Της Georgina Adam
Το να κάνω προβλέψεις για την αγορά τέχνης το 2017 είναι ένα από τα πιο δύσκολα εγχειρήματα που έχω αναλάβει ποτέ, με τόσες μεταβλητές είτε να έχουν ήδη πραγματοποιηθεί είτε να βρίσκονται ακόμα στα σπάργανα. Πρόσφατα συμβάντα, όπως το δημοψήφισμα της Μεγάλης Βρετανίας να βγει από την Ευρωπαϊκή Ένωση και η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στη θέση του προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών, αλλά και οι επερχόμενες εκλογές στην Ευρώπη, στις οποίες ενδέχεται να αποκτήσουν δύναμη λαϊκιστές πολιτικοί, ανατρέπουν την τάξη των πραγμάτων και δημιουργούν μια τεράστια ανασφάλεια για το μέλλον. Αναλυτές από όλο τον κόσμο ξύνουν τα κεφάλια τους. Το ίδιο κάνω κι εγώ. Πώς μπορεί αυτές οι αλλαγές να επηρεάσουν την αγορά τέχνης και ποιοι άλλοι παράγοντες ενδέχεται να επηρεάσουν την κατάσταση το 2017; Σας παρουσιάζω τις αβέβαιες σκέψεις μου πάνω στο θέμα.
1. Ένα κύμα αλλαγών στη Δύση
Την ώρα που γράφεται αυτό το κείμενο, ο πρόσφατα εκλεγμένος πρόεδρος Τραμπ δεν έχει ακόμα οριστικοποιήσει τις οικονομικές του πολιτικές. Παρ' όλ' αυτά, αυτό που φαίνεται βέβαιο είναι ότι θα μειώσει τη φορολογία για τους πλούσιους. Κάποιες αλλαγές, όπως η αύξηση των δαπανών για υποδομές, θα μπορούσαν να επωφελήσουν την οικονομία των Ηνωμένων Πολιτειών. Στο κλείσιμο του 2016, τα χρηματιστήρια σε όλο τον κόσμο ήταν ισχυρά και οι τιμές του πετρελαίου φαίνονταν επίσης ότι θα αναπτυχθούν. Τα αποτελέσματα των αρχικών δημοπρασιών του Νοεμβρίου στη Νέα Υόρκη ήταν ενθαρρυντικά, παρόλο που υπήρχε πτώση στις τιμές σε σύγκριση με αυτές της αντίστοιχης περιόδου το 2015 -και ακόμα μεγαλύτερη αν συγκρίνει κάποιος τα αποτελέσματα με αυτά του 2014. Η πόλωση του πλούτου στις Ηνωμένες Πολιτείες φαίνεται σίγουρο ότι θα αυξηθεί και προβλέπω ότι αυτό μπορεί να έχει θετικά αποτελέσματα για τις πωλήσεις τέχνης εκεί. Ακόμα και με την άνοδο των επιτοκίων, η τέχνη παραμένει ελκυστική ως μια απτή επένδυση. Παρ' όλ' αυτά, η πιθανή κατάργηση των φορολογικών κινήτρων για τη δωρεά έργων τέχνης σε φιλανθρωπίες θα μπορούσε να έχει αποθαρρυντικές επιπτώσεις για τους συλλέκτες.
Στην Ευρώπη, μια νίκη της Γαλλίδας ακροδεξιάς λαϊκίστριας Μαρίν Λε Πεν (Marine Le Pen), - δύσκολη αλλά όχι αδύνατη-, θα αποτελούσε έντονη πολιτική αναταραχή, αν και η ήδη μικρή αγορά τέχνης της χώρας είναι ήδη στάσιμη, όπως και της Γερμανίας, η οποία χτυπήθηκε από αυστηρούς νόμους εξαγωγής. Το πιο ανησυχητικό είναι το αποτέλεσμα που μπορεί φέρει το Brexit στο Ηνωμένο Βασίλειο. Η εξασθένιση της λίρας αποδείχτηκε μέχρι στιγμής ωφέλιμη για τις πωλήσεις, αλλά μια συμβαλλόμενη οικονομία και η επιδείνωση της ανεργίας θα μπορούσε να αποδειχθεί μακροπρόθεσμα αρνητική για την αγορά. Προβλέπω μικρή βραχυπρόθεσμη αλλαγή αλλά μακροπρόθεσμα την αποδυνάμωση της θέσης του Ηνωμένου Βασιλείου, κάτι που εξαρτάται από τους προς το παρόν ανεξιχνίαστους όρους της συμφωνίας του Brexit.
2. Οι οίκοι δημοπρασιών παίρνουν ξεχωριστούς δρόμους
Ο Μπρετ Γκόρβι (Brett Gorvy), ειδικός στη μεταπολεμική και σύγχρονη τέχνη του οίκου Christie's, έφυγε για να βρει μια νέα θέση εμπορικού συμβούλου πλάι στην Ντομινίκ Λεβί (Dominique Levy). Εν τω μεταξύ, ο Γκιγιώμ Τσερούτι (Guillaume Cerutti) θα αντικαταστήσει την Πατρίτσια Μπαρμπιζέ (Patricia Barbizet) στην θέση του Διευθύνοντος Σύμβουλου. Το ξέσπασμα του Μπρετ Γκόρβι ότι “η αγορά έχει τρελαθεί, τα πάντα είναι συναλλαγή, συναλλαγή συναλλαγή”, υπογραμμίζει τον έντονο ανταγωνισμό μεταξύ των δύο οίκων δημοπρασιών, οι οποίοι απ' ότι φαίνεται παίρνουν τελείως διαφορετικούς δρόμους για να αναπτύξουν την κερδοφορία τους. Ο Christie's φαίνεται να συνεχίζει να κυνηγάει συμφωνίες έργων με κάθε κόστος, ενώ ο οίκος Sotheby's διεύρυνε τις υπηρεσίες του, αγοράζοντας την επιχείριση δεδομένων τέχνης Mei Moses Art Indices, την εταιρία επιστημονικής μελέτης Orion Analytical και προσφέροντας συμβουλευτικές υπηρεσίες σε καλλιτέχνες, κληροδοτήματα και ιδρύματα, μιας και προσέλαβαν την Κρίστι ΜακΛίαρ (Christy MacLear), την πρώην Διευθύνουσα Σύμβουλο του Robert Rauschenberg Foundation.
Όταν ο Sotheby's ξόδεψε 85 εκατομμύρια δολάρια για να αγοράσει τους Art Agency Partners και πραγματοποίησε την μη κερδοφόρα πώληση της συλλογής Taubman, η οποία είχε μεγάλες εγγυήσεις, οι μετοχές και τα κέρδη του οίκου έπεσαν και μακροχρόνια στελέχη εγκατέλειψαν την επιχείριση. Αλλά το Σεπτέμβριο, η κινέζικη ασφαλιστική εταιρία Taikang Life Insurance πήρε ένα μερίδιο μετοχών του οίκου της τάξης του 13,5%. Ο ιδιαίτερα πλούσιος διευθυντής της Taikang Life Insurance Τσεν Ντόνγκσενγκ (Chen Dongsheng) βοήθησε στην χρηματοδότηση του China Guardian, του τέταρτου μεγαλύτερου οίκου δημοπρασιών στον κόσμο. Η τιμή των μετοχών του οίκου Sotheby's έχει έκτοτε μια ανάκαμψη σχεδόν διπλάσια της χαμηλότερης τιμής τους.
Θα μπορούσε η επένδυση της Taikang στον οίκο Sotheby's να είναι ένα βήμα του είδους “ρούφα το”; Ο οίκος China Guardian βρίσκεται σε έντονο ανταγωνισμό με τον Poly Auction, το νούμερο ένα οίκο δημοπρασιών της χώρας. Η αγορά του Sotheby's θα μπορούσε να τους δώσει ένα άμεσο προβάδισμα και μια παγκόσμια εμβέλεια, παρόλο που αυτό θα εξαρτηθεί και από την πολιτική του Τραμπ όσον αναφορά τις εμπορικές συναλλαγές με την Κίνα, αλλά και με τους περιορισμούς που σχεδιάζει η Κίνα για τις επενδύσεις στο εξωτερικό. Προβλέπω ότι ο Christie's θα συνεχίσει να μάχεται έντονα για τις καλύτερες συμφωνίες, ενώ θα κόβει κόστος από τα παρασκήνια.
3. Οι αρνητικές επιπτώσεις στις φουάρ τέχνης
Τη χρονιά που μας πέρασε, ένα πλήθος φουάρ, παράλληλα με μια συρρικνούμενη αγορά, οδηγήθηκαν στο κλείσιμο ή την αναβολή (Art17 και Art International Istanbul, αντίστοιχα), ενώ άλλες φουάρ μείωσαν τον αριθμό των εκθετών τους (Art Cologne) ή τη διάρκειά τους (Frieze New York). Πιο συγκεκριμένα, μικρότερες και μεσαίου μεγέθους γκαλερί, -οι οποίες αποτελούν την πλειοψηφία των πελατών των φουάρ-, αντιμετωπίζουν δυσμενείς συνθήκες. Πολλές από αυτές είναι πολύ πιο επιλεκτικές στο σε ποιες φουάρ θα συμμετάσχουν.
Πιστεύω ότι η ενοποίηση θα συνεχιστεί με την ίδρυση του ομίλου MCH για περιφερειακές εκθέσεις. Κάποιες ακόμη φουάρ θα εξαφανιστούν και κάποιες θα μικρύνουν σε μέγεθος. Η WME-IMG, η οποία πήρε το 20% της ιδιοκτησίας του ομίλου του Frieze το 2016 μπορεί να προσπαθήσει ολική εξαγορά φέτος. Θα μπορούσε να αρχίσει να πραγματοποιεί και άλλες φουάρ κάτω από αυτή την φίρμα, στην Κίνα η στη δυτική ακτή των Ηνωμένων Πολιτειών; Και πάλι, αυτό εξαρτάται από το δύσκολα προβλεπόμενο αποτέλεσμα που θα έχουν οι οικονομικές πολιτικές του Τραμπ.
4. Προβλήματα στον Περσικό Κόλπο
Είναι δύσκολο να αποφύγει κάποιος την εντύπωση ότι το θαύμα του Περσικού Κόλπου έχει αρχίσει να ξεθωριάζει. Τα έργα για το μουσείο Guggenheim του Άμπου Ντάμπι απ' ότι φαίνεται είναι στάσιμα και δεν έχουν ανακοινωθεί καινούργιες αγορές. Τα εγκαίνια του Λούβρου του Άμπου Ντάμπι θα καθυστερήσουν κι άλλο, παρόλο που οι αγορές συνεχίζονται, ενώ τα μουσεία του Κατάρ, έχοντας αποκτήσει μια εντυπωσιακή ποσότητα έργων τέχνης, φαίνεται να μειώνουν τα έξοδα. Και η πτώση της τιμής του πετρελαίου έχει οδηγήσει σε έντονες περικοπές στις χρηματοδοτήσεις τους. Η αναταραχές στην περιοχή είναι επιβλαβείς για τον τουρισμό. Προβλέπω ότι αυτή η αγορά θα συνεχίσει να τελματώνει.
5. Η αναζωπύρωση της μάχης των δεδομένων
Η μάχη για τα δεδομένα αναζωπυρώθηκε το 2016: ο δείκτης της εταιρίας Mei Moses αγοράστηκε από τον οίκο Sotheby's και ο δείκτης της εταιρίας Tutela Capital αγοράστηκε από το Artnet. Ο Tutela ταιριάζει ιδιαίτερα με το Artnet, προσφέροντας έρευνες και αναλύσεις της αγοράς μέσα από την βάση δεδομένων του. Αλλά έρχονται και προβλήματα. Ο Γερμανός επιχειρηματίας Μάγκνους Ρεσ (Magnus Resch) είδε τη Magnus, την εφαρμογή του που διαφημίστηκε ως το Shazam του κόσμου της τέχνης, να κατεβαίνει από το διαδικτυακό κατάστημα εφαρμογών της Apple μετά από παράπονα ότι οι πληροφορίες της προέρχονταν από τις μηχανές αναζήτησης Artsy και ArtFacts. Και οι δημοπρασίες Heritage Auctions έκαναν μήνυση στην Collectrium, μια εταιρία διαδικτυακών πληροφοριών που ανήκει στον οίκο Christie's, με την κατηγορία ότι χρησιμοποίησε τρία εκατομμύρια δεδομένα από τη λίστα τους χωρίς άδεια. Τα δεδομένα θα είναι έντονο ζήτημα το 2017: με λογισμικό που μπορεί εύκολα και φθηνά να σκανάρει το ίντερνετ, προβλέπω μια ριζοσπαστική αναδιοργάνωση στις ιστοσελίδες δεδομένων τέχνης -και ελπίζω, περισσότερη διαφάνεια στην αγορά τέχνης.
Πόσο μέσα έπεσαν οι περσινές προβλέψεις;
Την περασμένη χρονιά, η Τζορτζίνα Άνταμ (Georgina Adam) προέβλεψε μεγάλες αλλαγές στον οίκο Christie's αλλά τις μεγαλύτερες τις προέβλεψε για τον οίκο Sotheby's, υπό την ηγεσία του καινούριου διευθύνοντος σύμβουλου Ταντ Σμιθ. Όντως, υπήρξε ένα κύμα αποχώρησης σημαντικών στελεχών από το Sotheby's, ανάμεσά τους ο Χένρι Γουίνταμ (Henry Wyndham) και η Σεγιέν Γουέστφαλ (Cheyenne Westphal). Στον οίκο Christie's η αποχώρηση του Μπρετ Γκόρβι (Brett Gorvy) σήμανε το τέλος μιας περιόδου και άφησε ανοιχτή την πιθανότητα της πτώσης του τμήματος της μεταπολεμικής και μοντέρνας τέχνης. Η Άνταμ προέβλεψε επίσης με ακρίβεια ότι ο αντίπαλος οίκος Phillips θα συνέχιζε να προσλαμβάνει προσωπικό και ότι θα ήταν πιο επιθετικός με τις εγγυήσεις του, μιας και θα υπάρξει οι δύο μεγάλοι οίκοι θα τις μείωναν. Τα προαισθήματά της για τις φουάρ τέχνης της Ευρώπης αποδείχθηκαν σωστά: οι επαναλαμβανόμενες τρομοκρατικές επιθέσεις οδήγησαν στην πτώση του αριθμού των Αμερικανών επισκεπτών. Η αγορά του 20% του ομίλου Frieze από την εταιρία WME-IMG (σχεδόν) πραγματοποίησε το όραμά της για μια “μεγάλη ευρωπαϊκή φουάρ τέχνης που θα αλλάξει χέρια”. Παρ' όλ' αυτά, κρίνοντας από τα συμβάντα του περασμένου χρόνου, μπορεί να συμβεί το ο,τιδήποτε. Ermanno Rivetti
Απόδοση: Χρόνης Μούγιος
