Του Κωνσταντίνου Μαριόλη
Σε τρεις ημέρες οι Ελβετοί καλούνται να αποφασίσουν αν θα... τραντάξουν συθέμελα το παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα υιοθετώντας την «πρωτοβουλία Vollgeld». Θα ψηφίσουν για μία ριζική νομισματική μεταρρύθμιση που στην περίπτωση που υλοποιηθεί ενδέχεται να προκαλέσει σεισμό ανάλογης ή ακόμη και μεγαλύτερης κλίμακας με αυτόν που προκάλεσε το Brexit.
Οι πολίτες της Ελβετίας είναι συνηθισμένοι στα δημοψηφίσματα. Μόνο μέσα στο 2018 αναμένεται να διενεργηθούν συνολικά έξι. Όμως, την Κυριακή 10 Ιουνίου η Ελβετία θα γίνει η πρώτη χώρα στον κόσμο που θα διενεργήσει δημοψήφισμα για την υιοθέτηση του «Συστήματος Κρατικού Χρήματος» ή «Vollgeld» στα γερμανικά. Στην ουσία, οι Ελβετοί καλούνται να αποφασίσουν αν θα αλλάξουν το τραπεζικό τους σύμπαν, με το οποίο είναι άρρηκτα συνδεδεμένη η οικονομία τους, δίνοντας τέλος στη δυνατότητα των τραπεζών να δημιουργούν νέο χρήμα.
Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι δύσκολα θα επικρατήσει το «ναι», όμως επειδή τα τελευταία χρόνια επιβεβαιώνεται ότι οι κάλπες είναι «γκαστρωμένες», όλα τα ενδεχόμενα θα πρέπει να εξετάζονται, ενώ οι αγορές προετοιμάζονται ακόμη και για το χειρότερο σενάριο. Το ενδιαφέρον της διεθνούς κοινότητας είναι δεδομένο καθώς το εν λόγω δημοψήφισμα δίνει τροφή στην αέναη διαμάχη μεταξύ των οικονομολόγων για το ποιο πρέπει να είναι το αύριο του χρηματοπιστωτικού κλάδου και κατ'' επέκταση του καπιταλισμού, μετά την παγκόσμια κρίση του 2008. Η κεντρική τράπεζα της Ελβετίας (SNB), από την πλευρά της, προειδοποιεί ότι η πρόταση αποτελεί ένα «επικίνδυνο πείραμα».
Υπάρχουν, βέβαια, και οι φωνές που τάσσονται υπέρ της αλλαγής. Μέχρι και ο διάσημος αρθρογράφος των Financial Times, Martin Wolf, υποστήριξε ότι οι Ελβετοί πρέπει να πουν «ναι» γιατί το παγκόσμιο σύστημα χρειάζεται δεδομένα μία αλλαγή και η αλλαγή απαιτεί πειραματισμούς.
Η πρωτοβουλία Vollgeld σχετίζεται με την ελευθερία που απολαμβάνουν οι τράπεζες στο να δημιουργούν νέο χρήμα, παρά το αυστηρό ρυθμιστικό πλαίσιο που εφαρμόστηκε μετά την παγκόσμια κρίση του 2008. Στοχεύει θεωρητικά στη δημιουργία ενός ασφαλέστερου συστήματος, στο οποίο τον έλεγχο της πιστωτικής επέκτασης και της δημιουργίας νέου χρήματος θα έχει εξολοκλήρου η κεντρική τράπεζα. Έτσι εκμηδενίζεται σχεδόν ο κίνδυνος του bank run και θωρακίζεται το τραπεζικό σύστημα.
Βάσει της πρότασης Vollgeld, η κεντρική τράπεζα θα καθορίζει πόσα χρήματα θα δίνονται στις τράπεζες για να δανείσουν, ελέγχοντας στην ουσία απόλυτα την προσφορά χρήματος στην οικονομία.
Με τον τρόπο που λειτουργεί σήμερα το τραπεζικό σύστημα, όταν εγκρίνεται ένα στεγαστικό δάνειο η τράπεζα δεν βγάζει χρήματα από κάποιο χρηματοκιβώτιο για να τα δώσει στον δανειολήπτη. Δημιουργεί μία ηλεκτρονική κατάθεση για τον πελάτη και τα χρήματα αυτά τα μεταφέρει ο δανειολήπτης στον πωλητή του ακινήτου. Κάπως έτσι αυξάνεται η κυκλοφορία του χρήματος και οι ρυθμιστικοί κανόνες, όπως οι κεφαλαιακοί δείκτες, εμποδίζουν τις τράπεζες να δίνουν δάνεια χωρίς τέλος. Είναι ενδεικτικό ότι από τα 645 δισ. ελβετικά φράγκα που βρίσκονται σε κυκλοφορία, μόλις τα 85 δισ. φράγκα είναι σε χαρτονομίσματα και κέρματα.
Επίσης, όταν οι τράπεζες δημιουργούν ηλεκτρονικό χρήμα, αυτό προστίθεται στο παθητικό τους, ενώ το δάνειο που χορηγείται με αυτό το χρήμα, πηγαίνει στο ενεργητικό. Αν ο δανειζόμενος δεν μπορεί να πληρώσει το δάνειο, τότε πλήττονται τα κέρδη της τράπεζας. Αυτό το είδαμε να συμβαίνει στην παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, ενώ μία αντίστοιχη διαδικασία είχαμε και στις ελληνικές τράπεζες – αν και η κρίση δεν ξεκίνησε από αυτές.
Οι υποστηρικτές της πρωτοβουλίας πιστεύουν ότι με την πρόταση Vollgeld θα ανατραπεί... ο καπιταλισμός και το νομισματικό σύστημα θα υπηρετεί τη δημοκρατία και το κοινό καλό καθώς θα μπορεί να μειωθεί το κρατικό χρέος και να χρηματοδοτηθούν τα προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας.
Στον αντίποδα, οι επικριτές του Vollgeld λένε ότι η Ελβετία θα απομονωθεί αν περάσει η μεταρρύθμιση, καθώς θα χάσει σε ανταγωνιστικότητα και ταυτόχρονα οι τράπεζες θα δυσκολεύονται να χορηγήσουν δάνεια και η κεντρική τράπεζα θα αναλάβει τεράστιο όγκο αποφάσεων για πιστώσεις, ενώ θα αρχίσει να διαδραματίζει και πολιτικό ρόλο.
Η οικονομία της Ελβετίας δεν παρουσιάζει ιδιαίτερα προβλήματα, ούτε είναι γνωστή για τις τραπεζικές κρίσεις. Γι'' αυτό πολλοί υποστηρίζουν ότι δεν υπάρχει κανένας λόγος για μία τόσο ριζική αλλαγή σε ένα σύστημα που έχει μάθει να λειτουργεί με συγκεκριμένο τρόπο. Την ίδια ώρα, ο χρηματοπιστωτικός κλάδος αποτελεί την ατμομηχανή της ελβετικής οικονομίας και ένα τραπεζικό σοκ εκτιμάται πως θα προκαλούσε αλυσιδωτές αντιδράσεις στη χώρα.
Όπως αναφέρει η ING, αν επικρατήσει το «ναι» θα υπάρξει μία περίοδος έντονης αβεβαιότητας. Στη νέα πραγματικότητα που οι τράπεζες δεν θα μπορούν να δημιουργούν νέο χρήμα μέσω των χορηγήσεων, αλλάζει κάτι πολύ σημαντικό: Σήμερα, έχουν την πολυτέλεια πρώτα να δανείζουν και μετά να ανησυχούν για την χρηματοδότηση του δανείου. Αν περάσει το... πείραμα Vollgeld, πρώτα θα πρέπει να βρίσκουν τα κεφάλαια και μετά να δανείζουν. Και όλα αυτά σε μία ανεπτυγμένη οικονομία με έναν τεράστιο και πολύ σημαντικό τραπεζικό κλάδο ο οποίος χρηματοδοτεί το 33% του ισολογισμού του με καταθέσεις.
Η Ελβετία κατά πάσα πιθανότητα θα αγνοήσει το Vollgeld. Αναλυτές, παρ'' όλα αυτά, υποστηρίζουν ότι η ιδέα του Κρατικού Χρήματος θα συνεχίσει να απασχολεί τον κόσμο και δεν αποκλείεται να συνδεθεί κάποια στιγμή και με τα κρυπτονομίσματα.
Φωτογραφία: APImages
