Συνδυασμό παθογενειών πολλών δεκαετιών και ανθρώπινης αβελτηρίας αποτελεί η μεγαλύτερη ελληνική σιδηροδρομική τραγωδία των τελευταίων 50 ετών. Κι αυτό όχι μόνο επειδή το δυστύχημα των Τεμπών οφείλεται στην απουσία σύγχρονων συστημάτων τηλεδιοίκησης και φωτοσήμανσης, αλλά και επειδή για 12 κρίσιμα λεπτά οι δύο αμαξοστοιχίες κινούνταν σε αντίθετη κατεύθυνση στην ίδια γραμμή, χωρίς να το αντιληφθεί κανείς.
Ποιες είναι όμως, οι διαχρονικές αιτίες που οδήγησαν στην τραγωδία των Τεμπών;
– Στην απουσία συστημάτων τηλεδιοίκησης και τεχνολογίας αποφυγής συγκρούσεων. Σύμφωνα, δε, με το γενικό γραμματέα της ΓΣΕΕ Νίκο Κιουτσούκη (που προέρχεται από τους σιδηροδρόμους και ήταν πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Σιδηροδρομικών), το σύστημα ασφαλείας έχει αγοραστεί από το 2000 και δεν έχει εγκατασταθεί πλήρως.
Πού οφείλεται η τόσο μεγάλη καθυστέρηση; Σε έργα εκσυγχρονισμού και αναδιάταξης του σιδηροδρομικού δικτύου που δεν τελειώνουν ποτέ. Για παράδειγμα, ήδη το 2018 σε κοινοβουλευτική ερώτηση γινόταν λόγος για καθυστέρηση στην ολοκλήρωση της ηλεκτροδοτούμενης σιδηροδρομικής γραμμής Αθήνας - Θεσσαλονίκης. Οι καθυστερήσεις είχαν εντοπιστεί και στην ολοκλήρωση της σιδηροδρομικής γραμμής Τιθορέα-Λιανοκλάδι, όπως και στην ολοκλήρωση των έργων σηματοδότησης, συστήματος τηλεδιοίκησης και συστήματος ελέγχου αμαξοστοιχιών ETCS, σε διάφορα τμήματα της γραμμής Αθήνα-Θεσσαλονίκη.
Αποτέλεσμα; Μέχρι σήμερα στον ελληνικό σιδηρόδρομο να μην υπάρχει σε λειτουργία σύστημα το διευρωπαϊκό σύστημα ERTMS (European Railways Traffic Management System), το οποίο αποτελείται από τα συστήματα ETCS (European Traffic Control System) και GSM – R (Global System Mobile for Rail). Εάν αυτό το σύστημα, βρισκόταν σε λειτουργία θα ειδοποιούνταν έγκαιρα οι σταθμάρχες, το κέντρο κυκλοφορίας και ο μηχανοδηγός και οι αμαξοστοιχίες θα ακινητοποιούνταν λόγω της ενεργοποίησης του συστήματος αυτόματης πέδησης.
– Στη δυσανάλογα μεγάλη βαρύτητα που έχει ο ανθρώπινος παράγοντας για την ασφαλή λειτουργία των σιδηροδρόμων. Όπως εξηγούν σιδηροδρομικοί, η ασφάλεια των σιδηροδρομικών μεταφορών στηρίζεται στην υπευθυνότητα των σταθμαρχών. Στην τραγωδία των Τεμπών ο σταθμάρχης ξέχασε να επαναφέρει το κλειδί στην αρχική του θέση με αποτέλεσμα η επιβατική αμαξοστοιχία να μπει στην ίδια γραμμή που ερχόταν το τρένο από τον αντίθετη κατεύθυνση.
Οι ειδικοί αναγνωρίζουν ότι σε όλο τον κόσμο υπάρχει η παράμετρος του ανθρώπινου λάθους, η οποία, όμως, αντισταθμίζεται μέσω της εφαρμογής σύγχρονων συστημάτων τηλεδιοίκησης και ηλεκτρονικής επιτήρησης. Στην Ελλάδα τέτοιου είδους δικλείδες ασφαλείας είναι ανύπαρκτες, τη στιγμή που τμήμα των εμπορευματικών τρένων περνάει και από αστικό σιδηροδρομικό δίκτυο, όπου δηλαδή εκτελούνται επιβατικές μεταφορές.
Ενδεικτικό της κατάστασης που επικρατεί είναι ότι οι σταθμάρχες, πολύ συχνά καλούν ο ένας τον άλλον στο κινητό τηλέφωνο επειδή ο ασύρματος δεν δουλεύει! Μία ακόμη ένδειξη του ότι η τύχη είναι κυρίαρχη στο σιδηρόδρομο; Ο μεγάλος αριθμός ανισόπεδων διαβάσεων που συναντώνται στο κέντρο της πόλης. Για παράδειγμα, οι περιοχές Γκάζι, Βοτανικός και Κεραμεικός που είναι ιδιαίτερα πολυσύχναστες από νέους ανθρώπους, έχουν έναν πολύ μεγάλο αριθμό ανισόπεδων διαβάσεων που θέτουν σε ρίσκο την ανθρώπινη ζωή.
– Στο μπαλάκι ευθυνών. Η Hellenic Train δεν ανέλαβε καμία ευθύνη για την τραγωδία των Τεμπών, καθώς περιορίστηκε να εκφράσει τα συλλυπητήριά της στις οικογένειες των θυμάτων, ενώ ο μόνος που πήρε την (πολιτική) ευθύνη είναι ο υπουργός Υποδομών Κώστας Καραμανλής.
Το γαϊτανάκι ευθυνών είχε αποκαλυφθεί περίτρανα και το 2017, όταν είχαν αποκλειστεί 300 άτομα, για 17 ώρες στο δρομολόγιο Θεσσαλονίκη - Αθήνα, σε βαγόνια χωρίς θέρμανση, νερό και τροφή. Ο τότε διευθύνων σύμβουλος της Ελληνικής Εταιρείας Συντήρησης Σιδηροδρομικού Τροχαίου Υλικού (ΕΕΣΣΤΥ) είχε δηλώσει ότι «κάποιοι δεν εκτίμησαν σωστά τα καιρικά φαινόμενα». Αυτό οφείλεται στο γεγονός, όπως σημείωσε, ότι «ο οργανισμός δεν είναι ενιαίος αλλά απαξιωμένος, κατακερματισμένος με αποτέλεσμα να υπάρχει κακοδιοίκηση και η μια διοίκηση να κρύβεται πίσω από την άλλη».
Από την πλευρά της, τότε, η Hellenic Train είχε αναφέρει ότι η εύρυθμη λειτουργία της υποδοµής είναι αρμοδιότητα και ευθύνη άλλου φορέα. Την ίδια στιγμή, η εξαγορά της Hellenic Train από την ιταλική Ferrovie dello Stato Italiane δεν έχει αποδώσει αυτά που αναμένονταν αρχικά, δεδομένου ότι η λειτουργία των τρένων έχει υποβαθμιστεί. Η ανεπάρκεια της ιταλικής εταιρείας φάνηκε και από το γεγονός ότι η πληροφόρηση που παρείχε για τον ακριβή αριθμό των επιβατών ήταν με το σταγονόμετρο.
