ατζέντα του φιλοκουρδικού, φιλελεύθερου, αριστερόστροφου αυτού κόμματος που έλαβε στις εκλογές του 2015 13%, οπότε μπήκε -με επικεφαλής τον χαρισματικό Ντεμιρτάς- στην Τουρκική Εθνοσυνέλευση, υπερέβη τα συντηρητικά τουρκικά στερεότυπα. Ενας μεγάλος αριθμός ηγετικών στελεχών και βουλευτών του κόμματος, μεταξύ των οποίων και ο ηγέτης του Σελαχετίν Ντεμιρτάς, βρίσκονται στη φυλακή, αντιμετωπίζοντας κατηγορίες για συμμετοχή σε τρομοκρατική οργάνωση, δηλαδή στο ΡΚΚ. Ωστόσο, η δυναμική του HDP συνεχίζει να είναι μεγάλη.
Μέσα στο ασφυκτικό συντηρητικό τουρκικό πολιτικό πλαίσιο, το HDP αγωνίστηκε με γυναίκες υποψήφιες και με μειονοτικούς υποψηφίους, συμπεριλαμβανομένων αλεβιτών, Αρμενίων κ.λπ. Επικεντρώθηκε στα δικαιώματα γυναικών και μειονοτήτων, ενώ τάχθηκε υπέρ της ανεξιθρησκίας και της αθεΐας. Στο HDP καταγράφεται και ένα ιστορικά παράδοξο φαινόμενο. Το υποστηρίζει σημαντικό μέρος της φιλελεύθερης τουρκικής διανόησης.
«Δεν υπάρχει πλέον καμία κοινοβουλευτική δραστηριότητα αντάξια του θεσμικού ρόλου της», δηλώνει ο Αϊλάν Μπιλγκέν, βουλευτής του HDP ο οποίος έχει φυλακιστεί αρκετές φορές τους τελευταίους 18 μήνες. «Οι αρχές συντρίβουν όλη την αντιπολίτευση», λέει ο Μπιλγκέν. «Αυτό πρέπει να σταματήσει, αλλιώς σύντομα θα υπάρξει εμφύλιος πόλεμος στη χώρα».
