Της Κωνσταντίνας Χούτα
Εσάς, πώς σας κάνει να νιώθετε η σκέψη ενός ταξιδιού με αεροπλάνο; Κάποιοι δεν μπορούν να κρύψουν τον ενθουσιασμό τους και τρέχουν να ετοιμάσουν τη βαλίτσα τους, κάποιοι δυσανασχετούν με την προοπτική ενός ακόμα ταξιδιού, ενώ άλλοι κυριεύονται από φόβο και άγχος.
Όποια κι αν είναι η δική σας αντίδραση, ένα είναι σίγουρο: το σώμα μας «υποφέρει» στη διάρκεια μιας πτήσης με ποικίλους τρόπους. Είτε πρόκειται για σύντομη πτήση, είτε για υπερατλαντική, κάθε αεροπορικό ταξίδι επηρεάζει το σώμα, τη διάθεση και το εσωτερικό «ρολόι» του ανθρώπινου οργανισμού.
Μόλις το αεροπλάνο απογειώνεται, γίνονται αμέσως εμφανείς οι πρώτες αλλαγές, καθώς η πίεση στην καμπίνα πέφτει. Ο αέρας που αναπνέετε είναι πιο ξηρός κι από αυτόν της ερήμου και τα επίπεδα οξυγόνου στο αίμα μειώνονται, προκαλώντας ναυτία και αίσθημα κούρασης. Νιώθετε ότι χάνετε την ακοή σας και τα αυτιά σας βουλώνουν, λόγω της διαφοράς πίεσης ανάμεσα στο εσωτερικό και το εξωτερικό του αυτιού.
Σε λίγα λεπτά η απογείωση ολοκληρώνεται και το αεροπλάνο βρίσκεται πλέον σε σταθερό επίπεδο πίεσης, όμως η «ταλαιπωρία» δεν έχει τελειώσει ακόμα. Οι γευστικοί κάλυκες ατονούν και το αγαπημένο σας σνακ δεν φαίνεται πια τόσο νόστιμο, καθώς η αίσθηση της γεύσης μειώνεται κατά 30%. Ο βλεννογόνος της μύτης «στεγνώνει» και μαζί μειώνεται η ικανότητα της όσφρησης.
Οι σιελογόνοι αδένες παράγουν λιγότερο σάλιο, με αποτέλεσμα να παραμένουν περισσότερα βακτήρια στη στοματική κοιλότητα και να ενισχύεται η κακοσμία της αναπνοής, ενώ η κατάσταση επιδεινώνεται με την κατανάλωση γευμάτων και αναψυκτικών τα οποία περιέχουν ζάχαρη.
Τα πόδια σας πρήζονται και το δέρμα σας αφυδατώνεται. Το σακουλάκι από το αγαπημένο σας σνακ έχει φουσκώσει υπερβολικά κι ενδεχομένως να το «συμπονάτε», καθώς κι εσείς βρίσκεστε σε μια παρόμοια κατάσταση, που σας προκαλεί δυσφορία. Καλώς ήρθατε σε μια ακόμα πτήση, που -αν είναι πολύωρη- θα έχει, εκτός όλων των άλλων, κι ένα ακόμα σύμπτωμα, αυτό του jet lag.
Κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού από την Αθήνα στη Μελβούρνη, για παράδειγμα, περνάτε από οκτώ διαφορετικές ζώνες ώρας κι αυτό μπορεί να οδηγήσει στον αποσυντονισμό του εσωτερικού «ρολογιού» του οργανισμού σας. Το βιολογικό «ρολόι» εδρεύει στον ανώτερο υποθάλαμο του εγκεφάλου, εκεί που βρίσκεται το κέντρο διαχείρισης των κιρκάδιων ρυθμών του ανθρώπινου οργανισμού.
Όλες οι σωματικές λειτουργίες είναι συντονισμένες με την 24ωρη εναλλαγή ημέρας και νύχτας και εναρμονισμένες μ' αυτό το εσωτερικό «ρολόι», που σχετίζεται με την ορμόνη μελατονίνη και είναι ευαίσθητο στην έκθεση στο φως. Η μελατονίνη παράγεται όταν το «ρολόι» δείχνει νύχτα, για να μας κάνει να νιώθουμε υπνηλία και, επιπλέον, ελέγχει τη θερμοκρασία του σώματος κατά τη διάρκεια του ύπνου.
Όταν βρεθούμε σε διαφορετική ζώνη ώρας, αυτό το «ρολόι» αποσυντονίζεται και κατ' επέκταση αναστατώνεται ο προγραμματισμός των κύκλων ύπνου και εγρήγορσης, της όρεξης και της γαστρεντερικής λειτουργίας. Η κάθε μία από τις παραπάνω λειτουργίες ρυθμίζεται από ένα ξεχωριστό «ρολόι» κι όλα αυτά τα «ρολόγια» λειτουργούν σαν μια ορχήστρα, παίρνοντας εντολές από τον μαέστρο - κεντρικό βιολογικό «ρολόι». Γι' αυτό η αποκατάσταση των λειτουργιών του οργανισμού συνήθως γίνεται σε διαφορετικούς χρόνους...
Πόσο εκτεθειμένοι είμαστε στην κοσμική ακτινοβολία;
Η Γη «βομβαρδίζεται» συνεχώς από υποατομικά σωματίδια, που ταξιδεύουν από το μακρινό Διάστημα. Αυτά αλληλεπιδρούν με την ατμόσφαιρα και το μαγνητικό πεδίο του πλανήτη μας, σχηματίζοντας τη λεγόμενη κοσμική ακτινοβολία. Όταν βρισκόμαστε στο έδαφος, η ατμόσφαιρα μας «προστατεύει» από αυτού του είδους την ακτινοβολία.
Όμως, τα επίπεδα έκθεσης αυξάνονται όταν ταξιδεύουμε αεροπορικώς, ειδικά σε μεγαλύτερα υψόμετρα και διαφορετικά γεωγραφικά πλάτη. Η διαδρομή που ακολουθεί το αεροπλάνο είναι ένας ακόμα παράγοντας που επηρεάζει το ποσοστό έκθεσης, καθώς αυτή αυξάνεται όσο πιο κοντά βρισκόμαστε στους πόλους. Ωστόσο, οι αεροπορικές εταιρείες προτιμούν τις πολικές διαδρομές, επειδή εξασφαλίζουν μικρότερη διάρκεια πτήσης και χαμηλότερη κατανάλωση καυσίμων.
Στη διάρκεια μιας πτήσης επτά ωρών -για παράδειγμα από τη Νέα Υόρκη στο Λονδίνο- οι επιβάτες λαμβάνουν την ίδια ποσότητα ακτινοβολίας με όση θα ελάμβαναν αν έκαναν μια ακτινογραφία θώρακα. Το ετήσιο ασφαλές όριο έκθεσης στην κοσμική ακτινοβολία είναι 1 mSv, ποσό που αντιστοιχεί σε περίπου 23 ταξίδια από το Λονδίνο στη Μελβούρνη.
Έτσι, λοιπόν, όσοι ταξιδεύουν συχνά και ειδικά σε μακρινούς προορισμούς πρέπει να γνωρίζουν τα επίπεδα έκθεσής τους, όπως προειδοποιεί ο Μάικ Λόκγουντ, καθηγητής Διαστημικής και Φυσικής Περιβάλλοντος στο Πανεπιστήμιο του Ρέντινγκ στο Ηνωμένο Βασίλειο. «Δεν χρειάζεται πανικός, όμως η κοσμική ακτινοβολία δεν πρέπει να αγνοείται», τονίζει.
* Κάθε μέρα οι συνεργάτες του μη κερδοσκοπικού οργανισμού επικοινωνίας επιστημονικών θεμάτων στο ευρύ κοινό SciCo παρουσιάζουν με απλά λόγια ένα θέμα που φέρνει την επιστήμη πιο κοντά μας.
** Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Φιλελεύθερος», αρ. φύλλου 36.
