Της Αγγελικής Κώττη
«Αναλώσιμοι». Και όχι για κάτι που έμεινε στους αιώνες, παρά για μια πόλη που διήρκεσε μόλις μια βασιλική γενιά. Όταν ο Φαραώ Ακενατόν (που βασίλεψε κατά το διάστημα 1353 ή 1351-1334 π.Χ.) πέθανε, η Αμάρνα, η πόλη την οποία ίδρυσε μεταφέροντας εκεί την πρωτεύουσα από τις αιγυπτιακές Θήβες, εγκαταλείφθηκε σχεδόν αμέσως. Έχει, όμως, την τύχη σήμερα να ανασκάπτεται συστηματικά. Χάρη σε αυτές τις ανασκαφές, μόλις ήρθαν στο φως στοιχεία που υποδηλώνουν ότι η πόλη είχε ένα ντροπιαστικό μυστικό. Παιδιά και έφηβοι, οι «αναλώσιμοι» που είπαμε στην αρχή, απόγονοι δούλων, χρησιμοποιήθηκαν σε μεγάλους αριθμούς για την οικοδόμησή της.
Η Αμάρνα ανέτειλε στον ορίζοντα και έδυσε σχεδόν αμέσως. Την ίδρυσε ο Ακενατόν, σύζυγος της διάσημης για την ομορφιά της Νεφερτίτης, για να στεγάσει εκεί το παλάτι του, το διοικητικό κέντρο της αρχαίας Αιγύπτου και το θρησκευτικό κέντρο της. Ο αιρετικός Φαραώ προσπάθησε να επιβάλει αλλαγή της λατρείας, εξοβελίζοντας τους αρχαίους θεούς και καθιερώνοντας τη λατρεία του θεού Ατόν-Ήλιου. Για τον σκοπό αυτό, χρησιμοποιήθηκε μια ακατοίκητη έκταση ανατολικά του Νείλου. Ο διάδοχός του Τουταγχαμών, δύο μόλις χρόνια μετά το θάνατο του πατέρα του, αποκατέστησε την παλιά θρησκεία και ισοπέδωσε την Αμάρνα.
Η έρευνα των αρχαιολόγων στα νεκροταφεία χρονολογείται ήδη από τον περασμένο αιώνα. Οι συλημένοι τάφοι είναι χιλιάδες, υπάρχουν όμως, ευτυχώς για την επιστήμη, και μερικές εκατοντάδες ασύλητοι. Αυτοί ακριβώς, αποτελούν αψευδείς μάρτυρες της κοινωνίας των ανθρώπων που κατοίκησε την Αμάρνα. Υπάρχουν κατάλοιπα πολλών ανθρώπων που ήταν πολύ φτωχοί, έκαναν σκληρή δουλειά, είχαν κακή υγεία και κακή διατροφή, τραυματίζονταν πολύ συχνά και πέθαιναν νέοι.
Υπάρχουν και άλλοι τάφοι, πιο πλούσιων οικογενειών, που δείχνουν κάτι συνηθισμένο για τους αρχαίους πληθυσμούς, υψηλή παιδική θνησιμότητα. Τίποτα το περίεργο, μέχρι στιγμής. Προξενούν θλίψη, αλλά είναι συνηθισμένα γεγονότα.
Ένα «ιδιαίτερο» νεκροταφείο
Μέχρι που, το 2015, ερεύνησαν ένα νεκροταφείο στο βόρειο άκρο της πόλης. Με την έναρξη της ανασκαφής, οι αρχαιολόγοι κατάλαβαν πως οι τάφοι ήταν ακόμα πιο απλοί, σχεδόν χωρίς καθόλου κτερίσματα, με μόνα ευρήματα ψάθες που χρησιμοποιούνταν για να τυλιχθούν τα σώματα. Η ανασκαφική περίοδος προχωρούσε και μαζί προχωρούσε και η εξαγωγή των πρώτων συμπερασμάτων. Με κατάπληξη διαπίστωσαν πως στο νεκροταφείο αυτό είχαν ταφεί παιδιά, έφηβοι και νεαροί ενήλικες. Κάτι ανατριχιαστικό.
Πριν από λίγο καιρό, η αρχική σκελετική ανάλυση 105 ατόμων από το συγκεκριμένο νεκροταφείο ολοκληρώθηκε και φαίνεται πως περισσότεροι από το 90% των νεκρών είχε εκτιμώμενη ηλικία μεταξύ επτά και είκοσι πέντε ετών. Η πλειονότητα εκτιμάται πως ήταν κάτω από δεκαπέντε. Ουσιαστικά λοιπόν πρόκειται για τόπο ταφής εφήβων. Η απουσία βρεφών (μόλις τρία στους 105) επιτείνει την υποψία πως δεν πρόκειται για ένα κανονικό νεκροταφείο.
Βλάβες από τραύματα
Και κατόπιν έχουμε τις παθολογίες οστών και σκελετών. Για έναν τόσο νεαρό πληθυσμό, βλάβες από τραύματα και εκφυλιστικές καταστάσεις ήταν πολύ συχνές. Η πλειονότητα των 15-25 ετών είχαν κάποια βλάβη από τραύμα και περίπου δέκα τοις εκατό είχε αναπτύξει την οστεοαρθρίτιδα. Ακόμη και στους κάτω των 15 ετών, δεκαέξι τοις εκατό βρέθηκαν να έχουν κατάγματα σπονδυλικής στήλης, μαζί με μια σειρά άλλων ανωμαλιών που συνήθως συνδέονται με βαριά εργασία.
Η πιο προφανής εξήγηση δεν είναι ευχάριστη: Ο πληθυσμός αυτός φαίνεται να ήταν ένα εργατικό δυναμικό παιδιών και εφήβων που έκανε βαριά εργασία. Η απουσία σκελετών ενηλίκων μπορεί να έχει δύο εξηγήσεις. Είτε όταν μεγάλωναν άλλαζαν δουλειά είτε οι συγκεκριμένοι εργαζόμενοι ζούσαν το πολύ είκοσι πέντε χρόνια. Το γεγονός πως οι ταφές ήταν ακτέριστες, έδειχνε πως τα νεκρά σώματα δεν είχαν επιστραφεί στις οικογένειές τους, διότι προφανώς ζούσαν μακριά από αυτές.
Ποιοι είναι θαμμένοι στο Βόρειο Νεκροταφείο; Η απάντηση είναι δύσκολη, καθώς βρισκόμαστε ακόμα σε πρώιμα ανασκαφικά στάδια και όλες οι θεωρίες έχουν μειονεκτήματα. Ο χώρος γειτονεύει με λατομεία και φαίνεται πιθανό οι άνθρωποι αυτοί να απασχολούνταν σε κάποια διαδικασία εξόρυξης κατά τη διάρκεια της φρενήρους οικοδόμησης της νέας πόλης. Ίσως ήταν παιδιά πολιτών, τα οποία ζητήθηκαν από τις οικογένειές τους ως συμβολή στη δημιουργία της νέας πρωτεύουσας. Είναι, όμως, πολύ πιθανό να ήταν παιδιά δούλων, «αναλώσιμα», τα οποία απομακρύνονταν από τις οικογένειές τους χωρίς πρόθεση να τους επιστραφούν.
Άλλη μια υπόθεση εργασίας είναι πως πρόκειται για έναν πληθυσμό που πήγε στην Αμάρνα. Μονάχα η ανάλυση του DNA των οστών θα μπορούσε να αποσαφηνίσει τις γεωγραφικές προελεύσεις των ατόμων. Σε κάθε περίπτωση, τα ευρήματα αναγκάζουν τους ειδικούς να αντιμετωπίσουν την πιθανότητα η πόλη του Ακενατόν να χτίστηκε, τουλάχιστον εν μέρει, από παιδική εργασία.
Το έργο Αμάρνα είναι ένα έργο του McDonald Institute Αρχαιολογικών Ερευνών του Πανεπιστημίου του Cambridge και συνεχίζεται. Περισσότερα, στο μέλλον.
