Πώς φτωχύναμε με τόση προίκα; Πριν από μερικά χρόνια, η Ελλάδα είχε τόσους και τόσους μεγάλους, σε όλους τους τομείς, το ίδιο και ο κόσμος. Έφυγαν από τη ζωή, χωρίς να αναδειχθούν άλλοι μεγάλοι. Ο Μίκης πέρασε στην αθανασία, κλείνοντας ένα σχεδόν αστείρευτο μέχρι τώρα κεφάλαιο τεράστιων μεγεθών για την Ελλάδα, ενώ, ταυτοχρόνως, ήταν ένας από τους τελευταίους μεγάλους της Οικουμένης. Τέτοια φτώχεια παγκοσμίως δεν υπήρξε σε ολόκληρο τον 20ο αιώνα. Πώς φτάσαμε ως εδώ;
Η ερώτηση θα άξιζε να είναι ίσως εκείνη του ενός εκατομμυρίου δολαρίων, αφού απάντηση μέχρι σήμερα δεν υπάρχει και αφού αν δεν υπάρξει, δεν θα ξέρει η Ανθρωπότητα πού βαδίζει. Όποιος καταλάβει τι έχει συμβεί, πώς σε χρόνια που η επιστήμη, η τεχνολογία και η οικονομία προοδεύουν αλλά η τέχνη, η φιλοσοφία και οι ανθρωπιστικές αξίες των κλασικών σπουδών οπισθοχωρούν, θα έχει εφοδιάσει με σπουδαία γνώση την Υφήλιο. Δεν τίθεται θέμα «κακών» πρώτων και καλών «δεύτερων». Θέμα ευεργετικής ισορροπίας τίθεται, με αντιστροφή των ειδικών βαρών που έχουν όλα στις σύγχρονες κοινωνίες.
Εκατόν είκοσι χρόνια πριν, ουδείς θα μπορούσε να μαντέψει πως ο αιώνας που μόλις ξεκινούσε θα είχε δύο παγκόσμιους πολέμους. Εντούτοις, μόλις είκοσι χρόνια μετά, ο πρώτος είχε ήδη συντελεσθεί και βαδίζαμε ολοταχώς προς τον δεύτερο και αιματηρότερο. Ο Β ΠΠ υπήρξε ο μεγαλύτερος και καταστροφικότερος πόλεμος από κτίσεως Κόσμου. Κι όμως, πριν αλλά και ύστερα από αυτόν, η άνθιση των κινημάτων και του πολιτισμού ήταν τεράστια.
Στις αρχές του 20ού αιώνα τα εθνικιστικά κινήματα, όχι κατ’ ανάγκην προοδευτικά, δημιούργησαν μια νέα πραγματικότητα. Εμπλουτίστηκε κατόπιν, με τις επαναστάσεις, με τα κινήματα δημοκρατίας (όπως υπέρ της τόσο εύθραυστης Δημοκρατίας της Βαϊμάρης) με το τεράστιο αντιφασιστικό κίνημα, με τα κινήματα ειρήνης, γυναικών, με τα λαϊκά κινήματα των εργαζομένων. Που μαζί τους έφεραν κινήματα με απήχηση, από το Bauhaus και το Νταντά μέχρι τον σουρεαλισμό στην τέχνη. Και που ακολουθήθηκαν από τον Μάη του 68 στην πολιτική μέχρι τους χίπις και το Γούντστοκ (το τελευταίο δεν ήταν κίνημα, συνέβη, όμως, χάρη στην κινηματική λογική που επικρατούσε).
Έκλεισε ο αιώνας με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και των συμμάχων της, με την ήττα κάποιων κινημάτων ή και με το ξεπέρασμά τους από τα γεγονότα και μπήκαμε σε έναν νέο αιώνα, με καινούργια αιτήματα, άρα με νέα κινήματα. Εμφανίστηκε πρώτα απ’ όλα μια α-πολιτική στάση στην πολιτική, που αγκαλιάστηκε παγκοσμίως. Έτσι εμφανίστηκε το «πολίτικαλ κορέκτ» που πλέον προσεγγίζει την ακροδεξιά. Το #meToo αφυδατώθηκε από τον κεντρικό πυρήνα του, που ήταν οι παρενοχλήσεις σε μαύρες γυναίκες οι οποίες μάχονταν χρόνια μόνες. Κατάφερε να βγουν πολλά στην επιφάνεια. Άλλαξε κάτι στην πραγματικότητα στην οποία όλοι ζούμε; Όχι πολλά, δυστυχώς. Θέλει κι άλλο.
Κάθε καιρός και οι ιδεολογίες του, κάθε καιρός και τα κινήματά του, σύμφωνοι. Ωστόσο, ζούμε σε καιρούς που ο εξόριστος ποιητής «Χρόνους πολλούς μετά την Αμαρτία που την είπανε Αρετή μέσα στις εκκλησίες και την ευλόγησαν» θα βλέπει «τα έθνη, άλλοτες αλαζονικά, παραδομένα στη σφήκα και στο ξινόχορτο» (Οδυσσέας Ελύτης, Άξιον Εστί). Θα βλέπει «τα πελέκια στον αέρα σκίζοντας προτομές Αυτοκρατόρων και Στρατηγών.»
«Προφητικόν» έχει τιτλοφορήσει το σχετικό κομμάτι της σύνθεσης ο ποιητής, που απτόητος φτάνει στον πυρήνα της Αλήθειας: «Βλέπω τους εμπόρους να εισπράττουν σκύβοντας, το κέρδος των δικών τους πτωμάτων.» Αφού υποχώρησαν οι Αξίες μέσα μας, δώσαμε τον πρώτο και τελευταίο λόγο στην Οικονομία και σε όσα την συντηρούν, ξεχνώντας τι δίνουν στους Ανθρώπους το Όραμα, το Μέτρο και το Πάθος. Ξεχνώντας κληρονομιές χιλιετιών, όπως η αρχαία ελληνική, που πυροδότησε τον Διαφωτισμό, ο οποίος με τη σειρά του, οδήγησε στη Γαλλική Επανάσταση.
Εμείς αφήσαμε να μαραθούν οι προσδοκίες μας για κοινωνίες πιο δίκαιες και ζωές ανθρώπων πιο όμορφες, μην εστιάζοντας στο Ωραίο, το Μεγάλο και το Αληθινό (Κ. Παλαμάς). Ό,τι δεν βγάζει κέρδος δεν υφίσταται σχεδόν. Με αυτό πορευόμαστε, αντί με τη μνήμη των Αγώνων για Ελευθερία και Δικαιοσύνη που δόθηκαν και με την προοπτική ενός πιο φωτεινού αύριο (τόσο κλισέ έκφραση, πλην αληθινή). Πιο εύκολο το κέρδος. Πιο δύσκολο το όνειρο. Μάθε τεχνολογία και οικονομία. Τι να κάνεις την αρχαία Φιλοσοφία και τη διαχρονική ποίηση;
Υπάρχει ελπίδα λοιπόν; Οι φιλόσοφοι, οι κοινωνιολόγοι, οι ιστορικοί, ξέρουν καλύτερα. Δεν ξεκινά τίποτα κατά παραγγελία, μόνο η ανάγκη οδηγεί σε συσπειρώσεις, εξεγέρσεις και νέα ξεκινήματα. Ο Ποιητής θα σωθεί και «θα λάβουνε τα όνειρα εκδίκηση». Για τους υπόλοιπους, δεν θα έπρεπε να είμαστε τόσο σίγουροι.
