Την Τρίτη 25 Απριλίου ο ιταλικός αερομεταφορέας ανακοίνωσε ότι οι μέτοχοι αποφάσισαν ομόφωνα την υποβολή αίτησης για πτώχευση. Η άρνηση των εργαζομένων να δεχθούν περικοπές 1.600 θέσεων εργασίας στο πλαίσιο ενός προγράμματος αναχρηματοδότησης ύψους 2 δισ. ευρώ, έριξε την αυλαία σε μια τελευταία, απέλπιδα προσπάθεια να διασωθούν τα “ιταλικά φτερά”. Στην πραγματικότητα κανείς δεν μπορεί να τους αδικήσει αφού στο παρελθόν η ιταλική κυβέρνηση πάντοτε έσπευδε να διασώσει την αεροπορική εταιρεία που εμπιστευόταν ο εκάστοτε Πάπας για τα ταξίδια του σε όλο τον κόσμο.
Μόνο που οι καιροί έχουν αλλάξει και η ιταλική κυβέρνηση δηλώνει ότι δεν θα δεχθεί την κρατικοποίηση της επιχείρησης, καθιστώντας πιο πιθανή από ποτέ την πτώχευση, αφού δεν φαίνεται να υπάρχει αγοραστής στον ορίζοντα.
Η Alitalia βρέθηκε σε ανάλογη θέση αρκετές φορές στο παρελθόν. Το 2008 τέθηκε σε διαδικασία πτώχευσης μετά το ναυάγιο των σχεδίων πώλησης. Η διάσωση, τότε, βρήκε την Alitalia να αναδύεται από τις στάχτες της μέσω της συγχώνευσης με τον μεγάλο ανταγωνιστή της, την Air One. Ήταν μια διάσωση που χρηματοδοτήθηκε από κορυφαίες τράπεζες της Ιταλίας, υπό την καθοδήγηση του μεγαλύτερου μετόχου, του ιταλικού δημοσίου, που δεν επιθυμούσε να αφήσει ένα πασίγνωστο εθνικό brand να περάσει στη λήθη.
Η προχειρότητα της διάσωσης του 2008, αποδείχτηκε περίτρανα το 2014, όταν η Alitalia βρέθηκε και πάλι στα πρόθυρα της χρεωκοπίας. Και πάλι η ιταλική κυβέρνηση παρενέβη και “έπεισε” την Etihad, να εξαγοράσει το 49% του ιταλικού αερομεταφορέα. To business plan των Αράβων προέβλεπε ότι μέχρι το 2017 η Alitalia θα περνούσε σε κερδοφορία. Σχέδιο που εκ των πραγμάτων αποδείχθηκε ουτοπικό.
Το μερίδιο της Alitalia στην ιταλική αγορά μειώθηκε σε μόλις 18% το 2015, από 23% το 2008. Αντίστοιχα, o αριθμός των επιβατών υποχώρησε από τα 30 εκατομμύρια σε 22 εκατομμύρια ετησίως, μέσα σε μια δεκαετία. Η Alitalia, όπως και άλλες πάλαι ποτέ πανίσχυρες κρατικές εταιρείες έπεσε θύμα της πλούσιας ιστορίας της: με υψηλό κόστος λειτουργίας, έπρεπε να ανταγωνιστεί τους αερομεταφορείς χαμηλού κόστους που τη τελευταία δεκαετία “σάρωσαν” την ευρωπαϊκή αγορά στα δρομολόγια μικρών αποστάσεων. Είναι ενδεικτικό ότι η Ryanair, μια ιρλανδική αεροπορική εταιρεία, έχει πλέον το μεγαλύτερο μερίδιο αγοράς στην Ιταλία.
Έτσι, απέμειναν οι υπερατλαντικοί προορισμοί ως πιθανές πηγές κερδοφορίας. Μόνο που και εκεί οι παραδοσιακές ευρωπαϊκές εταιρείες έπρεπε πλέον να ανταγωνιστούν με νέους «παίχτες». Οι εταιρείες του Κόλπου, όπως η Emirates για παράδειγμα, παραλαμβάνει επιβάτες από το Μιλάνο, στο μέσο της κλασικής πια διαδρομής Ντουμπάι – Νέα Υόρκη.
Σύμφωνα με υπολογισμούς, από το 2008 έως σήμερα η Alitalia έχει καταγράψει ζημιές 3 δισεκατομμυρίων ευρώ και κανείς δεν φαίνεται διατεθειμένος να αναλάβει μια εταιρεία που έχει ξεχάσει να παράγει κέρδη. Η διάσωση της Alitalia επιβαρύνει, επίσης, την παραγωγικότητα ολόκληρης της αεροπορικής βιομηχανίας της Ιταλίας, καθώς δεσμεύει πόρους και επιβάτες που θα μπορούσαν να κατευθυνθούν προς υγιείς αεροπορικές εταιρείες. Μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής διαπίστωσε ότι η εσφαλμένη κατανομή εργαζομένων και κεφαλαίων στην Ιταλία επιδεινώνεται σταθερά από το 1995, με αποτέλεσμα την επιβράδυνση της παραγωγικότητας στη χώρα.
Υπάρχουν επίσης σοβαρά ζητήματα χρηματοπιστωτικής υφής. Μεταξύ 1974 και 2014, οι Ιταλοί φορολογούμενοι δαπάνησαν 7,4 δισ. ευρώ για την υποστήριξη της Alitalia, σύμφωνα με την Mediobanca. Ο εθισμός της Ιταλίας στην παροχή βοήθειας σε προβληματικές εταιρείες συνέβαλε στο τεράστιο δημόσιο χρέος της, το οποίο ανέρχεται σήμερα σε σχεδόν 133% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος, εκθέτοντας τη Ρώμη σε κίνδυνο χρηματοπιστωτικής κρίσης.
Τα παραπάνω φαίνεται ότι είναι ξεκάθαρα πλέον στο ιταλικό πολιτικό σύστημα. Πριν λίγες ημέρες ο υπουργός οικονομικής ανάπτυξης της χώρας, Carlo Calenda, δήλωσε ότι προτεραιότητα είναι η πώληση της Alitalia, δήλωση η οποία ουσιαστικά αποκλείει το ενδεχόμενο μίας ακόμα κρατικής διάσωσης.
Ένας από τους υποψήφιους αγοραστές θα μπορούσε να είναι η Qatar Airways, ανταγωνιστής της Etihad, που πρόσφατα αγόρασε το 49% της ιταλικής περιφερειακής εταιρείας Meridiana. "Δεν βλέπω κανέναν λόγο για τον οποίο η Qatar θα ενδιαφερόταν για την Alitalia", υπογραμμίζει ο John Strickland, διευθυντής της JLS Consulting στο Λονδίνο. "Η Meridiana είναι μια εντελώς διαφορετική περίπτωση. Η συμφωνία αυτή υπήρξε επιτυχής επειδή οι εργασιακές σχέσεις μπήκαν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, σε αντίθεση με αυτό που ισχύει για την Alitalia».
Μεταξύ των αεροπορικών εταιρειών που έχουν την οικονομική δυνατότητα να αγοράσουν το σύνολο της Alitalia, είναι σαφώς και η κοινοπραξία Air France-KLΜ. Μάλιστα, ο γαλλο-ολλανδικός όμιλος αγόρασε ένα μερίδιο 25% για 323 εκατομμύρια ευρώ το 2009, ωστόσο οι συνεχιζόμενες ζημιές της Alitalia οδήγησαν στη μείωση της συμμετοχής στο 1% μέχρι το 2015.
Ένας ακόμα μεγάλος “παίκτης” είναι η IAG, ιδιοκτήτρια της British Airways και της Iberia. Μόνο που και σε αυτή την περίπτωση η εταιρεία έχει επικεντρωθεί σε εξαγορές στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, παρά στο μερίδιο αγοράς στην Ευρώπη.
Οι εταιρείες χαμηλού κόστους όπως η Ryanair και η EasyJet είναι κάτι παραπάνω από ικανοποιημένες με τη στρατηγική που ακολουθούν έως τώρα και δύσκολα θα ενδιαφερθούν για έναν “δεινόσαυρο” της… ιουρασικής περιόδου των αεροπορικών μεταφορών. Άλλωστε η Ryanair κατέλαβε την πρώτη θέση στην Ιταλία με μερίδιο αγοράς 23%, έναντι 18% της Alitalia, σύμφωνα με ανάλυση του Πανεπιστημίου Milan Bicocca.
Και ο κλήρος πέφτει στη… Lufthansa, η οποία έχει στο ενεργητικό της αρκετές εξαγορές προβληματικών αεροπορικών εταιρειών που βρίσκονταν απέναντι στο φάσμα της χρεωκοπίας: το 2005 τη Swiss International Air lines – διάδοχο της χρεωκοπημένης Swissair- το 2009 την Austrian Airlines και πέρυσι τη βελγική Brussels Airlines. Στις 27 Απριλίου, όμως, ερωτηθείς για το ενδεχόμενο εξαγοράς της Alitalia, o οικονομικός διευθυντής της Lufthansa Ulrik Svensson, απέκλεισε κάθε τέτοιο ενδεχόμενο.
Αναμφισβήτητα η διακοπή λειτουργίας της Alitalia θα είναι σοβαρό πλήγμα για τον οικονομικό πατριωτισμό των Ιταλών. Για ορισμένους αναλυτές θα είναι επίσης ένα οικονομικό παράδοξο, αφού το τουριστικό προϊόν της Ιταλίας είναι ένα από τα πλέον αναγνωρίσιμα παγκοσμίως και μπορεί να “τροφοδοτήσει” αρκετούς παίκτες στις αερομεταφορές. Ίσως ωστόσο είναι αναπόφευκτη, αφού η Alitalia ανήκει στην παλιά “φουρνιά” των αεροπορικών εταιρειών που συνήθισαν να λειτουργούν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο υπό την προστασία του κράτους. Οι εποχές τις ξεπέρασαν και πλέον όλοι ελπίζουν στις… προσευχές του Ποντίφικα. Άλλωστε το 2008, ο Πάπας Βενέδικτος είχε όντως προσευχηθεί να μην χρεοκοπήσει η Alitalia και το θαύμα έγινε.
Επιμέλεια: Γιάννης Παλιούρης
Πηγές: Bloomberg, The Economist, Indepedent
