Το δρομολόγιο των πολιτικών εξελίξεων μέχρι το καλοκαίρι του 2018, οι προεκτάσεις της εκλογής Macron και η ελληνική – αφασική – σοσιαλδημοκρατία, είναι τα θέματα του νέου δελτίου πολιτικής ανάλυσης του Δικτύου.
Ηρεμία μέχρι το φθινόπωρο
Η δεύτερη αξιολόγηση έληξε… λίγο πριν ξεκινήσει η τρίτη!
Η Κυβέρνηση αποδέχθηκε την έως πρότινος αντισυνταγματική προνομοθέτηση μέτρων για το 2019 και 2020. Εγκατέλειψε τη «λύση – πακέτο», που ήταν επιδίωξη της με βάσει και τις δηλώσεις του Πρωθυπουργού μετά τη συνάντηση με τον Επίτροπο Μοσκοβισί, δηλαδή μέτρα και μαζί ρύθμιση χρέους και παρέβλεψε την δέσμευση για ούτε 1 ευρώ επιπλέον μέτρα.
Η μοναδική ουσιαστική νύξη για το θέμα του χρέους που θα αποφασισθεί μέσα στο καλοκαίρι, είναι η αποπληρωμή του υπολοίπου των υψηλότοκων δανείων του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, από τα χαμηλότοκα ομόλογα του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας ESM.
Με απόφαση του Eurogroup, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο θα αποδεχθεί τον ESM ως εγγύηση για την ομαλή και πλήρη εξόφληση των δανείων που έχει χορηγήσει στην Ελλάδα, μετά το τέλος του Μνημονίου τον Αύγουστο του 2018 και έτσι το ΔΝΤ θα παραμείνει στο πρόγραμμα για έναν ακόμη χρόνο ως ελεγκτής των μεταρρυθμίσεων και ίσως με μια μικρή χρηματοδοτική συμμετοχή.
Στο Eurogroup της 22ας Μαΐου, αναμένεται να υπογραμμιστεί το σχέδιο για το χρέος που θα περιλαμβάνει ως βασικό στοιχείο την εξομάλυνση των περιόδων αποπληρωμής εκ μέρους της Ελλάδος, ώστε να μειωθούν οι ετήσιες δόσεις για τόκους και να μην υπερβαίνουν το 15% του ΑΕΠ.
Μετά τις γερμανικές εκλογές και αναλόγως του συσχετισμού των δυνάμεων στο νέο γερμανικό κοινοβούλιο, θα εξεταστεί το βάθος της διαχείρισης του ελληνικού χρέους σε μακροπρόθεσμο επίπεδο. Άλλωστε όπως δείχνει και το γράφημα 1, μετά το 2023 γίνονται πιο απαιτητικές οι αποπληρωμές για την Ελλάδα, με την εξαίρεση του δύσκολου 2019.
Οι καθυστερήσεις στην εκτέλεση του τρίτου προγράμματος και η μεγάλη αβεβαιότητα που δημιούργησαν, έχουν προκαλέσει σημαντική βλάβη στην οικονομία. Με συνέπεια, η Ελλάδα να έχει ελάχιστες ελπίδες να ολοκληρώσει έναν πλήρη και επιτυχή κύκλο δοκιμαστικής εξόδου στις αγορές χρέους, μέχρι το τέλος του 2017.
Και όταν λέμε «πλήρη κύκλο» εννοούμε να έχει πραγματοποιηθεί έκδοση μιας πλήρους σειράς (τριετές, πενταετές και δεκαετές) νέων ομολόγων Ελληνικού δημοσίου, σε κάποιο σοβαρό ποσό πχ 8-10 δισ και με βιώσιμα επιτόκια.
Η επιλογή της Κυβέρνησης να μην πληρώνει τις υποχρεώσεις προς τους ιδιώτες, να υπερφορολογεί κλπ, δεν συνιστά εχέγγυο ότι η χώρα θα μπει σε ουσιαστική ανάπτυξη και θα κερδίσει την εμπιστοσύνη των αγορών.
Επομένως, από τον Αύγουστο του 2018, υπάρχει πραγματικό και σοβαρό πρόβλημα χρηματοδότησης της χώρας.
Ειδικά το 2019 είναι μία χρονιά με εξαιρετικά μεγάλες υποχρεώσεις αποπληρωμής χρέους και τόκων. Συνολικά φτάνουν τα €20 δις (περίπου €13 δις αποπληρωμές κεφαλαίου και περίπου €7 δις τόκοι). Ακόμη και αν υποθέσουμε ότι έχουν υλοποιηθεί οι υπερβολικά αισιόδοξες εκτιμήσεις της κυβέρνησης για το ΑΕΠ, είναι αδύνατον να βρεθούν όλα τα απαιτούμενα κεφάλαια.
Το 2019 – αν η εκτέλεση του προϋπολογισμού συνεχίσει όπως τώρα – τα δημόσια ταμεία θα έχουν συσσωρεύσει σημαντικά ποσά από τα πρωτογενή πλεονάσματα 2016, 2017 και 2018. Και πάλι όμως, η χώρα θα χρειάζεται κάποια οικονομική στήριξη.
Έτσι, ή θα λάβει από τον ESM. νέο πρόγραμμα χρηματοδότησης, ή θα πάρει την προληπτική γραμμή στήριξης ECCL, με παράλληλη δοκιμή εξόδου στις αγορές, όπως δηλαδή προγραμματιζόταν να γίνει… το 2015!
Ο πολιτικός ορίζοντας
Μετά το Eurogroup της Μάλτας, είχαμε προβεί στην εκτίμηση ότι το πρώτο εξάμηνο του 2018 είναι πιθανόν να διεξαχθούν εκλογές. Με βάση τα χρονικά ορόσημα της λήξης του τρίτου Μνημονίου, τον μεταγενέστερο της παρούσας Κυβέρνησης ορίζοντα των μέτρων, κλπ, και κυρίως με βάση την πολιτική λογική που θέλει τις ελληνικές Κυβερνήσεις να μεταθέτουν τα δύσκολα για τον επόμενο.
Όμως, σε αυτή την πολιτική πρόγνωση, υπάρχει μία μεταβλητή που πρέπει να λαμβάνουμε πάντα υπόψιν μας. Η λογική του Σύριζα. Ο Σύριζα δεν συμπεριφέρεται ως ένα κόμμα τακτικού ορθολογισμού. Διαθέτει διαφορετική σκέψη και τακτική προσέγγιση στην εξέλιξη των πολιτικών ζητημάτων. Κυρίως, όταν αυτά αφορούν την εκλογική του τακτική και την κομματική του συσπείρωση ή συνοχή.
Με βάση αυτό το πρίσμα, η εκτίμηση μας είναι ότι ο Σύριζα, μετρώντας τις απώλειες και τις πιθανές ευκαιρίες για μερική ανάκαμψη – πλήρη αδύνατη – θα επιδιώξει να φτάσει ως το καλοκαίρι του 2018 και τη λήξη του τρίτου Μνημονίου, παίζοντας το χαρτί της εξόδου από τα Μνημόνια.
Αν δεν εφαρμοστεί ο δημοσιονομικός κόφτης, επιπλέον προγραμματισμένα δημοσιονομικά μέτρα δεν προβλέπονται. Το μικροπολιτικό σεργιάνι στο δρόμο της πλειοδοσίας για το μοίρασμα του πλεονάσματος που ξεκίνησαν τα κόμματα, βολεύει το Σύριζα που και ξέρει και μπορεί να το κάνει καλύτερα από τα κόμματα της Αντιπολίτευσης, που υποπίπτουν στα ίδια λάθη με το αμαρτωλό τους παρελθόν. Η μονιμοποίηση των 30.000 συμβασιούχων που εξήγγειλε ο Υπουργός Εσωτερικών, οι διορισμοί στον ευρύτερο δημόσιο τομέα, η «προστασία των χαμηλοσυνταξιούχων» και «αντίμετρα» αμφίβολης ωφέλειας, μαζί με μια ατελείωτη σκανδαλολογία με πληθώρα εξεταστικών επιτροπών στη Βουλή, θα αποτελέσουν κάποια από τα εργαλεία για την διατήρησή του Σύριζα στην εξουσία.
Έχουμε τονίσει στο παρελθόν ότι ο αρχηγός της ΝΔ ήθελε τις πρόωρες εκλογές το συντομότερο δυνατόν ώστε να τις κερδίσει και να έχει αρκετό χρόνο για να αναστρέψει την κατάσταση στην οικονομία και να αποφύγει το επόμενο μνημόνιο.
Είναι προφανές ότι ο κ. Τσίπρας δεν έχει πρόθεση - τουλάχιστον το επόμενο διάστημα- και όσο δεν απειλείται η δεύτερη θέση από κάποιο άλλο κόμμα, να προβεί σε πρόωρες εκλογές.
Αντίθετα, η πολιτική στρατηγική του κ. Τσίπρα φαίνεται πως είναι να πάει την επόμενη εκλογική αναμέτρηση όσο πιο κοντά γίνεται στην επόμενη εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας. Με γνώμονα όμως, όχι την ήρεμη ανασύνταξη στην Αντιπολίτευση…αλλά τη δεξιά παρένθεση που θα έρθει με τις εκλογές του χάους της απλής αναλογικής.
Μέσα σε αυτές τις συνθήκες, και μετά τη λήξη του τρίτου Μνημονίου, ο Σύριζα θα επιδιώξει να θέσει ένα ακόμα από τα γνωστά διχαστικά διλήμματα: «με εμάς που τελειώσαμε τα Μνημόνια και κάνουμε τη χώρα μας πάλι ελεύθερη ή με τους άλλους που το σχέδιο τους είναι τα Μνημόνια;»
Η πρόθεση μπορεί να είναι θεμιτή, η διαδρομή όμως ως εκεί αβέβαιη.
Υπάρχει ο έλληνας Macron;
Αυτό το ερώτημα πλανάται πάνω από τον ευρύτερο κεντρώο χώρο στην Ελλάδα. Φιλελεύθεροι, σοσιαλδημοκράτες, σοσιαλιστές, κεντροαριστεροί και κεντροδεξιοί, εδώ και καιρό αναρωτιούνται ψάχνοντας για την ελληνική αντιγραφή ενός ιδιαίτερου και πραγματικά ρηξικέλευθου πολιτικού φαινομένου.
Στα προηγούμενα Δελτία μας, είχαμε εγκαίρως παρουσιάσει το φαινόμενο Macron σε όλες του τις πτυχές. Ως προς τον ευρωπαικό του προσανατολισμό, ως προς το συγκερασμό φιλελευθερισμού και σοσιαλδημοκρατίας κλπ.
Στο ερώτημα αν υπάρχει έλληνας Macron δεν μπορεί να απαντήσει κανείς. Η πολιτική δεν είναι αντιγραφή. Είναι δημιουργία. Ζυμώσεις ιδιαίτερες και μοναδικές σε κάθε χώρα, διαφορετικές σε κάθε χρονική στιγμή. Και αυτό γιατί η πολιτική είναι δράση ανθρώπων και όπου υπεισέρχεται ο ανθρώπινος παράγοντας οι εξελίξεις μπορεί να είναι διαφορετικές.
Όμως, υπάρχουν κάποια στοιχεία που πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο ανάλυσης από τον εγχώριο κεντρώο χώρο:
- Όσο και αν προσπαθούν οι ακραιφνείς συντηρητικοί και οι αμετανόητοι αριστεροί να μην το παραδεχθούν, η πραγματικότητα είναι ότι οι διαχωριστικές γραμμές αριστεράς – δεξιάς, αν δεν έχουν ξεθωριάσει, έχουν σίγουρα μετατοπιστεί. Και αυτό είναι απολύτως λογικό 30 περίπου χρόνια μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου.
- Οι νέες πολιτικές συγγένειες δεν κινούνται κυρίως γύρω από τον άξονα της άσκησης της εθνικής οικονομικής πολιτικής, αλλά γύρω από τον μεγάλο άξονα της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας που με τη σειρά του επηρεάζει τις εθνικές οικονομίες. Με άλλα λόγια, δεν υφίστανται διαφορές ως προς την πρόταξη της ανάγκης πλεονασμάτων, αλλά ως προς τον τρόπο που οι οικονομίες τοποθετούνται στον παγκόσμιο ανταγωνισμό μεταξύ τους για να παράγουν πλεονάσματα.
- Ο χώρος της σοσιαλδημοκρατίας είναι από τους 3 μεγάλους παραδοσιακούς πολιτικούς χώρους, ο μόνος στάσιμος. Η συντηρητική πολιτική οικογένεια ακολουθώντας τις αλλαγές της οικονομίας προσαρμόζεται σε ένα μεταβαλλόμενο κόσμο υιοθετώντας κεντρώες πολιτικές σε θέματα οικονομίας και ευρωπαϊκής ταυτότητας. Ο φιλελεύθερος χώρος – ανέκαθεν πιο ριζοσπαστικός – προτάσσει τις αναγκαίες αλλαγές στο μοντέλο παραγωγής ακολουθώντας μία στάση θάρρους απέναντι στις παγκόσμιες δυνάμεις που αναδύονται. Ο σοσιαλισμός όμως, βρίσκεται διαρκώς σε μία φάση συνεχών αναταράξεων και απέλπιδων αλμάτων που καταλήγουν στο κενό. Έχουμε εκτενώς παρουσιάσει σε προηγούμενο μας Δελτίο τις προκλήσεις – αδυναμίες της σύγχρονης σοσιαλδημοκρατίας απέναντι στα νέα προβλήματα:
- Το πρώτο είναι η ραγδαία εξάπλωση της πολυπολιτισμικότητας. Η σοσιαλδημοκρατία αναπτύχθηκε και απέδωσε σε εθνοτικά και πολιτισμικά ομοιογενείς κοινωνίες, με συγκεκριμένες δυνατότητες προσαρμογής και κάλυψης αναγκών για τους «εκτός» του συστήματος παραγωγής και φορολόγησης, ακόμα και στις πιο επιτυχημένες εκδοχές της (Σκανδιναβικό μοντέλο). Οι δυτικές ευρωπαϊκές κοινωνίες σήμερα είναι πολύ πιο διαφοροποιημένες από ό, τι ήταν πριν από εξήντα χρόνια και οι συνθήκες που προκαλούν το Προσφυγικό και Μεταναστευτικό δυσθεώρητες. Η προθυμία πλέον μεταφοράς πόρων από μία εθνοτική ομάδα σε άλλη που εισέρχεται με άμεσες ανάγκες και ισότιμες απαιτήσεις έχει ατονήσει, έως έχει εξελιχθεί σε παράγοντα αντίδρασης, επηρεαζόμενη και από τις διαφορετικές πολιτισμικές συνήθειες κάθε χώρας.
- Η δεύτερη πρόκληση είναι το τέλος του φορντισμού. Σήμερα βλέπουμε πολύ πιο ετερογενείς μορφές εργασίας, όσον αφορά τις δεξιότητες και τα καθήκοντά των εργαζομένων και με επιχειρήσεις μικρότερου μεγέθους και γεωγραφικά διάσπαρτων μονάδων. Η ομοιογενής απασχόληση σε ένα μέρος, οι εργάτες του εργοστασίου, η παραδοσιακή ομάδα στόχος της σοσιαλδημοκρατίας μεταλλάσσεται.
- Η τρίτη πρόκληση είναι η δημογραφική αλλαγή. Η σοσιαλδημοκρατία ήταν πολύ επιτυχής με τη χρήση του pay as you go συστήματος (διανεμητικό σύστημα) στις χώρες όπου ο πληθυσμός αυξανόταν και ο πληθυσμός σε ηλικία εργασίας ήταν μεγάλος. Πολλοί άνθρωποι εργάζονταν και μετέφεραν εισόδημα στους συνταξιούχους, με την προσδοκία ότι η ίδια συμφωνία θα ισχύει και για εκείνους όταν θα έβγαιναν στη σύνταξη. Αλλά όταν ο πληθυσμός είναι σε πτώση και υπάρχουν πάρα πολλοί συνταξιούχοι σε σύγκριση με τους εργαζόμενους, η διατήρηση της ακεραιότητας του διανεμητικού συστήματος είναι πιο δύσκολη. Εδώ χρειάζονται δύσκολες απαντήσεις εκ μέρους της σοσιαλδημοκρατίας σε ερωτήματα όπως η μείωση των συντάξεων, η αύξηση του χρόνου απασχόλησης κλπ.
- Η τέταρτη πρόκληση – αλλαγή είναι η πλήρης απελευθέρωση των χρηματοπιστωτικών αγορών, το παγκοσμιοποιημένο κεφάλαιο, είτε ως χρηματιστηριακό προϊόν, είτε ως επενδυτικός μοχλός στην πραγματική οικονομία, μέσα και από την ανεμπόδιστη διάχυση της τεχνολογίας αιχμής σε όλο τον πλανήτη. Η σοσιαλδημοκρατία λειτουργούσε καλύτερα σε πιο κλειστές οικονομίες, με ισχυρή την βαρύτητα του κράτους τόσο σε επίπεδο στρατηγικής όσο και κεφαλαίων, κυρίως μέσα από το κρατικό τραπεζικό σύστημα. Το κεφάλαιο ήταν γενικώς «κλειδωμένο» σε εθνικό επίπεδο και εξαρτιόταν περισσότερο από την κρατική πρωτοβουλία και λιγότερο από την ιδιωτική. Τίποτα από αυτά δεν ισχύει πια. Το κεφάλαιο είναι πολύ πιο κινητικό και εάν επιβαρυνθεί με βαριά φορολογία για να παρέχει τα απαραίτητα κονδύλια για τις κοινωνικές μεταβιβάσεις, θα φύγει είτε σε ανταγωνιστικούς προορισμούς, είτε σε… φορολογικούς παραδείσους.
- Τα πρόσωπα παίζουν σημαντικότερο ρόλο από όσο νομίζουμε ή από όσο θέλουμε να νομίζουμε. Το γεγονός ότι ο Macron δεν είχε υποστεί ανήκεστο βλάβη πολιτικής φθοράς και είναι 39 ετών δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητο καθώς η πολιτική διψά πάντα για νέα πρόσωπα. Τα παραδείγματα πλέον δεν είναι λίγα παγκοσμίως.
Ο Ευρωπαίος Macron
Η εκλογή του Macron στην ηγεσία της Γαλλίας σηματοδοτεί όμως και πολλά για την εξέλιξη της ΕΕ και κυρίως για το σημαντικό γαλλογερμανικό άξονα. Υπάρχουν κάποια κοινά σημεία μεταξύ του Macron και του Βερολίνου.
Ο Macron υποστηρίζει τη μετατροπή του ESM σε ένα πλήρες νομισματικό ταμείο παρόμοιο με το ΔΝΤ. Σε αυτό ακόμα και ο Schaeuble φαίνεται καταρχάς θετικός.
Η ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης είναι ένα άλλο θέμα στο οποίο υπάρχει προσέγγιση. Ο Macron επιθυμεί να σπάσει τελείως ο δεσμός που συνδέει τις τράπεζες με τα εθνικά κράτη. Αφενός βάζοντας όρια στην έκθεση των τραπεζών στα ομόλογα των χωρών τους και αφετέρου δημιουργώντας ένα κοινό δημοσιονομικό μηχανισμό.
Ο νέος γάλλος πρόεδρος και η Γερμανία φαίνεται να συμφωνούν επίσης επί της αρχής στη δημιουργία ενός μηχανισμού για την οργανωμένη χρεοκοπία χωρών-μελών.
Γιάννης Μαστρογεωργίου, Διευθυντής Δικτύου
Γιώργος Παπούλιας, Πολιτικός Επιστήμονας, συνεργάτης Δικτύου
