Πέμπτο χρόνο τώρα, το Καναδικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο και η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων ανασκάπτουν στην Στελίδα της Νάξου, σε έναν χώρο που απέχει τρία χιλιόμετρα από την Χώρα και όπου όλα δείχνουν πως είχαν εγκατασταθεί Νεάντερταλ. Οι έρευνες, που ξεκίνησαν το 2013, έφεραν στο φως πλήθος αντικειμένων τα οποία πιστοποιούν την εμφάνιση πρώιμων ανθρώπων στην περιοχή ως και πριν από 260.000 χρόνια.
Η συντριπτική πλειονότητα των πρώτων ευρημάτων που εντοπίστηκαν σε επιφανειακή αρχαιολογική έρευνα είχαν τη μορφή πελεκημένης πέτρας (πυριτόλιθος), ενώ βρέθηκε και μικρή ποσότητα σμύριδας (υλικό που αφθονεί στο νησί, αν και όχι στη Στελίδα) και ακόμα μικρότερες ποσότητες μαρμάρου, από τη Νάξο επίσης. Η κεραμική που συλλέχθηκε ήταν πολύ σπάνια και κατά πολύ μεταγενέστερη. Με αυτό το πρόγραμμά, αλλάζουν τα προϊστορικά δεδομένα στις Κυκλάδες.
Κατά πόσον υπήρξαν Νεάντερταλ στη Νάξο, θα αποκαλύψει ο αναπληρωτής καθηγητής Tristan Carter σε ομιλία του στις 21 Μαΐου στο πλαίσιο του Κυκλαδικού Σεμιναρίου. Η ομιλία θα γίνει στην Αρχαιολογική Εταιρεία και κατά τη διάρκειά της ο επιστήμονας θα παραθέσει τα έως τώρα ανασκαφικά δεδομένα.
Μέχρι πρόσφατα οι ειδικοί θεωρούσαν ότι η ανθρώπινη δραστηριότητα στα νησιά ξεκινούσε πολύ αργότερα, γύρω στην 5η χιλιετία π.Χ., ενώ μόλις το 1981, με την ανακάλυψη της συγκεκριμένης θέσης στη Στελίδα, εμφανίστηκε δειλά η πιθανότητα μιας πρωιμότερης χρονολόγησης. Συστηματικότερες έρευνες διεξάγονται εκεί την τελευταία πενταετία, όπως προαναφέραμε.
Ένας από τους πρώτους στόχους του ελληνο-καναδικού προγράμματος είναι η χρονολόγηση της θέσης με τη χρήση επιστημονικών τεχνικών ώστε να διευκρινισθεί πότε οι πρώιμοι άνθρωποι μετανάστευσαν στην Ευρώπη μέσω της λεκάνης του Αιγαίου και αν η μετανάστευση αυτή έγινε με ναυσιπλοΐα. Επίσης, γίνεται λεπτομερής τυπολογική ανάλυση των τεχνέργων και διερευνώνται οι σχέσεις συμπεριφοράς (λατόμευση και κατασκευή εργαλείων) των πρώιμων ανθρώπων στην περιοχή, δηλαδή των Νεάντερνταλ και των Homo sapiens που ακολούθησαν. Και σε άλλα σημεία της Ελλάδας, όπως στη Μάνη, οι ανασκαφές δείχνουν πως τα δύο είδη συνυπήρξαν για κάποιο χρονικό διάστημα, και μάλιστα ειρηνικά, σύμφωνα με τα μέχρι στιγμής δεδομένα.
Τα λίθινα εργαλεία της παλαιολιθικής εποχής που ανακαλύφθηκαν στη Στελίδα, δεν μοιάζουν σε τίποτα με τα λίθινα εργαλεία που έχουν βρεθεί σε άλλες προϊστορικές θέσεις στα νησιά των Κυκλάδων, σύμφωνα με τον Tristan Carter. Είναι εμφανές πως ανήκαν σε πολύ παλαιότερους ανθρώπους, που έφτασαν στο Αιγαίο και στη συγκεκριμένη περιοχή πριν από 250.000 χρόνια, ίσως και νωρίτερα. Αν αυτές οι ημερομηνίες επιβεβαιωθούν, τότε θα μπορούμε να μιλάμε για Νεάντερταλ και ή ακόμα και για Homo Heidelbergensis είτε για Homo Erectus.
Το μεγάλο ζητούμενο είναι πώς έγινε το θαλάσσιο ταξίδι, καθώς η πραγματοποίησή του απαιτεί κατασκευή εργαλείων, δημιουργία σκάφους, γνώσεις πλοήγησης αλλά και φαντασία και τόλμη. Οι αρχαιολόγοι έβλεπαν πάντοτε τη θάλασσα ως ένα εμπόδιο, αλλά μπορεί και να μην ήταν. Ίσως να ήταν μια εθνική οδός.
«Οι έρευνες στα είδη που προηγήθηκαν του Homo Sapiens, κατά τη διάρκεια των τελευταίων δύο δεκαετιών μας έχουν δείξει ότι οι προγονοί μας ήταν πιο ικανοί και πολύπλοκοι από ότι νομίζαμε» λέει ο καθηγητής.
Καθώς οι περισσότεροι αρχαιολόγοι που εργάστηκαν στην περιοχή είναι ειδικοί στους πολιτισμούς που δημιούργησαν αυτά τα πανέμορφα ειδώλια και κεραμικά ίσως δεν έψαξαν για σκορπισμένα κομμάτια από σπασμένη πέτρα, όπως αναφέρουν οι ερευνητές. Τα αντικείμενα μπορεί να μην είναι πολύ συναρπαστικά, αλλά τα συμπεράσματα που μπορεί να βγάλει κανείς γι' αυτά, είναι.
Αγγελική Κώττη
