Μεθαύριο, η documenta 14 κλείνει το μισό χρονικό διάστημα διεξαγωγής της έκθεσης στο Κάσελ. Σύμφωνα με τα μέχρι στιγμής νούμερα, η έκθεση των 160 και πλέον καλλιτεχνών έχει προσελκύσει περίπου 445.000 επισκέπτες, 17% περισσότερους από την προηγούμενη documenta στο ίδιο χρονικό σημείο.
«Ανασκοπώντας την έως τώρα πορεία της documenta 14 στην Αθήνα και στο Κάσελ, είμαστε πολύ ικανοποιημένοι. Ο αριθμός των επισκεπτών στην Αθήνα ξεπέρασε και τις πιο αισιόδοξες προσδοκίες μας, καθιστώντας την documenta μια από τις δημοφιλέστερες εκθέσεις σύγχρονης τέχνης στην Ελλάδα. Μετά από προετοιμασία τριών χρόνων, η documenta άγγιξε τόσο ένα μεγάλο τοπικό όσο και ένα ευρύτατο διεθνές κοινό», δήλωσε η Annette Kulenkampff, Διευθύνουσα Σύμβουλος της documenta und Museum Fridericianum gGmbH. Πράγματι, έως τη λήξη της documenta 14 στην Αθήνα στις 16 Ιουλίου, τους 47 εκθεσιακούς χώρους στην ελληνική πρωτεύουσα επισκέφθηκε ένας πρωτοφανής αριθμός 339.000 ατόμων.
«Η documenta 14 στο Κάσελ ωφελείται εμφανώς από την τεράστια προσοχή των μίντια, τις πολλές αναφορές σε όλο τον κόσμο και τις κατά καιρούς αντιπαραθέσεις στον Τύπο που συνόδευσαν το σκέλος της έκθεσης στην Αθήνα δύο μήνες πριν από τα εγκαίνια στο Κάσελ», συμπλήρωσε η Kulenkampff. «Η Αθήνα τόνωσε ιδιαίτερα το ενδιαφέρον επισκεπτών από τη νότια Ευρώπη, καθώς και από χώρες της Λατινικής Αμερικής. Στο Κάσελ, ο τεράστιος αριθμός επισκεπτών και το πλήθος των ατόμων που συμμετέχουν σε ξεναγήσεις είναι πολύ ικανοποιητικά στοιχεία. Η μεγάλη ζήτηση για εισιτήρια διαρκείας αντικατοπτρίζει την ανάγκη του κοινού να ασχοληθεί ενδελεχώς με τα θέματα ξανά και ξανά, πράγμα που συνάδει με τους στόχους της documenta». Τα εισιτήρια διαρκείας είναι ιδιαίτερα δημοφιλή. Τη δέκατη μέρα της έκθεσης στο Κάσελ είχαν ήδη διατεθεί 10.000 εισιτήρια διαρκείας, το οποίο σημαίνει ότι ήδη έχουν διατεθεί περισσότερα εισιτήρια διαρκείας απ'' ό,τι στην τελευταία documenta.
Οι συνοδευτικές Περιηγήσεις επίσης συγκεντρώνουν μεγάλο ενδιαφέρον. Στα μισά της documenta 14, περισσότεροι από 54.000 επισκέπτες έχουν συμμετάσχει σε Περιηγήσεις, οι οποίες σκοπό έχουν να τους βοηθήσουν να προσεγγίσουν τα έργα από διαφορετικές σκοπιές από αυτές που θα είχαν σκεφτεί μόνοι τους. Ιδιαίτερα σημαντικές έχουν υπάρξει, φυσικά, για τους 20.000 μαθητές που έχουν ήδη επισκεφθεί την documenta.
Το ΕΜΣΤ στην documenta 14
Το Μουσείο Fridericianum θα φιλοξενεί μέχρι τις 17 Σεπτεμβρίου ένα μεγάλο μέρος της διεθνούς μόνιμης συλλογής του ΕΜΣΤ. Είναι η πρώτη φορά που παρουσιάζεται δημόσια ένα τόσο σημαντικό τμήμα της συλλογής του Μουσείου, και μάλιστα εκτός Ελλάδας, με 180 έργα από 82 καλλιτέχνες. Η έκθεση "ΑΝΤΙΔΩΡΟΝ. Η Συλλογή του ΕΜΣΤ" καταλαμβάνει σχεδόν ολόκληρο το εμβληματικό κτήριο του Fridericianum και γίνεται με την επιμέλεια της Διευθύντριας του ΕΜΣΤ, κυρίας Κατερίνας Κοσκινά. Αποτελεί μια προσαρμοσμένη εκδοχή της μουσειολογικής μελέτης που εκπονήθηκε για να εφαρμοστεί, όταν θα υπάρχουν οι προϋποθέσεις για την πλήρη λειτουργία του ΕΜΣΤ, στους χώρους της μόνιμης συλλογής.
Παρουσιάζονται πολλά νέα αποκτήματα της τελευταίας τριετίας καθώς και ένας μικρός αριθμός δανεισμένων έργων για την καλύτερη παρουσίαση της σύγχρονης εικαστικής παραγωγής στην Ελλάδα από το ''60 μέχρι σήμερα, αναδεικνύοντας καλλιτεχνικές τάσεις ή μεμονωμένες φωνές σε συνδυασμό με τα ιστορικά, και κοινωνικοπολιτικά γεγονότα στη χώρα αλλά και γενικότερα. Αν σκεφτεί κανείς ότι μέχρι σήμερα την documenta 14 στο Κάσελ και την έκθεση του ΕΜΣΤ στο Fridericianum, όπου καθημερινά σχηματίζονται ουρές, έχουν επισκεφθεί 445.000 άτομα, δε χρειάζεται να πούμε πόσο σημαντική είναι αυτή η έκθεση για την προβολή και καθιέρωση της ελληνικής σύγχρονης εικαστικής σκηνής στη συνείδηση του διεθνούς φιλότεχνου κοινού. Όπως δήλωσε και ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας, κ. Προκόπης Παυλόπουλος στην Deutsche Welle, «…για την Ελλάδα, εδώ η έκθεση στο Κάσελ σημαίνει ότι όλοι οι Ευρωπαίοι αυτές τις δύσκολες ώρες με αφετηρία τον κοινό μας πολιτισμό, θα υπερασπιστούμε αρχές με παγκόσμια αξία σε μια εποχή που η ανθρωπότητα κινδυνεύει…»
Πέρα από την καλλιτεχνική ελευθερία
«Η documenta 14 αποτελεί άσκηση ευαλωτότητας, που θέλει να μάθει από την Αθήνα σήμερα. Μετά την επίσημη λήξη του αθηναϊκού σκέλους της έκθεσης στις 16 Ιουλίου 2017, το πρότζεκτ συνεχίζεται σε περισσότερους από τριάντα εκθεσιακούς χώρους και δημόσιες τοποθεσίες στο Κάσελ, τη γενέτειρα της documenta, έως τις 17 Σεπτεμβρίου 2017, με αρκετά προγράμματα να συνεχίζουν την παρουσία τους και στο Κάσελ και στην Αθήνα.
Αφότου ξεκίνησε με τον διορισμό μου ως Καλλιτεχνικού Διευθυντή στα τέλη του 2013, η documenta 14 είναι μια ευάλωτη, απαιτητική και τολμηρή υπόθεση: αντί να παραγάγουν μια ενιαία δήλωση με τη μορφή μίας και μοναδικής έκθεσης –και έτσι να αναπαραγάγουν το modus operandi αντίστοιχα μεγάλων και σύγχρονων φεστιβάλ τέχνης– οι καλλιτέχνες, οι επιμελητές και όλοι οι συμμετέχοντες αποδύθηκαν σε μια χρονικά παρατεταμένη διαδικασία περίπλοκου πειραματισμού και στις δύο πόλεις, την Αθήνα και το Κάσελ: πρόκειται για ένα μοναδικό εγχείρημα που ζητά εξίσου περίπλοκη απόκριση και ενεργοποιεί πολλαπλές μορφές αποδοχής. Στην πραγματικότητα, η documenta 14 εκκίνησε το φθινόπωρο του 2015, με τη δημοσίευση του πρώτου από τα τέσσερα τεύχη του περιοδικού της documenta 14, South as a State of Mind, που θα συνεχιστεί έως το φθινόπωρο του 2017. Το περιοδικό και τα συνέδρια που συνόδευσαν τις παρουσιάσεις των επόμενων τευχών ακολούθησε μια σειρά από ημιδημόσιες επιτελεστικές συναντήσεις ανάμεσα σε καλλιτέχνες που προσκάλεσε η documenta 14 και σε αθηναϊκό κοινό (συγκεκριμένα, φοιτητές και διδάσκοντες της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών) στο πλαίσιο του Continuum, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν σε συνεργασία με την ΑΣΚΤ. Αυτές οι συναντήσεις έθεσαν τα θεμέλια για την έκθεση και στις δύο πόλεις και προηγήθηκαν της ιδέας της Βουλής των Σωμάτων, η οποία εγκαινιάστηκε τον Σεπτέμβριο του 2016 στο κτίριο που στεγάζει το Κέντρο Τεχνών του Δήμου Αθηναίων στο Πάρκο Ελευθερίας (στο ιστορικό συγκρότημα κτιρίων που παλαιότερα χρησιμοποιούνταν ως αρχηγείο και κέντρο κράτησης και βασανισμού από την ελληνική αστυνομία την περίοδο της χούντας των συνταγματαρχών, το 1967-1974). Η Βουλή των Σωμάτων, που τώρα συνέρχεται στη Ροτόντα του Museum Fridericianum στο Κάσελ (πρώην χώρο ενός εφήμερου πρωτοκοινοβουλίου στο βασίλειο της Βεστφαλίας, το 1807-1813), θα παραμείνει ο ζωντανός χώρος για τις πολλές φωνές που ακούγονται μέσω της documenta 14 ακόμα και μετά τη λήξη της έκθεσης στο Κάσελ στις 17 Σεπτεμβρίου 2017. Στο μεταξύ, η documenta 14 περιλαμβάνει αρκετά φορμά που υπερβαίνουν τις συνήθεις διαστάσεις της έκθεσης και μόνο: ανάμεσά τους είναι η εβδομαδιαία εκπομπή Κείμενα στην Εθνική Ραδιοτηλεόραση της Ελλάδας, που μέχρι τώρα είχε περισσότερους από 600.000 τηλεθεατές σε όλη τη χώρα και συνεχίζεται έως τις 18 Σεπτεμβρίου, και η υπερεθνική πολυραδιοφωνική εκπομπή (σε συνεργασία με την Deutschlandfunk Kultur) Every Time A Ear di Soun, που μεταδίδεται, μεταξύ άλλων, στο Ρίο ντε Τζανέιρο, στην Τζακάρτα, στην Μπαρανκίγια, στη Βηρυτό, στην Ντουάλα, στην Ουάσινγκτον, στην Αθήνα και στο Βερολίνο. Μαζί με τις εκδόσεις σε τρεις γλώσσες (ελληνικά, γερμανικά και αγγλικά), στις οποίες περιλαμβάνονται τα documenta 14 Reader, documenta 14: Daybook και τα εύχρηστα εγχειρίδια με χάρτες της έκθεσης για καθεμιά από τις δύο πόλεις, και βεβαίως με τον ιστότοπο της documenta 14, όπου μεταδίδεται ζωντανά σχεδόν όλο το περιεχόμενο του Προγράμματος Δημόσιων Δράσεων, καθώς και με πολυάριθμα κείμενα που αποτέλεσαν νέες αναθέσεις, με αυτά τα φορμά κατέστη εφικτή η σημαντική επέκταση της επίδρασης της documenta 14 πέρα από το συμβατικό εύρος μιας έκθεσης τέχνης και δημιουργήθηκαν νέες μορφές συμμετοχής. Το πρόγραμμα «μια εκπαίδευση» της documenta 14 –μια αντι-παιδαγωγική άσκηση κατανόησης και απο-μάθησης των ήδη ενσωματωμένων γνώσεων επικεντρωμένη στις Περιηγήσεις που κάνουν μέλη του Χορού της documenta 14 με διεθνείς επισκέπτες όλων των ηλικιών και στις δύο πόλεις της documenta 14– ενισχύει περισσότερο την εμπειρία της documenta 14.
Τελευταίο αλλά εξίσου σημαντικό είναι το ότι περισσότεροι από 160 εν ζωή καλλιτέχνες της documenta 14 έχουν αναλάβει να δημιουργήσουν ως επί το πλείστον νέα έργα στις δύο πόλεις, κατά τη διάρκεια της περιόδου που ο Olu Oguibe (καλλιτέχνης που συμμετέχει στην documenta 14 και αποδέκτης του βραβείου Arnold Bode το 2017) αποκάλεσε «σεζόν της documenta 14» – μια πολλαπλότητα εμπειριών σε αντίθεση με τη μεγα-έκθεση που κλειδώνει μεταξύ εγκαινίων και λήξης και περιορίζεται κυρίως σε έναν τόπο.
Ως καλλιτεχνικός διευθυντής της documenta 14 είμαι περήφανος για ό,τι καταφέραμε μέχρι τώρα με τους καλλιτέχνες, τους συγγραφείς και τις άλλες φωνές και τα σώματα που απαρτίζουν την documenta 14, συμπεριλαμβανομένης της ομάδας που παρήγαγε και υποστήριξε το πρότζεκτ και της ομάδας της documenta gGmbH, που διευκόλυνε την υλοποίησή του με σπάνια αποφασιστικότητα και διορατικότητα. Η αποτελεσματικότητα μιας πιθανής πολιτικής χειρονομίας στον χώρο της τέχνης έγκειται στην ικανότητά της να παράγει συζητήσεις που ξεπερνούν αυτό το αποκλειστικό πεδίο. Η documenta 14 ενεπλάκη πολύ γρήγορα σε συζητήσεις που δείχνουν τη μεγαλύτερη απήχηση των ερωτήσεων που θέσαμε και ενσωματώσαμε μέσω των βασικών επιμελητικών, οργανωτικών και πολιτικών αποφάσεων που ελήφθησαν νωρίς στην ανάπτυξη του πρότζεκτ, υιοθετώντας μια αποφασιστικά αντιουσιοκρατική στάση και επιδεικνύοντας ασέβεια προς τους υπάρχοντες τρόπους παραγωγής θεάματος και τους ρόλους των θεατών. Το παρόν είναι εδώ και τώρα – και το μέλλον μας το βλέπουμε και το διαμορφώνουμε. Γνωρίζοντας τις ασυμφιλίωτες διενέξεις, τις αντιφάσεις και τις αθλιότητες που κατέληξαν να καθορίζουν την εποχή και τον τρόπο ζωής μας σήμερα, θέλουμε να ευχαριστήσουμε το κοινό για τη συμμετοχή του στην documenta 14 και να ενθαρρύνουμε την περαιτέρω συμμετοχή σας κατά τη διάρκεια των επόμενων εβδομάδων, και στο μέλλον.» (Adam Szymczyk, Καλλιτεχνικός Διευθυντής)
