Κείμενο - φωτογραφίες: Κώστας Κατσίγιαννης
Μοιάζει να βρίσκεσαι στις εσχατιές των ηπειρώτικων βουνών και συχνά μπορεί και να αμφιβάλλεις για το σωστό της απόφασής σου να βρεθείς εδώ πάνω. Συνεχίζεις όμως το ψάξιμο, καθώς σου έχουν πει με σιγουριά ότι πίσω από τις αιχμηρές κορυφές, τις κατάφυτες αλλά έρημες πλαγιές, ανάμεσα σε χαράδρες και ρεματιές βρίσκονται τρία περίφημα χωριά. Τα Βλαχοχώρια των Τζουμέρκων. Εκεί όπου οι κάτοικοι συνεχίζουν να μιλάνε ακόμα βλάχικα, με τον ίδιο τρόπο που μιλάνε ελληνικά.
Ο δρόμος ελίσσεται σε μια ράχη όταν δεξιά, πάνω σε μια απότομη πλαγιά, ξεπροβάλλει γαντζωμένο το Συρράκο με τα πετρόχτιστα σπίτια του να ασπρίζουν εντυπωσιακά στον ήλιο. Στο χωριό τις καθημερινές του χειμώνα μπορεί να μη βρεις κανέναν, όμως αυτός που σίγουρα θα σε «περιμένει» εκεί, είναι ο Κρυστάλλης, καθώς είναι η πατρίδα του ποιητή «της στάνης και του βουνού».
«Δίπλα» του, αλλά και μακριά του κάμποσα χιλιόμετρα στριφογυριστού δρόμου, βρίσκονται οι Καλαρρύτες, για το οποίο είχε πει ο Γάλλος περιηγητής Φραγκίσκος Πουκεβίλ. «Στο χωριό το 1815 αριθμούσαν 580 βλάχικες οικογένειες εγκατεστημένες σε έναν τόπο που θα ταίριαζε περισσότερο να φωλιάζουν αετοί και όρνια παρά άνθρωποι», περιγράφοντας εύστοχα έναν τόπο περιστοιχισμένο από τους ορεινούς όγκους του Λάκμου (Περιστέρι) και των Τζουμέρκων.
Όμως, εκτός από το Συρράκο και τους Καλαρρύτες, τα οποία έχουν ανακηρυχθεί διατηρητέοι οικισμοί, υπάρχει και το Ματσούκι. Χωμένο στην αγκαλιά των βουνών, μπορεί να μην έχει τη φήμη των άλλων δύο χωριών, αλλά δεν σημαίνει πως δεν έχει ενδιαφέρον.
Τελικά είναι δύσκολο να πεις ποιο χωριό είναι ωραιότερο, με το τοπίο να προσπαθεί να κερδίσει τα σκήπτρα. Σίγουρα όμως το δυσπρόσιτο των χωριών τούς εξασφάλισε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας αυτοδιοίκηση και μερική φοροαπαλλαγή, δίνοντας ώθηση στην πνευματική και οικονομική ανάπτυξη του τόπου. Σε έναν τόπο, που «ζυμώθηκε» με την πέτρα και την έβαλε σε καλντερίμια, σε τοίχους, σε σκεπές, σε βρύσες, σε εκκλησιές, παντού!
Καλαρρύτες - Συρράκο: Χωριά ζυμωμένα με πέτρα
Φτάνω στους Καλαρρύτες και παρκάρω το αυτοκίνητο στον ανάλογο χώρο έξω από το χωριό. «Γκίνι τα φλάι» απαντώ στο καλωσόρισμα του Ναπολέοντα, θέλοντας να τον εντυπωσιάσω. Ομως, εκτός από το «καλώς σε βρήκα», δεν μπόρεσα να συνεχίσω τον διάλογο που με προθυμία συνέχισε στη βλάχικη διάλεκτο ο Ναπολέοντας Ζάγκλης, ο άνθρωπος που με τον ερχομό του στους Καλαρρύτες βοήθησε να αλλάξει η ζωή του χωριού. Ξεχωριστή περίπτωση ανθρώπου ο Ναπολέοντας.
«Στην πολυεθνική που δούλευα όλοι ήξεραν για κάποιον Ηπειρώτη που ήθελε να επιστρέψει στον τόπο του, αλλά λίγοι ήταν αυτοί που με πίστευαν», λέει. «Τελικά έχουν περάσει περίπου 25 χρόνια από τότε που άφησα τη θέση του προγραμματιστή Η/Υ στην Αθήνα και ήρθα να γίνω μόνιμος κάτοικος των Καλαρρυτών», λέει χαμογελώντας. Σήμερα δηλώνει ευτυχισμένος καφετζής-μπακάλης-ταβερνιάρης, καθώς ανέλαβε το μαγαζί του πατέρα του, στο οποίο ο παππούς είχε υποδηματοποιείο.
Φτάνοντας στο χωριό των 30 μόνιμων κατοίκων η πρώτη στάση γίνεται στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου με το πέτρινο καμπαναριό της. Είναι βασιλική του 15ου αιώνα, στην οποία φυλάσσονται χαρακτηριστικά δείγματα αργυροχοΐας των Καλαρρυτινών μαστόρων, καθώς κάποτε οι κάτοικοι ήταν περίφημοι αργυροχόοι. Μάλιστα οι σημερινοί γνωστοί οίκοι κοσμημάτων Bvlgari (Βούλγαρης) και Nessi (Νέσση) ιδρύθηκαν από οικογένειες Καλαρρυτινών.
Συνεχίζοντας το πέτρινο καλντερίμι για την πλατεία του χωριού θα περάσετε από βρύσες, όπως είναι η στεγασμένη Γκούρα, ενώ θα δείτε αρχοντόσπιτα που στέκουν ακόμα στο χωριό, όπως είναι αυτό της οικογένειας Νέσση ή του έμπορου Παράσχη, σήμερα γνωστό ως διατηρητέο οίκημα Κασαρία Φασούλα. Φτάνοντας στη πλατεία, η οποία με τα αμφιθεατρικά της σκαλοπάτια θυμίζει μικρό θέατρο, θα ξεχωρίσετε τη μαρμάρινη στήλη με τους Καλαρρυτινούς που ήταν μέλη της Φιλικής Εταιρίας.
Μονή της Κηπίνας
«Μου έχουν πει ότι ο Θεός έχει επιλέξει τα πιο όμορφα μέρη του κόσμου για να κατοικεί. Ευτυχώς που με αξίωσε να το διαπιστώσω», γράφει ένας επισκέπτης στο βιβλίο της Μονής Κηπίνας. Και πράγματι, αν δεν κοιτάξει κανείς προσεκτικά στους απότομους βράχους που υψώνονται κάθετα πάνω από τον μοναδικό δρόμο που καταλήγει στους Καλαρρύτες, είναι δύσκολο να υποπτευθεί ότι εδώ βρίσκεται το μοναστήρι με την εντυπωσιακή θέα. Το καθολικό της μονής, μια μονόκλιτη βασιλική πιθανόν του 17ου αιώνα, είναι λαξευμένο και αυτό στο βράχο, ενώ η οροφή του έχει σμιλευτεί για να μετατραπεί σε θόλο. Ομως στη μονή υπάρχει και ένα σπήλαιο, το οποίο εξερευνήθηκε το 1956 από την Αννα Πετροχείλου και το 1993 από τον Σπηλαιολογικό Ελληνικό Εξερευνητικό Ομιλο. Οι έρευνες έδειξαν ότι πρόκειται για κοίτη υπόγειου ποταμού, με μήκος 240 μ.
Info: Η Μονή Κηπίνας είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου, αλλά γιορτάζει της Ζωοδόχου Πηγής. Το κλειδί της θα το βρείτε στο καφενείο του οικισμού Κηπίνας, που βρίσκεται πριν από το μοναστήρι. Τηλέφωνα επικοινωνίας: 26590-61186.
Συρράκο
Το Συρράκο εκτός από γενέτειρα του Κρυστάλη, είναι πατρίδα του Ιωάννη Κωλέττη, του πρώτου συνταγματικού πρωθυπουργού και του αγωνιστή του '21 Γιώργου Ζαλοκώστα. Σήμερα το ανακαινισμένο πλέον Συρράκο μοιάζει έρημο, καθώς οι ελάχιστοι κάτοικοι «κατηφορίζουν» στα Γιάννενα ή αλλού, αλλά η ομορφιά αυτού του τόπου έλκει πολλούς επισκέπτες ιδίως τα Σαββατοκύριακα.
Το ανηφορικό καλντερίμι με οδηγεί στο χωριό και σύντομα χάνομαι ανάμεσα στα πέτρινα σπίτια. Τα δύο πλατάνια της πλατείας λένε οι ντόπιοι ότι είναι τόσο παλιά όσο το χωριό τους, ενώ η βρύση της Γκούρας πιθανόν να είναι ο πρώτος πυρήνας του χωριού, ενώ εκεί βρέθηκε και η εικόνα του Αγίου Νικόλαου, του πολιούχου του Συρράκου. Η αφιερωμένη στον ''Αγιο Νικόλαο εκκλησία κατασκευάστηκε τον 17ο αιώνα, κάηκε το 1821 μαζί με όλο το χωριό κατά τη διάρκεια αντιποίνων για τη συμμετοχή στην Επανάσταση και ξαναχτίστηκε το 1834. Σήμερα εντυπωσιάζει το αριστουργηματικό ξυλόγλυπτο τέμπλο της, αλλά και ένας χρυσοκέντητος επιτάφιος ρωσικής τεχνοτροπίας με πολύτιμους λίθους. Μια εικόνα από τα περασμένα και τη ζωή των νομάδων κτηνοτρόφων, οι οποίοι στα χρόνια της Τουρκοκρατίας είχαν τουλάχιστον 50.000 αιγοπρόβατα, δίνει το οικοτροφείο που βρίσκεται δίπλα στην εκκλησία και σήμερα λειτουργεί ως ξενώνας. Εδώ φιλοξενούνταν τα παιδιά που οι γονείς τους έφευγαν με τα κοπάδια για τα βοσκοτόπια και εκείνα έμεναν πίσω για το σχολείο. Δείγμα αυτής της ζωής είναι και το παλιό σχολείο λίγα μέτρα πιο πέρα, που επίσης λειτουργεί ως ξενώνας.
Info: Το πατρικό σπίτι του Κώστα Κρυστάλλη φιλοξενεί τη λαογραφική παράδοση του τόπου του. Χαρακτηριστικό δείγμα των συρρακιώτικων σπιτιών είναι και το παραδοσιακό σπίτι της Ερμηνείας Φωτειάδου, το οποίοι λειτουργεί επίσης ως μουσείο.
Ματσούκι: Όπλο τους το ματσούκι
Το Ματσούκι, σε αντίθεση με τα άλλα δύο χωριά, έχει λιγότερη πέτρα, περισσότερους κατοίκους τον χειμώνα, μέχρι και δημοτικό σχολείο!
«Πολιορκημένο» από τους ορεινούς όγκους της Πίνδου και την κορφή της Κακαρδίτσας (2.429 μ.), είναι χωμένο στα 1.100 μ. ανάμεσα σε ρέματα και απότομες πλαγιές. Λίγο πιο κάτω από το χωριό κυλάει ο Βασίλης, ο ποταμός του οποίου τα νερά δημιουργούν εντυπωσιακό καταρράκτη. Νερά τα οποία πριν καταλήξουν στο ρέμα γυρνάνε τις μυλόπετρες του αναπαλαιωμένου μύλου, καθαρίζοντας ρούχα και στρωσίδια, αφού η νεροτριβή (ντριστέλα) είναι σε πλήρη λειτουργία.
Δίπλα στη νετροτριβή βρίσκεται και το μαντάνι, ένα είδος ξύλινης μηχανής που κινείται με τεχνητό καταρράκτη. Παλαιότερα, τα υφαντά περνούσαν από το μαντάνι, για να «χτυπηθούν», να μαλακώσουν, να βγει το χνούδι και να πάρουν τις επιθυμητές διαστάσεις.
Πριν φύγετε, όμως, αξίζει να επισκεφθείτε το μοναστήρι της Παναγίας Βύλιζας ακολουθώντας για περίπου 30 λεπτά το καλντερίμι που καταλήγει στη μονή. Χτισμένη στο νοτιοδυτικό άκρο του βουνού Κριθάρια, η Παναγία της Βύλιζας είναι αυτό που λέει το όνομά της: τόπος με μεγάλο οπτικό πεδίο, παρατηρητήριο. Το κτιριακό συγκρότημα που σώζεται σήμερα, χρονολογείται γύρω στα τέλη του 17ου, αρχές του 18ου αιώνα και αποτελείται από το καθολικό και μια σειρά κελιών γύρω από την αυλή, ενώ εντυπωσιάζει η τοιχογράφηση από Καλαρρυτινούς ζωγράφους. Στη μονή υπήρχε αξιόλογη βιβλιοθήκη στην οποία συμπεριλαμβάνονταν χειρόγραφα των 14ου-15ου αιώνων. Ενα από τα χειρόγραφα που απέμεινε, οι φορητές εικόνες, καθώς και άλλα κειμήλια φυλάσσονται σε μια αίθουσα του δημοτικού σχολείου στο Ματσούκι. Δυστυχώς ο χρόνος μου τελειώνει και δεν θα παρευρεθώ στο αυθόρμητο γλέντι που στήνεται στους Καλαρρύτες, στο μαγαζί του Ναπολέοντα. «Ντιλιάστε (φτιάχνει ο καιρός), Ναπολέοντα, και πρέπει να φύγω». Με προλαβαίνει με ένα τσιπουράκι στο χέρι λέγοντάς μου, «Υγεία, ευτυχία και μπούνου γκριάλι ντιλαξιάνι (καλά ακούσματα από τα ξένα)». Μάλλον από την Αθήνα εννοούσε.
Πώς θα πάτε
Ο πλέον συνηθισμένος τρόπος για να φτάσει κανείς στα Βλαχοχώρια είναι να περάσει αρχικά από την Αρτα και τα Πράμαντα. Το Συρράκο απέχει από την Αρτα 78 χιλιόμετρα και οι Καλαρρύτες 82 χιλιόμετρα, ενώ από τα Ιωάννινα απέχουν 53 και 56 χιλιόμετρα αντίστοιχα. Επίσης το Συρράκο απέχει από τα Πράμαντα 21 χλμ., ενώ για να φτάσετε από το Συρράκο στους Καλαρρύτες θα χρειαστούν 20 χιλιόμετρα. Σε όλες τις διαδρομές ξεχάστε την έννοια της ευθείας!
Info: Το κλειδί της Παναγίας Βύλιζας μπορείτε να το ζητήσετε από τον πατέρα Χρήστο (6977-074832). Κατά την τοπική παράδοση το όνομα του χωριού Ματσούκι οφείλεται στους κατοίκους του οι οποίοι σκότωσαν έναν φοβερό δράκο με ένα ξύλο (ματσούκι), ή σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, αντιμετώπισαν και χτύπησαν τον εχθρό με ματσούκια.
Info
Εάν σας αρέσει η πεζοπορία, υπάρχει μονοπάτι μεταξύ Συρράκου και Καλαρρυτών με τη διαδρομή να έχει περίπου διάρκεια 1,5 ώρα, την οποία οι ντόπιοι ονομάζουν «σκάλα».
Αναδημοσίευση από τον Φιλελεύθερο της Παρασκευής 11 Οκτωβρίου
