Ακόμα μια φορά, ένα μεγάλο δημόσιο έργο, φέρνει στην επιφάνεια σημαντικές αρχαιότητες. Αυτή τη φορά, πρόκειται για το μετρό Θεσσαλονίκης, σε ανασκαφές του οποίου αποκαλύπτεται μια βυζαντινή πλατεία του 6ου αι. μ.Χ. Είναι ένα εύρημα που όμοιό του δεν έχουμε στην Ελλάδα. Η μοναδική άλλη μαρμαρόστρωτη ωοειδής πλατεία που έχει ανευρεθεί, είναι στην πόλη Γέρασα της Ιορδανίας.
Εδώ και λίγο καιρό, σύμφωνα με δημοσίευμα του Liberal.gr, στη νότια έξοδο του σταθμού, επί της οδού Εγνατίας, έχει ανασκαφεί τμήμα της πλατείας, το οποίο χρονολογείται στον ίδιο αιώνα με το βυζαντινό σταυροδρόμι και έχει παρόμοια κατάσταση διατήρησης. Όπως όλα δείχνουν, η πλατεία είχε δημιουργηθεί επί του κεντρικού δρόμου, που οι αρχαιολόγοι ονομάζουν decumanus maximus και επί το σύγχρονον, λεωφόρο. Η λεωφόρος εκτεινόταν κατά μήκος της σημερινής Εγνατίας οδού και κατά την πορεία της είχαν δημιουργηθεί σταυροδρόμια και πλατείες.
Στην άλλη είσοδο του σταθμού, τη βόρεια, η οποία είναι και πάλι επί της Εγνατίας είναι πολύ κοντά η Αχειροποίητος, η οποία, σύμφωνα με τις πηγές, αναγέρθηκε στα μέσα του 5ου αιώνα, με μεταγενέστερες αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις μέχρι την όψιμη βυζαντινή περίοδο. Στη νότια πλευρά του ναού, υπάρχει μνημειακό πρόπυλο, το οποίο συνέδεε πιθανώς τη βασιλική με την κεντρική αρτηρία της βυζαντινής πόλης, την Λεωφόρο. Ισως το μνημειακό αυτό πρόπυλο να συνδεόταν με την ωοειδή πλατεία.
Στη βόρεια είσοδο ανασκάπτονται τώρα στρώματα από τον 12ο έως τον 7ο αιώνα μ.Χ. Ανασκαφικές τομές που έχουν γίνει, δείχνουν ότι κάτω από αυτά τα στρώματα, συνεχίζεται η πλατεία του 6ου αιώνα, ήταν δηλαδή μια πολύ μεγάλη πλατεία. Τοίχοι που έχουν χρονολογηθεί στον 7ο αιώνα, εδράζονται στο πλακόστρωτό της.
Σύμφωνα με πληροφορίες, το εύρημα είναι μοναδικό για τον ελλαδικό χώρο. Παρόμοια ωοειδή (οβάλ) πλατεία συναντάμε στην πόλη Γέρασα της Ιορδανίας και οι αρχαιολόγοι σκέπτονται εάν και κατά πόσον υπάρχει κάποια σχέση.
Αν και οι ανασκαφές κάθε άλλο παρά έχουν ολοκληρωθεί, οι προβληματισμοί για την τύχη αυτού του σπουδαίου ευρήματος, του τόσο συνδεδεμένου με την πόλη και το παρελθόν της, έχουν αρχίσει. Παρότι στο προγενέστερο εύρημα στον σταθμό Βενιζέλου η Θεσσαλονίκη ξεσηκώθηκε για να διατηρηθεί κατά χώραν, με τα μέχρι στιγμής δεδομένα, το νέο βυζαντινό μνημείο δεν πρόκειται να αντιμετωπιστεί με την ίδια ευαισθησία. Οι πρώτες σκέψεις των ιθυνόντων είναι να ξηλωθεί το αρχαίο στη νότια είσοδο και να διατηρηθεί τμήμα του- αλλά όχι όλο- στη βόρεια είσοδο. Δεν είναι ακόμα γνωστό αν αυτό το τμήμα θα είναι ορατό ή αν θα καταχωσθεί.
Οι μέχρι στιγμής επίσημες αντιδράσεις είναι οι εξής: το υπουργείο Πολιτισμού λέει πως το εύρημα θα παρουσιαστεί επίσημα στο Αρχαιολογικό Εργο Μακεδονίας- Θράκης (ετήσιο συνέδριο, που θα γίνει σύντομα). Η Αττικό Μετρό από την πλευρά της σημειώνει ότι το εύρημα είναι εκτός κελύφους του σταθμού, άρα διαχειρίσιμο. Αυτό το τελευταίο γεννά εύλογες ανησυχίες, καθώς είναι γνωστό πως τα ευρήματα των εισόδων και εξόδων (όπως το συγκεκριμένο) συνήθως διαλύονται…
Μένει να δούμε τι θα κάνει η Θεσσαλονίκη, η οποία με τόσο σθένος αγωνίστηκε να παραμείνει κατά χώραν το παρακείμενο βυζαντινό σταυροδρόμι.
Αγγελική Κώττη
