Η ιεράρχηση των ευρωπαϊκών θεσμών μετασχηματίζεται μέσα από τις μυλόπετρες της δύσκολης συγκυρίας των πολλαπλών κρίσεων που ανέδειξαν την ανάγκη των γρήγορων αντανακλαστικών. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την ανάδειξη της Κομισιόν, παρά την έντονη κριτική που της ασκείται κατά καιρούς για τους χειρισμούς της, σε πρωταγωνιστή.
«Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει επιστρέψει μετά από αρκετά χρόνια στα Τάρταρα- υπό την πίεση της κρίσης, η ΕΕ πρέπει να συνδυάσει τη θέσπιση κανόνων με την εκτελεστική δράση, και η επιχειρησιακή ικανότητα και η εμπειρογνωμοσύνη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής έχουν καταστεί απαραίτητες», αναφέρεται σε σχετικό άρθρο στο think tank Carnegie Europe.
Επισημαίνεται ωστόσο ότι «η άνοδός της παραμένει εύθραυστη, καθώς ορισμένα κράτη μέλη την αποδέχονται μόνο απρόθυμα και οι λαϊκιστές πολιτικοί σε ολόκληρη την ήπειρο είναι αποφασισμένοι να την καταπολεμήσουν. Υπάρχει πάντα ο κίνδυνος μιας αντίδρασης. Αλλά μακροπρόθεσμα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παραμένει η πιο εύλογη πηγή ηγεσίας σε μια ολοένα και πιο σύνθετη και ετερογενή ΕΕ.»
Όπως εξηγεί στο σχετικό του άρθρο ο Stefan Lehne του οποίου η έρευνα εστιάζει στην ανάπτυξη της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ μετά τη Συνθήκη της Λισαβόνας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διαχειρίζεται τα περισσότερα από τα εργαλεία και τους μηχανισμούς διαχείρισης κρίσεων, συντονίζει τα σχετικά δίκτυα κυβερνητικών αξιωματούχων και προορίζεται έτσι να διαδραματίσει εξέχοντα ρόλο στην αντιμετώπιση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης.
«Οι δύσκολες επιλογές σε τέτοιες καταστάσεις τείνουν να λαμβάνονται στην κορυφή -δηλαδή στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο- ενώ το ΕΚ περιορίζεται αναπόφευκτα σε έναν πιο μικρό ρόλο. Η οξεία πίεση των κρίσεων καθιστά το από αρχαιοτάτων ιδεολογικό χάσμα μεταξύ διακυβερνητισμού και υπερεθνικότητας σε μεγάλο βαθμό παρωχημένο. Μπροστά σε μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης, το αντανακλαστικό είναι συχνά να επιλέγεται "ό,τι λειτουργεί", και συχνά αυτό οδηγεί σε μια νέα κατανομή των θεσμικών ρόλων, κατά την οποία οι ηγέτες της ΕΕ λαμβάνουν τις σημαντικές αποφάσεις στο διακυβερνητικό πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, ενώ μια εξουσιοδοτημένη Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναλαμβάνει ισχυρότερο ρόλο τόσο στην προετοιμασία αυτών των αποφάσεων όσο και στην επιχειρησιακή τους παρακολούθηση.», επισημαίνει.
Κάλυψε το έλλειμμα εξουσίας
Υπήρξαν όμως και άλλοι παράγοντες που έδωσαν στην Επιτροπή τον ρόλο του έχοντα το βασικό πρόσταγμα.
«Η διεύρυνση σε είκοσι επτά ετερογενείς χώρες, η αυξανόμενη πολιτική αστάθεια στα κράτη μέλη, ο κατακερματισμός του ευρωπαϊκού κομματικού τοπίου και η αποδυνάμωση του γερμανογαλλικού άξονα έκαναν το έλλειμμα ηγεσίας στο Συμβούλιο Υπουργών και στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο πιο έντονο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι σε θέση να καλύψει αυτό το κενό. Είναι και αυτή ένα συλλογικό όργανο με είκοσι επτά μέλη, αλλά η Επιτροπή δεν πάσχει από το έλλειμμα ηγεσίας που αντιμετωπίζουν τα άλλα θεσμικά όργανα. Όπως και οι πρόεδροι πριν από αυτήν, η φον ντερ Λάιεν συνέχισε να συγκεντρώνει την εξουσία λήψης αποφάσεων στην κορυφή. Αξιοποιεί την παρουσία της στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για να αυξήσει την εξουσία της έναντι των συναδέλφων της. Οι είκοσι επτά επίτροποι πολύ σπάνια ψηφίζουν για την πολιτική της Επιτροπής. Σε ορισμένους αντιπροέδρους έχουν ανατεθεί σημαντικές ηγετικές αρμοδιότητες (όπως στον Φρανς Τιμερμανς για την πολιτική για το κλίμα), αλλά τα περισσότερα μέλη του σώματος έχουν σχετικά χαμηλό προφίλ. Υποστηριζόμενη από το γραφείο της και τη γενική γραμματεία, η πρόεδρος έχει την πλήρη ευθύνη».
Λάθη, παραλείψεις και αντιδράσεις
Αυτή η υπερσυγκέντρωση εξουσίας ωστόσο που πρέπει να διαχειρίζεται η μικρή ομάδα της Φον ντερ Λάιεν λόγω του φόρτου με πολλά και πολύπλοκα θέματα οδηγεί κάποιες φορές σε λάθη ή καθυστερήσεις.
Επίσης, τροφοδοτεί το κύμα αντίδρασης κυρίως από τα μικρότερα κράτη μέλη τα οποία δεν συμβουλεύεται τακτικά η ηγεσία της Κομισιόν. «Κάθε πρωτοβουλία υψηλού προφίλ, είτε πρόκειται για τη βιομηχανική πολιτική, το κράτος δικαίου ή τις σχέσεις με την Κίνα, προκαλεί αντιδράσεις από κυβερνήσεις που διαφωνούν. Λαϊκιστές πολιτικοί σε όλη την ήπειρο επιτίθενται στην επιτροπή ως μια αυταρχική και παρεμβατική γραφειοκρατία, της οποίας οι εξουσίες θα πρέπει να περιοριστούν», υπογραμμίζει ο Lehne.
Και προειδοποιεί ότι «μια ευρωσκεπτικιστική στροφή σε ένα από τα μεγάλα κράτη μέλη θα μπορούσε να σταματήσει ξαφνικά την άνοδο της Επιτροπής». Και πάλι όμως, όπως καταλήγει «μια τέτοια οπισθοδρόμηση, πιθανώς θα είναι προσωρινή. Η ΕΕ, ως μια εξαιρετικά ολοκληρωμένη και ολοένα και πιο πολύπλοκη πολυεπίπεδη οντότητα, απαιτεί δυναμική και συνεπή ηγεσία -και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παραμένει η πιο εύλογη πηγή.»
