Της Άμπιγκειλ Κέιν
Παρόλο που μπορεί να μην ξέρεις το όνομα Κατσουσίκα Χοκουσάι, είναι σχεδόν σίγουρο ότι έχεις δει τουλάχιστον ένα από τα έργα του, το “Under the Wave off Kanagawa” (Κάτω από το Κύμα της Καναγκάουα, 1830-1832), πιο γνωστό ως “The Great Wave” (Το Μεγάλο Κύμα). Αναμφίβολα η πιο διάσημη εικόνα της ιαπωνικής τέχνης, αυτό το κορυφαίο χαρακτικό αναπαριστά ένα τεράστιο, αφρισμένο κύμα, καθώς κορυφώνεται μπροστά από το βουνό Φούτζι. Γεννημένος στο Έντο (το σημερινό Τόκιο) το 1760, ο σημαντικός καλλιτέχνης και χαράκτης ακολούθησε μια ζωή που ήταν έντονα παραγωγική και αναμφίβολα εκκεντρική. Αυτά είναι επτά πράγματα που μάλλον δεν ήξερες για το Χοκουσάι.
1. Άρχισε την καριέρα του καθαρίζοντας καθρέπτες για τις ανώτερες τάξεις, όχι ως καλλιτέχνης.
Σε μικρή ηλικία, ο Χοκουσάι υιοθετήθηκε από ένα θείο του, ο οποίος είχε την τιμητική θέση του καθαριστή καθρεπτών στην οικία του σογκούν, του αρχιστράτηγου δηλαδή τις φεουδαρχικής Ιαπωνίας. Θεωρήθηκε ότι ο νεαρός Χοκουσάι θα τον διαδεχθεί στην οικογενειακή επιχείριση, και κατά πάσα πιθανότητα έλαβε εξαιρετική μόρφωση κατά την προετοιμασία του για μια του δουλειά που θα τον τοποθετούσε σε άμεση επαφή με την ανώτερη τάξη. Στην Ιαπωνία του 19ου αιώνα, το να μάθει κάποιος να γράφει σήμαινε ότι θα μάθει και να σχεδιάζει, μιας και οι ικανότητες και τα υλικά που χρειάζονταν και για τις δύο δραστηριότητες ήταν σχεδόν πανομοιότυπα.
Όταν άρχισε η επίσημη εκπαίδευση του Χοκουσάι, σε ηλικία 6 χρονών, φάνηκε από νωρίς το καλλιτεχνικό του ταλέντο, το οποίο θα τον οδηγούσε σε ένα καινούριο δρόμο. Άρχισε να διαχωρίζει τον εαυτό του από το επάγγελμα του θείου του όταν ήταν ακόμη στην πρώιμη εφηβεία του, -ίσως λόγω προσωπικής διαμάχης, ή ίσως επειδή πίστευε ότι το οι επαργυρωμένοι γυάλινοι καθρέπτες που είχαν αρχίσει να εισάγονται από τους Ολλανδούς θα αντικαθιστούσαν τους μεταλλικούς καθρέπτες που καθάριζε-, και 'αρχισε να δουλεύει ως υπάλληλος σε μια δανειστική βιβλιοθήκη και αργότερα ως χαράκτης. Σε ηλικία 19 ετών, ο Χοκουσάι έγινε μέλος του εργαστηρίου του ukiyo-e καλλιτέχνη Κατσουκάουα Σουνσό (Katsukawa Shunsho) και ξεκίνησε αυτό που θα εξελισσόταν σε μια εβδομηκονταετή καριέρα στην τέχνη.
2. Άλλαξε τοποθεσία 93 φορές και άλλαξε το όνομά του 30 φορές.
Ο Χοκουσάι δεν κάθισε ποτέ για πολύ καιρό στο ίδιο μέρος. Έβρισκε το καθάρισμα αηδιαστικό –μάλιστα, άφηνε τη σκόνη και τη βρόμα να μαζεύονται στο εργαστήριό του μέχρι ο χώρος να γίνει ανυπόφορος και μετά μετακόμιζε. Κατά συνέπεια, ο καλλιτέχνης άλλαξε διεύθυνση 93 φορές καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής του. Ο Χοκουσάι, επίσης, δυσκολευόταν να καταλήξει σε ένα μόνο ψευδώνυμο. Παρόλο που το να αλλάζεις όνομα ήταν μια πρακτική που χρησιμοποιούσαν οι Ιάπωνες καλλιτέχνες εκείνης της εποχής, ο Χοκουσάι το πήγε ένα βήμα παραπέρα με ένα νέο καλλιτεχνικό ψευδώνυμο ανά δεκαετία. Μαζί με τα άπειρα ανεπίσημα ψευδώνυμα του, ο χαράκτης χρησιμοποίησε συνολικά πάνω από 30 ονόματα. Η ταφόπλακα του αναγράφει το τελικό του όνομα, Γκάκιο Ρότζιν Μάντζι (Gakyo Rojin Manji), το οποίο μεταφράζεται ως «Γέρος Τρελός για τη Ζωγραφική».
3. Ήταν γεννημένος θεατρίνος και ικανότατος στην αυτοπροβολή
Μια ιστορία λέει ότι κάποτε η αυλή του σογκούν κάλεσε το Χοκουσάι για να επιδείξει το καλλιτεχνικό του ταλέντο. Ως απάντηση, ζωγράφισε ένα μακρύ μπλε σημάδι σε ένα μεγάλο φύλλο χαρτί -μετά βούτηξε τα πόδια ενός κοτόπουλου σε κόκκινη μπογιά και το κυνήγησε κατά μήκος της εικόνας ώστε να την πατήσει όλη, δημιουργώντας μια έξυπνη αναπαράσταση του παραδοσιακού μοτίβου με φύλλα σφενδάμου να επιπλέουν στον ποταμό Τατσούτα της Ιαπωνίας. Ο Χοκουσάι ήταν επίσης πολύ ικανός στο να προβάλει τον εαυτό του, δημιουργώντας τεράστιους πίνακες σε δημόσιους χώρους, με τη βοήθεια των μαθητών του. Σε ένα φεστιβάλ του Έντο το 1804, ζωγράφισε ένα πορτρέτο μήκους 180 μέτρων ενός Βουδιστή καλόγερου, χρησιμοποιώντας μια σκούπα ως πινέλο. Χρόνια αργότερα, διαφήμισε τη σημαντικότερη σε πωλήσεις σειρά του με βιβλία σχεδίου με ένα τριώροφο έργο του που αναπαριστά τον ιδρυτή του Ζεν Βουδισμού.
4. Έκανε επίσης εικονογραφήσεις για επιτραπέζια παιχνίδια, οδηγούς σχεδίου, χάρτινα φαναράκια, και διοράματα από χαρτοκοπτική.
Ο Χοκουσάι ήταν ένας από τους πρώτους σχεδιαστές του 19ου αιώνα τυπωμάτων-παιχνιδιών: χάρτινων δηλαδή φύλλων που έπρεπε να τα κόψεις σε κομμάτια και να τα συναρμολογήσεις φτιάχνοντας τρισδιάστατα διοράματα. Έφτιαξε επίσης αρκετά επιτραπέζια παιχνίδια, ένα από τα οποία απεικόνιζε τον δρόμο ενός προσκυνητή από το Έντο προς κοντινές περιοχές θρησκευτικής σημασίας. Αποτελούμενο από πολλά μικρά σχέδια τοπίων, πιθανότατα αποτέλεσε τον πρόδρομο για το αριστούργημα του, τη σειρά «Τριανταέξι Όψεις του Βουνού Φούτζι» (Thirty-Six Views of Mount Fuji, 1830-1832). Εικονογράφησε άπειρα βιβλία ποίησης και φαντασίας, ενώ εξέδωσε και τα δικά του εγχειρίδια για ανερχόμενους καλλιτέχνες. Ένα από αυτά τα εγχειρίδια, με τον τίτλο Χοκουσάι Μάνγκα (Hokusai Manga, 1814-1819), γεμάτο με σχέδια που είχε φτιάξει αρχικά για να τα αντιγράφουν οι μαθητές του, έκανε πάρα πολλές πωλήσεις και έδωσε στον καλλιτέχνη την πρώτη γεύση από δόξα.
5. Ξεκίνησε το διασημότερο έργο του σε ηλικία 70 ετών.
Παρόλο που ο Χοκουσάι ήταν εύπορος κατά τη μέση ηλικία, μια σειρά από ατυχίες -περιστασιακή παράλυση, ο θάνατος της δεύτερης γυναίκας του, και μια πολύ κακή συμπεριφορά από το δύστροπο ανιψιό του- τον άφησαν σε οικονομική δυσχέρεια τα τελευταία του χρόνια. Ο μεγάλος τότε, σε ηλικία, καλλιτέχνης έδωσε όλη του την ενέργεια στο έργο του, αρχίζοντας τη διάσημη σειρά «Τριανταέξι Όψεις του Βουνού Φούτζι» (στην οποία περιλαμβάνεται το «Μεγάλο Κύμα») το 1830. Ένα άλλο καταλυτικό γεγονός για τη χαρακτηριστική αυτή σειρά του ήταν η εμφάνιση του μπλε της Πρωσίας στην αγορά χρωμάτων. Όντας μια συνθετική χρωστική ουσία, η τιμή της ήταν αρκετά χαμηλή, ώστε να χρησιμοποιηθεί αυτή η απόχρωση για πρώτη φορά στην χαρακτική.
6. Παρήγαγε 30.000 έργα κατά τη διάρκεια της ζωής του.
Αυτός ο αριθμός οφείλεται εν μέρει στην ιδιαίτερα μακροχρόνια καριέρα του, η οποία ξεκίνησε επίσημα το 1779 και διήρκησε έως το θάνατό του, σε ηλικία 89 ετών. Ο Χοκουσάι ήταν επίσης ιδιαίτερα παραγωγικός, αρχίζοντας με την ανατολή του ηλίου και ζωγραφίζοντας μέχρι αργά το βράδυ. Παρόλο που μια πυρκαγιά στο εργαστήριό του το 1839 κατέστρεψε ένα μεγάλο αριθμό από τα έργα του, θεωρείται ότι είχε δημιουργήσει συνολικά στη ζωή του 30.000 πίνακες, σκίτσα, χαρακτικά σε ξύλο και εικονογραφημένα βιβλία. Λένε ότι με τα τελευταία του λόγια παρακάλεσε για πέντε με δέκα ακόμα χρόνια, για να ζωγραφίσει.
7. Το έργο του επηρέασε την πορεία του Ιμπρεσιονιστικού κινήματος.
Κατά τη διάρκεια της ζωής του Χοκουσάι, η κυβέρνηση της Ιαπωνίας εφάρμοσε απομονωτικές πολιτικές που απέτρεπαν τους ξένους από το να μπουν στην χώρα και τους κατοίκους να βγουν από αυτήν. Παρ' όλ' αυτά, αυτό δε σταμάτησε το έργο του από το να επηρεάσει κάποια από τα μεγαλύτερα ονόματα της ιστορίας της Δυτικής τέχνης. Όταν η Ιαπωνία άνοιξε τα σύνορά της το 1850, η δουλειά του Χοκουσάι διέσχισε ηπείρους για να καταλήξει στα χέρια καλλιτεχνών όπως ο Κλωντ Μονέ (Claude Monet), ο οποίος απέκτησε 23 τυπώματα του Γιαπωνέζου καλλιτέχνη. Ο Εντγκάρ Ντεγκά επηρεάστηκε επίσης από το Χοκουσάι, συγκεκριμένα από τα χιλιάδες σκίτσα της ανθρώπινης μορφής που είχε φιλοτεχνήσει. Η γρήγορη αποδοχή των χαρακτικών του από τους Ευρωπαίους καλλιτέχνες πιθανώς να οφείλεται στο ότι χρησιμοποιούσε μια δυτικού στυλ λογική προοπτικής. Οι περισσότεροι Γιαπωνέζοι χαράκτες χρησιμοποιούσαν την ασιατική προοπτική, η οποία τοποθετεί τα μακρινά αντικείμενα σε μεγαλύτερο ύψος πάνω στο κάδρο, με αποτέλεσμα το δυτικό μάτι να έχει την εντύπωση ότι το έδαφος κινείται ανοδικά.
Πηγή: artsy.net
Απόδοση: Χρόνης Μούγιος
