Οι Ιταλοί αγαπούν ιδιαίτερα τη μουσική και η όπερα είναι μέρος της καθημερινότητάς τους. Από τα μέσα Μαρτίου, οπότε και η γειτονική μας χώρα άρχισε να ζει σε εφιάλτη, πολλοί τραγουδιστές της όπερας βγαίνουν τα μπαλκόνια τους και τραγουδούν και πολλοί καλλιτέχνες «ενώνουν» τις φωνές τους σαν σε πρόβες, με τη βοήθεια της τεχνολογίας, ο καθένας από το σπίτι του.
Το κομμάτι που αγαπούν πολύ, το Va pensiero, έχει ιδιαίτερη απήχηση στην Ιταλία, καθώς έχει αποκτήσει ειδικό νόημα, το οποίο θα δούμε παρακάτω.
Ο Αρμάντο Αριοστίνι
Κάθε απόγευμα στις 6 από τις 19 του περασμένου μήνα, ο καταξιωμένος Ιταλός βαρύτονος Αρμάντο Αριοστίνι βγαίνει στο μπαλκόνι του σε μια συνοικία του Μιλάνο και ερμηνεύει άριες για το κοινό του. Όπως δείχνουν τα βίντεο από το You tube, ο Αριοστίνι, συνταξιούχος καλλιτέχνης, συγκεντρώνει κάθε φορά κοινό, με όλες τις αποστάσεις ασφαλείας, που τον επευφημεί στο τέλος. Όπως και το ηλικιωμένο ζευγάρι που μένει στο διπλανό διαμέρισμα και παρακολουθεί ανελλιπώς τις «εμφανίσεις» του.
Ο 69χρονος μπάσος έχει εμφανιστεί κατά την διάρκεια της πολύχρονης καριέρας του στις μεγαλύτερες λυρικές σκηνές της Ιταλίας. Στο τέλος κάθε καθημερινής του εμφάνισης, εκείνος ερμηνεύει με πάθος τον Εθνικό Ύμνο της Ιταλίας, όλοι ενώνουν τις φωνές τους με δική του. «Ο καθένας από τό σπίτι του κι όλοι μαζί..κάτι σάν προσευχή..Η μουσική θά νικήσει τίς αποστάσεις VIVA ITALIA!!!» έγραψε η συνθέτις Ελένη Καραΐνδρου στον τοίχο της στο Facebook. Ανέβασε, και πάλι από το You tube, το βίντεο της International Opera Choir, στο οποίο μια εικονική χορωδία ερμηνεύει το Va pensiero "Η κρίσιμη κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε έχει αλλάξει βαθιά την καθημερινή ζωή όλων μας, καθώς είμαστε αναγκασμένοι να μείνουμε στο σπίτι για να αντιμετωπίσουμε την κατάσταση έκτακτης ανάγκης λόγω του ιού» γράφει η International Opera Choir”. “Ακόμη και ο κόσμος του θεάτρου και της μουσικής δέχεται το πλήγμα ενώ οι μουσικοί, οι τραγουδιστές, οι μαέστροι κλπ. πληρώνουν ένα τεράστιο τίμημα επειδή δε μπορούν να εργαστούν και αναγκάζονται να ακυρώσουν παραστάσεις και συναυλίες, πράγμα που αποτελεί οικονομική και ηθική βλάβη που δεν μπορεί να προσδιοριστεί ποσοτικά.
Εικονική χορωδία
Η International Opera Choir- Coro Internazionale Lirico Sinfonico, όπως και άλλοι χορωδιακοί φορείς, ανέστειλε τις δραστηριότητές της σύμφωνα με τα διάφορα διατάγματα αυτών των ημερών. Γι 'αυτό το λόγο ανοίξαμε την εικονική μας αίθουσα προβών, στην οποία ο καθένας «προσήλθε» με τα διαθέσιμα μέσα, εξοπλισμένοι με smartphones και φωνή, για να συναντηθούμε και να αισθανθούμε κοντά μέσω της Μουσικής.
Και αν είναι αλήθεια ότι η "Χορωδία των Εβραίων σκλάβων", πιο γνωστή ως "Va pensiero ", με την οπτική του Verdi αντικατοπτρίζει τα δεινά που υπέφεραν οι Ιταλοί πριν από την ενοποίηση, σήμερα αισθανόμαστε λίγο σαν αυτόν τον αλυσοδεμένο λαό που θρηνεί τη "Χαμένη πατρίδα" και την ελευθερία του να ζει κανείς την καθημερινή του ζωή όπως είναι συνηθισμένος. Το "Va pensiero" είναι μέρος της ιστορίας μας, ο καθένας μπορεί να τραγουδήσει τις πρώτες γραμμές και οι λέξεις να επιστρέψουν αυτόματα στη μνήμη. Πάντα σε διαμάχη ως υποθετικός Εθνικός Ύμνος, πολλοί πιστεύουν ότι μπορεί να μας εκπροσωπεί περισσότερο.
Το «Va, pensiero» είναι από την όπερα του Τζουζέπε Βέρντι «Ναμπούκο». Παρουσιάζει την περίοδο αιχμαλωσίας των Εβραίων στη Βαβυλώνα μετά την απώλεια του Πρώτου Ναού στην Ιερουσαλήμ το 586 π.Χ. ο Τεμιστόκλε Σολέρα έγραψε το λιμπρέτο εμπνευσμένος από τον Ψαλμό 137. Συσχετίστηκε με τον αγώνα των Ιταλών πατριωτών που επεδίωκαν να ενοποιήσουν την Ιταλία και να την απαλλάξουν από τον έλεγχο των ξένων. Εξ ου και ο περίφημος στίχος O mia patria, si bella e perduta / "Ω, πατρίδα μου, τόσο όμορφη και χαμένη" που βρήκε εξαρχής μεγάλη απήχηση στον ιταλικό λαό). Αλλοι μελετητές λένε πως δεν ισχύει αυτό. Παρόλα ταύτα, για τους Ιταλούς παραμένει εμβληματικό τραγούδι. Μάλιστα, έχει υπάρξει και πρόταση να αντικαταστήσει τον Εθνικό Υμνο της χώρας.
Ρικάρντο Μούτι
Στις 12 Μαρτίου 2011, μετά το "Va, pensiero" σε μια παράσταση του Ναμπούκο στο Teatro dell' Opera στη Ρώμη, o σπουδαίος μαέστρος Ρικάρντο Μούτι έκανε μια σύντομη ομιλία, διαμαρτυρόμενος για τις περικοπές στον προϋπολογισμό της Ιταλίας για τις τέχνες και εν συνεχεία ζήτησε από το ακροατήριο να τραγουδήσει για να υποστηρίξει τον πολιτισμό και τον πατριωτισμό. Επρόκειτο για μία από τις πλέον συγκινητικές ερμηνείες του κομματιού από τη χορωδία της παράστασης που τραγουδούσε με δάκρυα στα μάτια και από το κοινό.
Η λεπτομερής περιγραφή του γεγονότος από παρόντα, είναι σημαντική:
«Στην αρχή, υπήρχε ένα μεγάλο χειροκρότημα από το κοινό. Στη συνέχεια ξεκινήσαμε τη συναυλία. Όλα πήγαιναν πολύ καλά, αλλά όταν φτάσαμε στο σημείο του Va pensiero, αισθάνθηκα αμέσως ότι η ατμόσφαιρα ήταν τεταμένη στο κοινό. Υπάρχουν πράγματα που δεν μπορείτε να περιγράψετε, αλλά που τα αισθάνεστε. Πριν, υπερίσχυε η σιωπή του κοινού. Τη στιγμή όμως που το κοινό κατάλαβε ότι θα ξεκινούσε το Va pensiero, η σιωπή γέμισε από μια πραγματική θέρμη. Μπορούσαμε να αισθανθούμε τη σπλαχνική αντίδραση του κοινού στο θρήνο των σκλάβων που τραγουδούνε «Oh mia patria, così bella e perduta!». (Ω πατρίδα μου, τόσο όμορφη και χαμένη!)
Ενώ η χορωδία έφτανε στο τέλος, στο κοινό κάποιοι είχαν ήδη αρχίσει να φωνάζουν "Bis" (επανάληψη). Το κοινό άρχισε να φωνάζει «Viva l’Italia!» και «Viva Verdi!». Άνθρωποι από τα θεωρεία άρχισαν να πετούν χαρτιά συμπληρωμένα με πατριωτικά μηνύματα. Κάποια έγραφαν «Muti, senatore a vita».
Αν και το είχε κάνει για μία και μοναδική φορά στη Σκάλα του Μιλάνου το 1986, ο Muti δίσταζε να κάνει ένα bis για το "Va pensiero". Για αυτόν μία όπερα πρέπει να πηγαίνει από την αρχή ως το τέλος. «Δεν ήθελα να παίξουν απλά ένα encore. Θα έπρεπε να υπάρχει μια ιδιαίτερη πρόθεση». Όμως στο κοινό είχε ήδη ξυπνήσει το πατριωτικό συναίσθημα.
Με μία θεατρική κίνηση ο διευθυντής της ορχήστρας γύρισε τελικά την πλάτη στο podium, κοιτάζοντας το κοινό και τον (παρόντα και καταγγελλόμενο για την πολιτική του) Μπερλουσκόνι, και είπε τα εξής: [Αφού οι εκκλήσεις του κοινού για ένα bis έχουν σταματήσει, από το κοινό ακούγεται «Ζήτω η Ιταλία»] «Ναι, συμφωνώ με αυτό το «Ζήτω η Ιταλία», αλλά (χειροκροτήματα) δεν είμαι πια 30 ετών και έχω ζήσει τη ζωή μου. Όμως σαν ένας Ιταλός που έχει γυρίσει τον κόσμο ντρέπομαι για όσα συμβαίνουν στη χώρα μου. Γι' αυτό συναινώ με το αίτημά σας για bis για το Va pensiero. Δεν είναι μόνο για την πατριωτική χαρά που αισθάνομαι, αλλά γιατί απόψε, και ενώ διεύθυνα τη χορωδία που τραγουδούσε «Ω πατρίδα μου, όμορφη και χαμένη», σκέφτηκα ότι, αν συνεχίσουμε έτσι, θα σκοτώσουμε τον πολιτισμό πάνω στον οποίο οικοδομήθηκε η ιστορία της Ιταλίας. Και σε αυτή την περίπτωση, εμείς, η πατρίδα μας, θα είναι πραγματικά «όμορφη και χαμένη». [Επευφημίες, συμπεριλαμβανομένων των καλλιτεχνών πάνω στη σκηνή].
Θα ήθελα τώρα… πρέπει να δώσουμε νόημα σε αυτό το τραγούδι. Αφού είμαστε στο Σπίτι μας, στο θέατρο της πρωτεύουσας, και με μία χορωδία που τραγούδησε περίφημα, και που συνοδεύεται περίφημα, αν θέλετε, σας προτείνω να ενωθείτε μαζί μας και να τραγουδήσουμε όλοι μαζί».
Έτσι, προσκάλεσε το κοινό να τραγουδήσει μαζί με τη χορωδία των σκλάβων. «Είδα ομάδες ανθρώπων να σηκώνονται. Όλη η Όπερα της Ρώμης σηκώθηκε. Η χορωδία επίσης σηκώθηκε. Ήταν μια μαγική στιγμή μέσα στην όπερα. Εκείνη τη βραδιά δεν ήταν μόνο μια συναυλία του Nabucco, αλλά επίσης ήταν μια δήλωση (statement) του θεάτρου της πρωτεύουσας υπόψη των πολιτικών.»
Στα 1842
Ο Βέρντι συνέθεσε το Ναμπούκο το 1842, σε μια δύσκολη στιγμή της ζωής του. Η σύζυγος και τα δυο μικρά του παιδιά είχαν αποβιώσει το 1840 από διάφορες ασθένειες. Παρά έναν υποτιθέμενο όρκο, να απέχει από την συγγραφή οπερών, είχε συμβληθεί με τη La Scala να γράψει και άλλη όπερα και ο μαέστρος τον εξανάγκασε εναποθέτοντας το λιμπρέτο στα χέρια του. Επιστρέφοντας στην οικία του, ο Βέρντι όλως τυχαία, άνοιξε το λιμπρέτο στο "Va, pensiero" (πέτα σκέψη) και βλέποντας τη φράση, είπε πως «άκουγε τις λέξεις να τραγουδούν».
Ο Βέρντι είχε γεννηθεί σε μία διαμελισμένη Ιταλία. Γεννημένος Γάλλος πολίτης, ζούσε το 1842 ως αλλοδαπός στο κατεχόμενο από τους Αυστριακούς Μιλάνο, όταν και συνέθεσε την όπερα Ναμπούκο .Το κοινό του Ναμπούκο διέκρινε μέσα από την προσευχή των αιχμαλωτισμένων Εβραίων για απελευθέρωση τις δικές του ελπίδες να απαλλαγεί από τον ζυγό της αυστριακής αυτοκρατορίας. Το πασίγνωστο χορωδιακό (Va pensiero) τραγουδιόταν από τους Ιταλούς πατριώτες και το όνομα του Βέρντι συνδέθηκε έκτοτε με τις προσπάθειες για την πολιτική ένωση (Risorgimento) της Ιταλίας και λόγω της ταύτισης του ως ακροστοιχίδα με το όνομα του μελλοντικού βασιλιά της Ιταλίας Βιττόριο Εμμανουέλε (Viva VERDI (Viva Vittorio Emanuele Re D'Italia - Ζήτω ο Βίκτωρ Εμμανουήλ βασιλιάς της Ιταλίας).
Μετά το θάνατο του συνθέτη το 1901, κατά την διάρκεια της νεκρικής πομπής, στους δρόμους του Μιλάνου οι 300.000 παρευρισκόμενοι ξεκίνησαν να τραγουδούν αυθόρμητα το "Va, pensiero". Όταν επανενταφιάστηκε πλάι στη σύζυγό του στην Casa di Riposo, ο νεαρός Αρτούρο Τοσκανίνι (Arturo Toscanini), διηύθυνε το διάσημο ύμνο, με τη συνοδεία ορχήστρας οκτακοσίων ατόμων.
