Της Ιοκάστης Κ. Δώδη
Οι άνθρωποι το κάνουν, οι γάτες το κάνουν, ακόμα κι οι μέλισσες το κάνουν. Αν νομίζετε ότι μαντέψατε το σημερινό μας θέμα κάνατε λάθος! Δεν θα μιλήσουμε για την αγάπη, αλλά για τον ύπνο. Τι είναι ο ύπνος, που διεκδικεί το ένα τρίτο της ζωής μας και γιατί μας είναι τόσο αναγκαίος;
Η προφανής απάντηση είναι ότι ο ύπνος είναι απαραίτητος για να παραμένουμε σε εγρήγορση και, φυσικά, ξύπνιοι. Βέβαια, αυτή η απάντηση δεν είναι ξεκάθαρη και ισοδυναμεί με το «τρώμε για να μην πεινάμε και αναπνέουμε για να μην πάθουμε ασφυξία». Όσον αφορά τον ύπνο, όμως, δεν έχουμε κάποια εξήγηση σαν τις προηγούμενες.
Όμως, αυτό είναι μία απλούστευση και απέχει παρασάγγας από την πραγματικότητα, γιατί ο ύπνος είναι μία σύνθετη και καθόλου παθητική διαδικασία, ενεργού εσωτερικής αποκατάστασης, με τις δικές του πολύπλοκες και ποικίλες ψυχικές και σωματικές δραστηριότητες, η οποία είναι απαραίτητη για την υγεία και την ευημερία μας.
Ο νυχτερινός ύπνος αποτελείται από αρκετούς κύκλους, ο καθένας από τους οποίους αποτελείται με τη σειρά του από πολλά διαφορετικά στάδια, ενώ οι φυσιολογικές και νευρολογικές διαφορές μεταξύ των δύο κύριων τύπων ύπνου, non-REM και REM (αρχικά των λέξεων Random Eye Movement), είναι σχεδόν ίδιες με τις διαφορές μεταξύ ενός οργανισμού που κοιμάται ή μένει ξύπνιος.
Κι αν προσπαθήσαμε να απαντήσουμε στην ερώτηση τι είναι ο ύπνος, η δεύτερη ερώτηση παραμένει: Γιατί χρειαζόμαστε τον ύπνο; Η απάντηση δεν είναι μία και μπορούμε να την προσεγγίσουμε από διάφορες οπτικές γωνίες. Μία προσέγγιση είναι να παρατηρήσουμε τι αλλαγές συμβαίνουν στον οργανισμό μας, λόγω της έλλειψης ύπνου.
Αυτή η κατάσταση έχει αρνητικές επιδράσεις τόσο στην ψυχική και σωματική υγεία μας, όσο και στη νοητική μας λειτουργία, καθώς έχει ως αποτέλεσμα να λειτουργούμε λιγότερο αποτελεσματικά, να αισθανόμαστε κουρασμένοι και ευερέθιστοι, να κάνουμε περισσότερα λάθη, να είμαστε λιγότερο δημιουργικοί, να ξεχνάμε και -αν φθάσει στα άκρα- μπορεί να μας οδηγήσει ακόμα και στο θάνατο.
Μία άλλη προσέγγιση είναι να παρατηρήσουμε τα οφέλη του ύπνου στον ανθρώπινο οργανισμό. Στη διάρκεια του ύπνου το σώμα ισχυροποιεί το ανοσοποιητικό σύστημα, διορθώνει και αναπτύσσει ξανά τους ιστούς, ενεργοποιεί τις περιοχές του εγκεφάλου που ελέγχουν τη διαδικασία της μάθησης, εδραιώνονται και αποθηκεύονται οι αναμνήσεις μας, αναπληρώνεται η χαμένη μας ενέργεια, ενώ ρυθμίζεται και η διάθεσή μας.
Κατά τον ίδιο τρόπο που το αίσθημα της πείνας μας «θυμίζει» τη βασική ανθρώπινη ανάγκη να φάμε, έτσι και το αίσθημα της υπνηλίας μας «θυμίζει» την ανάγκη μας να κοιμηθούμε. Ακριβώς πώς και γιατί κοιμόμαστε, όμως, δεν το γνωρίζουμε. Στο διάβα του χρόνου πολλές θεωρίες σχετικά με τη λειτουργία του ύπνου έχουν προταθεί και ίσως η αλήθεια για τον πραγματικό λόγο που κοιμόμαστε να είναι ένας συνδυασμός όλων αυτών. Στην ερώτηση, όμως, αν αγαπάμε τον ύπνο, είμαστε αρκετά σίγουροι και μπορούμε να απαντήσουμε με βεβαιότητα πως ναι, τον αγαπάμε πολύ!
Τι συμβαίνει κατά τη διάρκεια του non-REM και REM ύπνου;
Στη διάρκεια του non-REM ύπνου (4 στάδια), η εγκεφαλική δραστηριότητα αρχίζει να επιβραδύνεται, η κίνηση των ματιών σταδιακά σταματάει, η θερμοκρασία του σώματος και η αρτηριακή πίεση πέφτουν, η αναπνοή γίνεται ολοένα και πιο αργή, οι μύες χαλαρώνουν, ξεκινάει η ανάπτυξη των ιστών και η επιδιόρθωσή τους, η ενέργεια αποκαθίσταται και εκκρίνονται ορμόνες (για παράδειγμα η αυξητική ορμόνη η οποία είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη).
Τα όνειρα είναι σχετικά σπάνια, αλλά ενδέχεται να παρατηρηθούν εφιάλτες και φαινόμενα όπως η υπνοβασία, η υπνολαλιά, ακόμη και η αίσθηση ότι «πέφτουμε».
Κατά τη διάρκεια του REM ύπνου παρατηρείται ταχεία κίνηση των ματιών, αλλαγές στη θερμοκρασία του σώματος, αυξημένη αρτηριακή πίεση, γρήγορη και ακανόνιστου ρυθμού αναπνοή, αυξημένος καρδιακός παλμός, δραστηριότητα εγκεφάλου παρόμοια με εκείνη που παρατηρείται όταν είμαστε ξύπνιοι, αυξημένη κατανάλωση οξυγόνου από τον εγκέφαλο, αλλά και σεξουαλική διέγερση.
Σε μερικούς ανθρώπους παρατηρείται προσωρινή παράλυση των μυών στα άκρα, φαινόμενο που ονομάζεται ατονία και ενδέχεται να είναι προστατευτικός μηχανισμός για την αποφυγή τραυματισμού, ο οποίος μπορεί να προκληθεί κατά τη διάρκεια του ύπνου από τη δράση των ονείρων μας.
* Οι συνεργάτες του μη κερδοσκοπικού οργανισμού επικοινωνίας επιστημονικών θεμάτων στο ευρύ κοινό SciCo παρουσιάζουν με απλά λόγια ένα θέμα που φέρνει την επιστήμη πιο κοντά μας.
** Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Φιλελεύθερος», αρ. φύλλου 09.
