Μια σημαντική κινητήριος δύναμη των οικονομιών είναι οι τραπεζικές πιστώσεις. Χωρίς την ύπαρξη χρεών δεν θα υπήρχαν οι απαραίτητες πιστώσεις για να πραγματοποιηθούν επενδύσεις και κυρίως εντάσεως υψηλών κεφαλαίων.
Τα χρέη όμως δημιουργούν μακροπρόθεσμους κύκλους χρέους διάρκειας περίπου 60 ετών που αποτελούνται από μικρότερους βραχυπρόθεσμους κύκλους χρέους (3-7 ετών) οι οποίοι καθορίζονται από τις αυξομειώσεις των επιτοκίων.
Κάθε νέος βραχυπρόθεσμος κύκλος δημιουργεί ακόμα περισσότερο συνολικό χρέος, δηλαδή περισσότερα περιουσιακά στοιχεία ενεργητικού (ακίνητα, ομόλογα, μετοχές κλπ.) που αγοράζονται με δανεικά χρήματα (πιστώσεις). Οι πρόσφατες τραπεζικές κρίσεις των τραπεζών στις ΗΠΑ είναι ένας προπομπός ότι ο βραχυπρόθεσμος κύκλος χρέους των τελευταίων ετών κορυφώνεται.
Η αύξηση των επιτοκίων για τον περιορισμό της πιστωτικής επέκτασης ώστε να μειωθεί ο πληθωρισμός οδηγεί σε μια αυτό-τροφοδοτούμενη συρρίκνωση των πιστώσεων που θα συνεχίζεται έως ότου αντιμετωπιστεί ο πληθωρισμός και οι κεντρικές τράπεζες δημιουργήσουν και πάλι εύκολο χρήμα με χαμηλά επιτόκια που θα αναιρέσει τη συρρίκνωση τω πιστώσεων, και θα αρχίσει και πάλι να παράγει περισσότερες νέες πιστώσεις και χρέος.
Κάποια χρονική περίοδο, οι αλλεπάλληλοι βραχυπρόθεσμοι κύκλοι χρέους φθάνουν σε μη βιώσιμη κατάσταση τα περιουσιακά στοιχεία και τις υποχρεώσεις, και τότε ο μακροπρόθεσμος κύκλος χρέους φθάνει στην κορυφή του. Πολλά δάνεια πλέον δεν αποδίδουν ώστε να πληρωθούν οι δόσεις τους. Τότε το χρέος καταρρέει και απαιτείται μια αναδιάρθρωση χρέους και νομισματοποίηση χρέους (η οποία συνήθως συμβαίνει περίπου μία φορά κάθε 50-60 χρόνια). Κάτι παρόμοιο συνέβη με την αναδιάρθρωση του χρέους της χώρα μας την προηγούμενη δεκαετία.
Σε κάθε κύκλο χρέους οι τομείς που βρίσκονται σε κατάσταση υπερβολής είναι διαφορετικοί. Υπερβολή σημαίνει μια κατάσταση «φούσκας» όπου μεγάλος αριθμός περιουσιακών στοιχείων έχει αγοραστεί με δανεικά χρήματα λόγω χαμηλών επιτοκίων του παρελθόντος, και οι τιμές τους έχουν αυξηθεί πάρα πολύ, λόγω της μεγάλης ζήτησης που δημιουργήθηκε από την αγορά με δανεικά.
Τα δανεικά χρήματα στην κρίση στις ΗΠΑ του 2008, είχαν κατευθυνθεί σε μεγάλο βαθμό στις κατοικίες δημιουργώντας την φούσκα των ακινήτων η οποία τροφοδοτήθηκε από τα χαμηλά επιτόκια και τις μειωμένες εξασφαλίσεις.
Τα τελευταία χρόνια πολλά από τα δανεικά χρήματα έχουν κατευθυνθεί σε εταιρίες επιχειρηματικών κεφαλαίων, σε εταιρείες ιδιωτικών κεφαλαίων, σε εταιρείες εμπορικών ακινήτων και σε εταιρίες κρυπτονομισμάτων, οι οποίες σήμερα αδυνατούν να αντέξουν την αύξηση των επιτοκίων.
Παρόλα αυτά, ανεξάρτητα που έχουν επενδυθεί τα δανεικά χρήματα η αυτοενισχυόμενη δυναμική συρρίκνωσης του χρέους είναι η ίδια σε όλους τους βραχυχρόνιους κύκλους και οι πρόσφατες χρεοκοπίες των τραπεζών είναι μόνο η αρχή. Όπως σε κάθε κύκλο χρέους θα έχει αλυσιδωτές επιπτώσεις στις οικονομίες.
Η αύξηση των επιτοκίων συρρικνώνει το διαθέσιμο χρήμα μέσω της μείωσης των πιστώσεων που έχουν πλέον ακριβό κόστος (επιτόκιο). Οπότε οι ποσότητες που στο παρελθόν αγοραζόταν με δανεικά χρήματα, δεν θα αγοράζονται πλέον. Τα χρέη ενός ατόμου με τα οποία αγοράζει ένα αγαθό (ή υπηρεσία) είναι εισόδημα για το άτομο που πουλάει το αγαθό.
Έτσι, με την μείωση των πιστώσεων (δανεικών) κάποιοι θα χάσουν σημαντικά εισοδήματα. Αυτό θα οδηγήσει σε μείωση της ζήτησης, που στην συνέχεια θα οδηγήσει σε μείωση των τιμών των στοιχείων ενεργητικού, μείωση των επενδύσεων, μείωση του ΑΕΠ, ύφεση, στασιμοπληθωρισμό και αθετήσεις πληρωμής των δόσεων των δανείων.
Πολλοί αγοραστές αγοράζουν περιουσιακά στοιχεία (μετοχές, ακίνητα, ομόλογα κλπ.) με δανεικά χρήματα δημιουργώντας χρηματοοικονομική μόχλευση. Όταν εμφανίζεται πληθωρισμός, τα επιτόκια πρέπει να αυξηθούν για να αντιμετωπιστεί, μέσω της συρρίκνωσης της κυκλοφορίας χρήματος και τότε τα χρήματα συρρικνώνονται.
Στην συνέχεια η αξία των περιουσιακών στοιχείων μειώνεται διότι η ζήτηση μειώνεται, γεγονός που βλάπτει τους οφειλέτες, τους πιστωτές, τους κατόχους περιουσιακών στοιχείων και τους ενδιάμεσους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς (τράπεζες κλπ.).
Έπειτα, προκαλείται αυτοενισχυόμενη συρρίκνωση και μετάδοση, επειδή όταν χρειάζονται χρήματα, πωλούνται άλλα περιουσιακά στοιχεία και όταν οι πιστωτές (τράπεζες κλπ.) πλήττονται, περιορίζουν τον δανεισμό, και όταν οι εξασφαλίσεις μειωθούν ζητούν επί πλέον εξασφαλίσεις ή την επιστροφή των δανείων.
Όταν γίνονται μαζικές πωλήσεις περιουσιακών στοιχείων οι τιμές πέφτουν περαιτέρω λόγω της μεγάλης προσφοράς. Όταν π.χ. πωλούνται κρατικά ομόλογα νωρίτερα από την λήξη τους σε περιβάλλον με υψηλά επιτόκια καταγράφονται μεγάλες απώλειες (π.χ. η τράπεζα Silvergate κατέγραψε περίπου 10% ζημία από την πώληση πριν την λήξη των ομολόγων που είχαν επιτόκιο 1,65%).
Οι ενδιάμεσοι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί (κυρίως οι τράπεζες) που έχουν τη μεγαλύτερη μόχλευση για μεγάλο χρονικό διάστημα στη φούσκα των περιουσιακών στοιχείων που σκάει, επηρεάζονται ιδιαίτερα. Είναι αναμενόμενο ότι βγαίνοντας από μια παρατεταμένη περίοδο πολύ χαμηλών πραγματικών επιτοκίων και άφθονης πίστωσης, υπάρχει ένα τεράστιο ποσό μοχλευμένων μακροπρόθεσμων περιουσιακών στοιχείων (που έχουν αγοραστεί με δανεικά) των οποίων η αξία μειώνεται λόγω των υψηλότερων επιτοκίων και της συρρίκνωσης χρήματος, το οποίο παράγει αυτή την αναμενόμενη δυναμική πτώσης.
Επειδή βρισκόμαστε στο αρχικό στάδιο της φάσης συρρίκνωσης του παρόντος βραχυχρόνιου κύκλου χρέους και επειδή το ποσό των περιουσιακών στοιχείων που έχουν αγοραστεί με δανεικά (με μόχλευση) είναι μεγάλο, είναι πιθανό ότι οι πρόσφατες τραπεζικές χρεοκοπίες θα ακολουθηθούν από πολλά περισσότερα προβλήματα πριν ξεκινήσει η φάση συρρίκνωσης του κύκλου χρέους.
Τα πρώτα σημάδια εμφανίστηκαν όταν η απόσυρση των καταθέσεων υποχρέωσε την πώληση στοιχείων ενεργητικού (κρατικά ομόλογα) των τραπεζών Silvergate bank, της Silicon Valley Bank, της Signature bank, που οδηγήθηκαν στην χρεοκοπία εξ αίτιας της εξαύλωσης των ιδίων κεφαλαίων τους και την Credit Suisse στη συγχώνευση.
Αναμένεται η αθέτηση αποπληρωμής δόσεων από τους δανειολήπτες που έχουν δαπανήσει τα δάνεια σε επενδύσεις που δεν αποδίδουν τις δόσεις, λόγω της μείωσης των πραγματικών εισοδημάτων από τον πληθωρισμό την συρρίκνωση της οικονομίας και του στασιμοπληθωρισμού στον οποίο θα οδηγούνται ολοένα και περισσότερες οικονομίες τα επόμενα χρόνια.
* Ατσαλάκης Γιώργος, Οικονομολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης
