Της Χάνα ΜακΓκίβερν
Η Πινακοθήκη Uffizi στη Φλωρεντία θα εκθέσει περισσότερα έργα από γυναίκες καλλιτέχνες, αρχίζοντας από αυτήν την άνοιξη, καθώς ένα από τα παλαιότερα μουσεία τέχνης του κόσμου προσπαθεί να αποκαταστήσει μια ιστορική φυλετική ανισότητα μέσω μιας μακροπρόθεσμης πρωτοβουλίας. Μια έκθεση που έχει ως σκοπό να αναβιώσει τη φήμη της Αδελφής Πλαουτίλα Νέλι (Suor Plautilla Nelli, 1523 – 1587), μιας καλογριάς που είναι η πρώτη γυναίκα γνωστή ζωγράφος από τη Φλωρεντία της Αναγέννησης, πρόκειται να ανοίξει στην Uffizi στις 8 Μαρτίου (έως τις 30 Απριλίου), για να συμπέσει με την παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας. Δύο εβδομάδες αργότερα το μουσείο-αδελφάκι του Uffizi στην απέναντι όχθη του ποταμού Άρνο, το Pitti Palace, θα ξεκινήσει μια έκθεση με αυτοπροσωπογραφίες της θανούσας Αυστριακής καλλιτέχνιδας και φεμινίστριας Μαρία Λάσσνιγκ (Maria Lassnig, 20 Μαρτίου – 28 Ιουνίου).
Η έκθεση της Πλαουτίλα Νέλι θα είναι η πρώτη σε μια “ανοικτού τύπου” ετήσια σειρά εκθέσεων, αφιερωμένων στις γυναίκες καλλιτέχνιδες της ιστορίας, λέει ο Άικε Σμιντ (Eike Schmidt), διευθυντής των Uffizi και Pitti Palace. Ο γεννημένος στη Γερμανία ιστορικός τέχνης, ο οποίος ήταν προηγουμένως επιμελητής στο Minneapolis Institute of Arts, είναι ένας από τους επτά ξένους διευθυντές στους οποίους ανατέθηκε η δραματική αναδιοργάνωση των σημαντικότερων μουσείων της Ιταλίας το 2014. Περίπου δώδεκα πίνακες της Νέλι, κάποιοι από αυτούς πρόσφατα αναγνωρισμένοι σε εκκλησίες και μουσεία σε όλη την κεντρική Ιταλία, θα εκτεθούν δίπλα σε δουλειές από το Δομινικανό μοναστήρι της, λέει ο Σμιντ. Το ίδρυμα στη Φλωρεντία Advancing Women Artists Foundation, το οποίο έχει αποκαταστήσει ένα μεγάλο αριθμό της έργων της Νέλι, χρηματοδοτεί την έκδοση του καταλόγου.
Εν τω μεταξύ, η απόφαση να εκτεθούν πίνακες της Λάσσνιγκ προέκυψε από τη διάσημη συλλογή αυτοπροσωπογραφιών της Uffizi, η οποία χρονολογείται από το 17ο αιώνα. Η συλλογή αυτή των περίπου 30 έργων, -τα οποία προέρχονται από το μουσείο Albertina της Βιένης, το οποίο ετοιμάζει μια έκθεση σχεδίων της Λάσσνιγκ τον Μάιο-, λειτουργεί επίσης ως μια φεμινιστική δήλωση. “Η Λάσσνιγκ ενδιαφερόταν πάντα για το σώμα της ως ένα γυναικείο σώμα, και για τη σχέση μεταξύ γυναικείων και αντρικών σωμάτων,” λέει ο Σμιντ. Η έκθεση θα μπορούσε να σημαίνει τη δημιουργία ενός παράλληλου προγράμματος ετήσιων εκθέσεων σύγχρονης τέχνης από γυναίκες καλλιτέχνες στο Pitti Palace.
Οι πρωτοβουλίες ξεκίνησαν από μια συζήτηση του διευθυντή το 2015 με την αμερικάνικη ακτιβιστική ομάδα Guerrilla Girls, οι οποίες έχουν περάσει τρεις δεκαετίες παλεύοντας να καταδείξουν την ανισότητα του κόσμου της τέχνης. Η Uffizi δεν ήταν ανάμεσα στα σχεδόν 400 ευρωπαϊκά καλλιτεχνικά ιδρύματα, -όλα με μοντέρνο και σύγχρονο περιεχόμενο-, που ερεύνησε η ομάδα πρόσφατα, για την προσπάθεια τους να αυξήσουν την ποικιλομορφία. (Τα αποτελέσματα αυτής της καμπάνιας εκτίθενται στη Whitechapel Gallery στο Λονδίνο έως τις 5 Μαρτίου.) Αλλά το μουσείο που φτιάχτηκε από την οικογένεια των Μεδίκων και άνοιξε το 1769 από το μέγα δούκα της Τοσκάνης έχει “τη μεγαλύτερη συλλογή έργων από γυναίκες καλλιτέχνιδες πριν το 19ο αιώνα”, λέει ο Σμιντ.
Πολλά από αυτά ανήκουν στη γνωστή αλλά ελάχιστα προβεβλημένη συλλογή αυτοπροσωπογραφιών που βρισκόταν παλαιότερα στο στενό διάδρομο Vasari, που βρίσκεται μεταξύ της Uffizi και του Pitti Palace. Το Νοέμβριο ο διάδρομος έκλεισε λόγω ανακαίνισης. Έργα από Μεγάλους Δασκάλους όπως ο Ραφαήλ και ο Ρέμπραντ, αλλά και η Ελίζαμπεθ Λουίζ Βιζέ-Λε Μπρουν (Elisabeth Louise Vigee-Le Brun) και η Μαριέτα Ρομπούστι (Marietta Robusti), κόρη του Τιντορέττο, ήταν προσβάσιμα μόνο σε ιδιωτικές ξεναγήσεις -“πολύ λιγότερες του 1%" από τους πάνω από δύο εκατομμύρια επισκέπτες που συρρέουν κάθε χρόνο στην Uffizi, σύμφωνα με το Σμιντ. Γυναικείες αυτοπροσωπογραφίες θα μπορούσαν να γεμίσουν περισσότερο από ένα ολόκληρο δωμάτιο του κεντρικού κτιρίου του μουσείου όταν η συλλογή θα επανεγκατασταθεί το φθινόπωρο, λέει.
Σε μια συνέντευξη με την The Art Newspaper πέρσι, η Φρίντα Κάλο των Guerrilla Girls προειδοποίησε ότι η “προσχηματική υποστήριξη μειονοτήτων είναι περισσότερο κομμάτι του προβλήματος παρά η λύση του”. Η Uffizi έστησε μια έκθεση 100 περίπου ιστορικών και σύγχρονων αυτοπροσωπογραφιών γυναικών το 2010. Τώρα, με το να δώσει στις γυναίκες καλλιτέχνιδες συχνές εκθέσεις και μόνιμη παρουσία στην συλλογή, το μουσείο έχει ως σκοπό να “αποφύγει την γκετοποίηση”, λέει ο Σμιντ. “Αυτό δεν είναι απλά μια ειδική πρωτοβουλία για τρία με πέντε χρόνια. Δεν ξέρω αν θα συνεχίσω να είμαι διευθυντής, αλλά πιστεύω ότι μπορούμε εύκολα να συνεχίσουμε για 20 χρόνια.”
Άλλα σημαντικά μουσεία τέχνης επεκτείνουν αυτές τις αρχές. Εκθέσεις αφιερωμένες σε υποτιμημένες γυναίκες καλλιτέχνιδες, ή "Μεγάλες Δασκάλες", συμπεριλαμβάνουν μια έκθεση της Βιζέ-Λε Μπρουν στο Grand Palais του Παρισιού, η οποία πέρσι ταξίδευσε στο Metropolitan Museum of Art της Νέας Υόρκης. Τον περασμένο Οκτώβριο, το μουσείο Prado στη Μαδρίτη έκανε την πρώτη του ατομική έκθεση γυναίκας καλλιτέχνιδας, της Κλάρα Πίτερς (Clara Peeters). Ο Σμιντ λέει: “Κάποιοι από τους πιο διάσημους καλλιτέχνες του σήμερα τυχαίνει να είναι γυναίκες, οπότε απλά αυτό γεννάει την ερώτηση: πότε άρχισαν όλα αυτά και πώς εξελιχθήκαν; Πιστεύω ότι έχουμε ήδη καθυστερήσει και είμαστε έτοιμοι να φέρουμε στο προσκήνιο ξανά μεγάλες γυναίκες καλλιτέχνιδες του παρελθόντος."
