Έχω υποστηρίξει πολλές φορές ότι αυτό που λείπει από την αυτοαποκαλούμενη ρεαλιστική σχολή σκέψης στις διεθνείς σχέσεις είναι ο...ρεαλισμός, δηλαδή η αντιστοιχία των αναλύσεων και των προβλέψεών τους με τα γεγονότα.
Σύμφωνα με τους υποστηρικτές της σχολής αυτής (Stephen M. Walt, John Mearsheimer κ.α.) υπάρχουν ορισμένα γεωπολιτικά δεδομένα που δεν μπορούν να ξεπεραστούν και ότι ορισμένα κράτη αν είναι αρκετά μεγάλα και δυνατά, έχουν δικαίωμα να έχουν σφαίρες επιρροής και να απαγορεύουν σε κράτη που βρίσκονται μέσα σ’ αυτές τις σφαίρες επιρροής να ενεργούν αυτόνομα αν οι ενέργειες τους συγκρούονται με τα «ζωτικά συμφέροντα» των μεγάλων και ισχυρών.
Αυτή η αντίληψη των «ρεαλιστών» για τις διεθνείς σχέσεις δεν λαμβάνει υπόψιν το γεγονός ότι η κάθε χώρα είναι ένας αυτόνομος φορέας δράσης. Στην οπτική της «ρεαλιστικής» σχολής, τα κράτη είναι μπίλιες σε μπιλιάρδο που κάποια άλλη δύναμη τα κινεί και συγκρούονται μεταξύ τους.
Πιστεύουν ότι η «πραγματική» πολιτική συνίσταται σε μια διαμάχη μεταξύ μεγάλων δυνάμεων που παλεύουν μεταξύ τους για να αποκτήσουν κάποιο πλεονέκτημα. Δεν λαμβάνουν υπόψιν τους ότι τα κράτη, μεγάλα, μεσαία και μικρά είναι πραγματικές οντότητες, ότι έχουν θεμιτά εθνικά συμφέροντα και ότι ενεργούν με δική τους βούληση· και ότι δεν έχουν λόγο να αναγνωρίσουν τα συμφέροντα μιας μεγάλης δύναμης – και εν προκειμένω της Ρωσίας- έτσι όπως ερμηνεύονται από την ηγεσία αυτής της δύναμης.
Για όλες αυτές τις αδυναμίες των εξηγήσεων της «ρεαλιστικής» σχολής θεώρησα ότι οι εκπρόσωποι της στερούνται…ρεαλισμού. Τώρα, όμως, αντιλαμβάνομαι ότι η στάση των υποστηρικτών της είναι τελικά...ρεαλιστική υπό μια έννοια. Διέπεται ο θεωρητικός της σχολής αυτής από ένα ρεαλισμό ειδικού τύπου: εκείνου του οποίου οι προβλέψεις δεν διαψεύδονται με τίποτα! Εγγυημένα πράματα: κορώνα κερδίζει, γράμματα χάνει ο αντίπαλος.
Προέβλεπαν οι γκουρού της σχολής του «ρεαλισμού» ότι «ρεαλιστικά» έπρεπε να δεχθούν οι Ουκρανοί τα τετελεσμένα γεγονότα που επέβαλαν οι Ρώσοι εισβολείς. Έλεγαν ότι δεν εξετάζουν το αν η εισβολή ήταν δίκαιη ή ηθικά αποδεκτή, αλλά αν δημιουργούσε ή όχι μια νέα πραγματικότητα που έπρεπε να αποδεχθούμε όλοι.
Όμως, οι Ουκρανοί δεν την αποδέχθηκαν. Α, κακώς, είπαν οι γκουρού, διότι ο Αρκούδος θα θυμώσει και θα αγριέψει. Και πράγματι ο Αρκούδος έδειξε τον άγριο θυμό του στη Μπούκα, στη Μαριούπολη και αλλού, κατά αμάχου πληθυσμού. Όμως, στο πεδίο των μαχών, υποχώρησε.
Κόντρα στις προβλέψεις των pundits της «ρεαλιστικής» σχολής, η αντεπίθεση των Ουκρανών άλλαξε τα δεδομένα. Οι «ρεαλιστές», όμως, έμειναν απτόητοι. Αποκρίθηκαν αμέσως λέγοντας ότι τώρα ακριβώς είναι που θα θυμώσει πολύ ο Αρκούδος. Οι Ουκρανοί αποφασίσουν να εξοργίσουν ακόμα παραπάνω τον Αρκούδο: πήγαν και κατέστρεψαν το εμβληματικό έργο του Πούτιν, τη γέφυρα που ενώνει τη Ρωσία με την Κριμαία.
Πάλι η «ρεαλιστική» σχολή παραμένει ακλόνητη. Η φόρμουλα της είναι η εξής: όταν οι προβλέψεις της επιβεβαιώνονται από τα γεγονότα, αποδεικνύεται ότι η προσέγγισή της είναι επιτυχημένη. Αλλά όταν δεν επιβεβαιώνεται από τα γεγονότα, πάλι οι γκουρού της σχολής δικαιώνονται: η επιβεβαίωση θα έρθει αργότερα και θα είναι τρομακτική. Και προβλέπουν, σημείοις τε καί τέρασι, το μέγεθος των επιπτώσεων της μη συμμόρφωσης στη θεωρία τους.
Μέχρι σήμερα δεν επιβεβαιώθηκαν οι προβλέψεις των «ρεαλιστών» αυτών. Τι μπόρεσε να προβλέψει η λεγόμενη «ρεαλιστική» θεωρία στις διεθνείς σχέσεις; Μπόρεσε να προβλέψει το αίτημα της Σουηδίας και της Φινλανδίας να μπούνε στο ΝΑΤΟ; Στην επιστήμη, η αξία μιας θεωρίας κρίνεται από τη δυνατότητα της να προβλέψει καταστάσεις. Επιπλέον, στην επιστήμη απαιτείται μια θεωρία να υπόκειται σε έλεγχο, και επομένως να είναι δυνητικά διαψεύσιμη – όπως μας δίδαξε ο Karl Popper.
Αν θεωρούν οι θεωρητικοί του «ρεαλισμού» αυτού πιστεύουν ότι η προσέγγισή τους είναι επιστημονική, ας μας πούνε ποια γεγονότα θα την αναιρούσαν. Υπό ποιες υποθετικές συνθήκες θα μπορούσε να διαψευσθεί η θεωρία τους; Ζητείται αυτό – επαναλαμβάνω - ΑΝ και μόνο ΑΝ θεωρούν επιστημονική τη θεωρία τους και ότι – επομένως - είναι υποκείμενη σε διάψευση.
*Ο Δημήτρης Δημητράκος είναι Ομότιμος καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας Πανεπιστήμιο Αθηνών
