Το τσουνάμι στη Νοτιοανατολική Ασία το 2004 ήταν μια από τις μεγαλύτερες καταστροφές στην ιστορία, σκοτώνοντας 250.000 ανθρώπους. Ανάμεσα στα θύματα, 543 θανόντες και περίπου 1.500 τραυματίες ήταν Σουηδοί. Με αφορμή τη 10η επέτειο από την καταστροφή, η κυβέρνηση της Σουηδίας αποφάσισε να κάνει ανάθεση 7 εκατομμυρίων σουηδικών κορώνων σε έναν καλλιτέχνη, για να δημιουργήσει ένα μνημείο για τα θύματα του τσουνάμι, στη νοτιότερη πλαγιά του κήπου Djurgarden στη Στοκχόλμη -μια περιοχή με μεγάλη φυσική και πολιτιστική αξία, που αποτελεί τμήμα του Εθνικού Βασιλικού Πάρκου.
Το 2016, η Υπηρεσία Δημόσιας Τέχνης και η Επιτροπή Εθνικής Ιδιοκτησίας της Σουηδίας άρχισαν τον διαγωνισμό για τον σχεδιασμό του σουηδικού μνημείου, το οποίο θα ξεκινήσει το καλοκαίρι του 2018. Το ενδιαφέρον συμμετοχής ήταν μεγάλο και πολλοί ιδιαιτέρως γνωστοί διεθνείς καλλιτέχνες υπέβαλαν αιτήσεις. Κατά τη διάρκεια της άνοιξης του 2016, η κριτική επιτροπή και οι διοργανωτές επέλεξαν πέντε διαγωνιζόμενους καλλιτέχνες ή καλλιτεχνικές ομάδες. Οι πέντε προτάσεις τους παρουσιάστηκαν τον Ιανουάριο του 2017.
Η νικήτρια
Η σουηδική κυβέρνηση ήθελε το μνημείο να είναι σχεδιασμένο καλλιτεχνικά έτσι ώστε να ενσωματωθεί με το περιβάλλον και να προσφέρει ένα ταιριαστό περιβάλλον για ένα μεγάλο εύρος συναισθημάτων. Μετά από σκληρό ανταγωνισμό ανάμεσα σε σημαντικούς διεθνείς καλλιτέχνες, το διαγωνισμό για τον καλλιτεχνικό σχεδιασμό του εθνικού σουηδικού μνημείου για το τσουνάμι κέρδισε η Δανή καλλιτέχνης Lea Porsager, με ένα έργο land art, το οποίο συνδέεται με τη θεωρία του Αϊνστάιν για τους κυματισμούς του χωροχρόνου.
Το Gravitational Ripples, σε συνεργασία με τους Thue Tobiasen, Soren Assenholt και Synnove B. Brogger από τo Rasmus Strange, θα είναι ένας χώρος που συνδέει εμάς, τα ανθρώπινα όντα, με τη φύση και το σύμπαν, ενώ την ίδια στιγμή αφήνει χώρο για ένα εύρος συναισθημάτων, από τη μοναξιά και την απώλεια στη συντροφικότητα και την ανάμνηση. “Αυτό το μνημείο θα μείνει για πολύ καιρό στο μέλλον ως μια ανάμνηση της καταστροφικής τραγωδίας του 2004”, είπε η Lotta Mossum, μέλος της επιτροπής και επιμελήτρια του καλλιτεχνικού σχεδιασμού του μνημείου.
Η επιτροπή περιέγραψε την πρόταση της Lea Porsager ως την πρόταση που “παρουσίαζε την υψηλότερη καλλιτεχνική ποιότητα/καλλιτεχνική αξία και τις καλύτερες συνθήκες, μετά από περαιτέρω ανάπτυξη, για να γίνει το έργο που θα υπενθυμίζει και θα μιλάει για την καταστροφή από το τσουνάμι στις τωρινές και τις μελλοντικές γενιές. Η πρόταση έχει ποιότητες σε διαφορετικά επίπεδα, το οποίο σημαίνει πως κάποιος μπορεί να προσεγγίσει και να βιώσει το έργο με διάφορους τρόπους. Οι ποιότητες του χώρου και του τοπίου ενσωματώνονται μαζί με την υπαρξιακή αξία. Η επιτροπή βρήκε την ενσωμάτωση του σχεδιασμού στη ιδέα της πρότασης γοητευτική, από την άποψη ότι καταλαμβάνει όλο το χώρο και τον προεκτεείνει σε πολλά διαφορετικά επίπεδα.”
Οι άλλες τέσσερις προτάσεις του διαγωνισμού
Νικητής του δεύτερου βραβείου είναι το εργαστήριο του Tomas Saraceno, ο οποίος κατέθεσε την πρόταση με τίτλο 016ST.
Νικητές του τρίτου βραβείου είναι οι Vogt Landscape Architects, μαζί με τον Julian Charriere, οι οποίοι κατέθεσαν την πρόταση με τίτλο Memorial Stone.
Οι άλλες δύο προτάσεις ιδεών ήταν το The Cloud του Alfredo Jaar και το Nautilus από το εργαστήριο του Damian Ortega.
Gravitational Ripples από τη Lea Porsager
Το Gravitational Ripples ξεκινά από το συμπαντικό φαινόμενο των βαρυτικών κυμάτων, το οποίο είχε προβλέψει ο Αϊνστάιν ήδη από το 1916, αλλά δεν είχε μετρηθεί από τους επιστήμονες μέχρι πέρυσι. Το φαινόμενο αφορά τους κυματισμούς του χωροχρόνου -την παλλόμενη κίνηση που αποτελεί κομμάτι κάθε ζωής στο σύμπαν, τόσο στο μικρόκοσμο όσο και στο μακρόκοσμο. Το Μνημείο μεταφέρει την ενέργεια που απελευθερώνεται όταν οι φυσικές δυνάμεις μπαίνουν σε κίνηση, καθώς και τη δυνατότητα της φύσης να γιατρεύει πληγές και να αποκαθιστά την ισορροπία μετά από αιφνίδιες καταστάσεις. Είναι μια έκφραση της συνεχούς, αιώνιας αλληλεπίδρασης μεταξύ του ανθρώπου και της φύσης.
Ο χώρος θα πάρει τη μορφή σπείρας που γυρίζει γύρω από τον εαυτό της, με τη βοήθεια τοιχωμάτων που ανέρχονται από το έδαφος. Αυτή η μορφή διπλής έλικας συναντάται συχνά στη φύση, στους γαλαξίες, στα καβούκια των σαλιγκαριών και στα ηλιοτρόπια. Ονομάζεται σπείρα Φιμπονάτσι. Ο καλλιτεχνικός σχεδιασμός θα επιτρέπει στο Μνημείο να γίνει ένα με το γύρω τοπίο. Την ίδια στιγμή, θα προσφέρει ένα χώρο για ένα μεγάλο εύρος εμπειριών και συναισθημάτων. Από απόσταση, θα μοιάζει με πίνακα: όταν κάποιος πλησιάζει, θα μοιάζει με γλυπτό, και όταν οι επισκέπτες θα βρίσκονται μέσα του, θα έρχονται αντιμέτωποι τόσο με ακινησία όσο και με κίνηση. Το Μνημείο θα προσφέρει ένα χώρο για απομόνωση, αλλά και για συλλογικές συγκεντρώσεις και τελετές.
Τα χωμάτινα τοιχώματα που θα σχηματίζουν τη διπλή έλικα, στα οποίο οι επισκέπτες θα μπορούν να καθίσουν, θα είναι καλυμμένα με άγριο γρασίδι και μοβ λουλούδια. Θα υπάρχουν αρκετά κενά στα τοιχώματα, σημαδεμένα με κοντές άκρες καλυμμένες με ατσάλι. Αυτά θα προσφέρουν οπτικές γωνίες και ιδέες και θα δημιουργούν περάσματα και μονοπάτια, τόσο στο κέντρο όσο και σε πιο απομακρυσμένα σημεία για απομόνωση, προσκαλώντας τους επισκέπτες να βρουν τα δικά τους μονοπάτια, μέρη και εμπειρίες.
Στο κέντρο του Μνημείου θα υπάρχει ένας μεγάλος οβάλ σχηματισμός, με χαραγμένα τα ονόματα αυτών που πέθαναν στο τσουνάμι. Θα υπάρχει χώρος για κεριά και λουλούδια, καθώς και ένα σημείο εκεί κοντά, από το οποίο μπορεί κανείς να κάνει μια συνολική θέα του Μνημείου.
Λίγα λόγια για την καλλιτέχνιδα
Η Lea Porsager (γενν. 1981, Φρεντέρικσουντ, Δανία) ξεκίνησε τις σπουδές της στον τομέα του κινηματογράφου στις αρχές του 2000 στη Δανία, και αργότερα γράφτηκε στη Βασιλική Ακαδημία Καλών Τεχνών της Δανίας, όπου απέκτησε μεταπτυχιακό στις Καλές Τέχνες το 2010. Σπούδασε, επίσης, στο Stadelschule στη Φρανκφούρτη στο Μάιν μεταξύ 2008 και 2009. Τώρα κάνει διδακτορικό στις Καλές Τέχνες στην Ακαδημία Τέχνης του Μάλμε, στο Lund University, όπου αναπτύσσει ένα έργο για την κβαντική θεωρία και τη σχέση της με τη σκέψη μας, την τέχνη και την πνευματικότητα.
Η δουλειά της έχει παρουσιαστεί σε αρκετές ατομικές εκθέσεις στη Δανία, αλλά και στο Γκέτεμποργκ (Σουηδία), τη Νέα Υόρκη (ΗΠΑ), στο Χβικόντεν (Νορβηγία), στο Γκέτινγκεν και το Βερολίνο (Γερμανία). Έχει συμμετάσχει σε πολλές ομαδικές εκθέσεις διεθνώς, συμπεριλαμβανομένης της 14ης Μπιενάλε της Κωνσταντινούπολης (2015) και της dOCUMENTA(13) στο Κάσσελ (2012), και οι δύο σε επιμέλεια Carolyn Christov-Bakargiev.
Στην dOCUMENTA(13), η Porsager παρουσίασε το Anatta Experiment (2012), ένα έργο που ερευνά τους φαντασματικούς συσχετισμούς του Monte Verita (Βουνού της Αλήθειας) στην Ασκόνα της Ελβετίας, μια τοποθεσία που, στις αρχές του 20ού αιώνα, έγινε το κέντρο βαρύτητας για πειραματικές και αντιπολιτιστικές κοινότητες, μεταξύ των οποίων αναρχικοί, θεοσοφιστές και Ντανταϊστές.
Η Porsager έχει κερδίσει πολλές υποτροφίες και βραβεία, ανάμεσα στα οποία τα: Carl Nielsen and Anne Marie Carl-Nielsen's Grant (2014), Montana ENTER Prize για το έργο της LEAP – The Awakening of the Dark Muses (2008) και τριετή υποτροφία από το Danish Arts Foundation (2014-2016). Έχει συμμετάσχει επίσης σε διεθνή προγράμματα στέγασης καλλιτεχνών στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική. Τα έργα της συμπεριλαμβάνονται σε πολλά βιβλία και εκδόσεις, ανάμεσα στα οποία τέσσερις καλλιτεχνικές μονογραφίες, όλες στη Δανία. Η Lea Porsager ζει και εργάζεται στην Κοπεγχάγη.
