Ένας πίνακας στην Whitney Biennial της Νέας Υόρκης, το “Open Casket” από την καλλιτέχνη Dana Schutz, ο οποίος απεικονίζει το πτώμα του Έμετ Τιλ (Emmett Till), -ενός αφροαμερικάνου εφήβου τον οποίο λίντσαραν το 1955-, ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων, η οποία έφτασε πέρα από τα όρια του κόσμου της τέχνης. Αυτοί που άσκησαν κριτική στο έργο υποστήριξαν ότι μια λευκή καλλιτέχνης δεν έχει δουλειά να ιδιοποιηθεί μια εικόνα σκληρής βίας ενάντια σε ένα μαύρο νέο και ζήτησαν να καταστραφεί ο πίνακας, ενώ οι υποστηρικτές του υπερασπίστηκαν το δικαίωμα της Schutz στην ελευθερία του λόγου.
Ο Τιλ ήταν ένα δεκατετράχρονο αγόρι από το Σικάγο που είχε επισκεφθεί την οικογένειά του στο Μισισίπι. Όταν μια λευκή γυναίκα τον κατηγόρησε ότι την φλέρταρε, -μια ιστορία που ανακάλεσε δεκαετίες αργότερα-, τον απήγαγε ο σύζυγός της και άλλος ένας άντρας, τον ξυλοκόπησαν και τον πυροβόλησαν. Όταν βρέθηκε το πτώμα του και επιστράφηκε στη μητέρα του στο Σικάγο, εκείνη επέμεινε η κηδεία να γίνει με ανοιχτό φέρετρο, λέγοντας: “Αφήστε να δουν οι άνθρωποι αυτό που είδα εγώ.” Μια φωτογραφία του παραμορφωμένου προσώπου του Τιλ εκδόθηκε στην εφημερίδα The Chicago Defender και στο περιοδικό Jet, και έγινε σημείο συσπείρωσης για το Κίνημα των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Όταν η Αμερικανή καλλιτέχνης Dana Schutz αποφάσισε να ζωγραφίσει το κατακρεουργημένο πρόσωπο του Τιλ είπε ότι σκοπός της ήταν να αποδώσει τον καθολικό τρόμο του φόνου και να αναγνωρίσει τον επίμονο ρατσισμό της χώρας. Ο πίνακάς της χρησιμοποιεί αυτή την εικόνα ως έμπνευση, αλλά δεν την αναπαράγει επ' ακριβώς.
Η αντιπαράθεση πάνω στο έργο άρχισε με ένα ανοιχτό γράμμα από την καλλιτέχνη Hannah Black, προς τους επιμελητές της Whitney Biennial, Mia Locks και Christopher Y. Lew. “Ο πίνακας δεν μπορεί να είναι αποδεκτός από κανέναν που νοιάζεται ή υποκρίνεται ότι νοιάζεται για τους μαύρους, επειδή δεν είναι αποδεκτό για ένα λευκό να μετατρέπει την οδύνη των μαύρων σε κέρδη και διασκέδαση, παρόλο που αυτή η πρακτική έχει θεωρηθεί φυσιολογική για πολύ καιρό”, γράφει η Black. “Ακόμα και αν η Schutz δεν έχει το χάρισμα της ευαισθησίας σε ιστορικά θέματα, αν μαύροι άνθρωποι της λένε ότι το έργο της έχει προκαλέσει περιττό πόνο, και αυτή και εσείς πρέπει να αποδεχτείτε την αλήθεια του ζητήματος.” Πρόσθεσε ότι ο πίνακας θα έπρεπε “να καταστραφεί και να μην μπει σε καμιά αγορά και σε κανένα μουσείο”. Το γράμμα υπογράφηκε από πάνω από 25 έγχρωμους καλλιτέχνες και συγγραφείς, ενώ από τα εγκαίνια της μπιενάλε, μια μικρή ομάδα διαδηλωτών με επικεφαλής τον αφροαμερικανόParker Bright στέκονται μπροστά από τον πίνακα ώστε να εμποδίζουν εν μέρει τη θέα προς αυτόν. Ο Bright, ο οποίος φορούσε ένα μπλουζάκι με τις λέξεις “Black Death Spectacle” (Θέαμα Θανάτου Μαύρου) από πίσω, μίλησε με τους επισκέπτες του μουσείου για το αμφιλεγόμενο έργο και έκανε ένα ζωντανό βίντεο στο Facebook με τη διαμαρτυρία του.
“Πιστεύω ότι αυτό το έργο είναι μια αδικία για την κοινότητα των μαύρων”, είπε σε ένα βίντεο. “Η Schutz δεν έχει το προνόμιο να μιλάει ούτε για τους μαύρους γενικά ούτε για την οικογένεια του Έμετ Τιλ.”
Επίσης διαμαρτυρήθηκε για το πιθανό οικονομικό όφελος που θα έχει η καλλιτέχνης: “Κανένας δεν πρέπει να βγάλει χρήματα από το πτώμα ενός μαύρου,” είπε. “Έτσι πιστεύω.”
Η Schutz είπε στους New York Times ότι δεν είχε σκοπό ποτέ να πουλήσει το έργο, και ότι, ως μητέρα, βρήκε μια σύνδεση με την εικόνα. “Δεν ξέρω πώς είναι το να είσαι μαύρος στην Αμερική, αλλά ξέρω πώς είναι να είσαι μητέρα”, είπε η Schutz σε μια δήλωση μέσω της Whitney. “Έφτιαξα αυτόν τον πίνακα για την έννοια του χαμού”, είπε. “Δεν ήταν προς πώληση και ούτε θα γίνει ποτέ. Ο Έμετ ήταν ο μοναχογιός της Μάμι Τιλ (Mamie TIll). Η σκέψη του να πάθει κάτι το παιδί σου είναι πέρα από κάθε κατανόηση. Ο πόνος τους είναι και δικός σου πόνος. Αυτή η εικόνα με ενεργοποίησε από συμπόνια για τη μάνα. Σκέφτηκα την πιθανότητα να τον ζωγραφίσω μόνο όταν άκουσα συνεντεύξεις της. Μέσα στη θλίψη και την οργή της, ήθελε ο θάνατος του γιου της να μην είναι μόνο δικός της πόνος, αλλά πόνος της Αμερικής.”
Αναγνώρισε, επίσης, σε μια συνέντευξη την προηγούμενη Πέμπτη με το Artnet news, ότι “είναι ένας προβληματικός πίνακας και το ήξερα όταν τον ξεκίνησα.” Η γεννημένη το 1976 καλλιτέχνης έφτιαξε το έργο ως απάντηση στο μπαράζ πυροβολισμών μαύρων ανθρώπων από την αστυνομία το καλοκαίρι του 2016, όπως είπε. “Η φωτογραφία του Emmett Till ένιωσα ότι ήταν ανάλογη των καιρών”, είπε. “Αυτό που ήταν κρυμμένο, τώρα αποκαλύφθηκε.”
Οι αντιδράσεις και από τις δύο πλευρές ήταν έντονες. Γράφοντας στη New Republic, η Josephine Livingstone και η Lovia Gyarkye είπαν: “Το να ζωγραφίζει μια λευκή γυναίκα το ακρωτηριασμένο πρόσωπο του Έμετ Τιλ δενεπικοινωνεί απλώς έναν παρωπιδισμό για την ιστορία της δολοφονίας του, αλλά δείχνει και άγνοια για την ιστορία του ρόλου που έπαιξε ο λόγος των λευκών γυναικών σε αυτό τον φόνο -τον τρόπο με τον οποίο αναίρεσετην έκφραση του Τιλ, με θανατηφόρα αποτελέσματα.” Κάνοντας ένα ποστ στο Instagram δίπλα από τον πίνακαΗ Ιουδήθ σφάζει τον Ολοφέρνητης Αρτεμισία Τζεντιλέσκι, η καλλιτέχνης Kara Walker είπε: “Η ιστορία της ζωγραφικής είναι γεμάτη από γραφική απεικόνιση της βίας και αφηγήσεων οι οποίες δεν ανήκουν αναγκαστικά στην ζωή του καλλιτέχνη... ένα μεγάλο ποσοστό της τέχνης διαρκεί περισσότερο από τις αντιπαραθέσεις που το υποδέχτηκαν. Αυτό το φωνάζω προς κάθε καλλιτέχνη και έργο τέχνης που προκαλεί έντονη οργή. Ενδεχομένως και αυτό να γίνεται η αφορμή για βαθύτερα ερωτήματα και καλύτερη τέχνη. Αλλά αυτό μπορεί να το κάνει μόνο αν γίνει ορατό.”
Η κατάσταση πήρε μια περίεργη στροφή την περασμένη Πέμπτη, όταν ένα email, υποτίθεται από τη Schutz, το οποίοέλεγε ότι αποφάσισε να βγάλει τον πίνακα από την έκθεση, έκανε ένα γύρο στα μέσα. ΗWhitney, παρ' όλ' αυτά, επιβεβαίωσε ότι το γράμμα ήταν ψεύτικο. Σε μια δήλωσή τους, οι επιμελητές της μπιενάλε υπερασπίστηκαν το έργο της Schutz:
“Η Whitney Biennial 2017 φέρνει στο φως πολλές πλευρές της ανθρώπινης εμπειρίας, συμπεριλαμβανομένων συνθηκών που είναι οδυνηρές ή δύσκολες στην αντιμετώπισή τους, όπως η βία, ο ρατσισμός και ο θάνατος. Πολλοί καλλιτέχνες στην έκθεση ασχολούνται με αυτά τα ζητήματα, ψάχνοντας για συνδέσεις και συμόνια σε αυτούς τους ιδιαίτερα διχασμένους καιρούς. Ο πίνακας της Dana Schutz Open Casket (2016), είναι μια άβολη εικόνα που μιλά για τη μακροχρόνια ύπαρξη βίας που έχουν υποστεί οι Αφροαμερικανοί. Για πολλούς Αφροαμερικανούς συγκεκριμένα, αυτή η εικόνα έχει τρομερή συναισθηματική απήχηση. Εκθέτοντας τον πίνακα, θέλαμε να αναγνωρίσουμε τη σπουδαιότητα αυτής της ιδιαιτέρως σημαντικής και σοβαρής εικόνας στην Αμερικανική και Αφροαμερικανική ιστορία και την ιστορία των φυλετικών σχέσεων σε αυτήν τη χώρα. Ως επιμελητές αυτής της έκθεσης, πιστεύουμε στην παροχή μιας μουσειακής πλατφόρμας για να εξερευνούν οι καλλιτέχνες αυτά τα σημαντικά προβλήματα.”
Η οργή έκανε όντως εντύπωση στη Schutz, όπως είπε στο Artnet. Όταν ρωτήθηκε για το αν η σφοδρή αντίδραση προς το έργο της θα την κάνει να αλλάξει την τακτική της από εδώ και στο εξής, απάντησε απλά, “Είμαι σίγουρη πως πρέπει.”
Ο πίνακας συζητήθηκε ακόμα και στο talk show The View, στο οποίο μία από τους οικοδεσπότες, η Whoopi Goldberg, η οποία συμμετέχει ως εκτελεστικός παραγωγός σε μια ταινία για τον Τιλ, είπε: “Στον πραγματικό κόσμο, οι πάντες χρειάζονται τους πάντες για να βγάλουν μια ιστορία προς τα έξω. Έτσι είναι τα πράγματα. Και σε κανέναν καλλιτέχνη δε θα έπρεπε να λένε ότι η τέχνη του δεν είναι εντάξει.”
Με στοιχεία από The Art Newspaper και The Washington Post
Απόδοση: Χρόνης Μούγιος
