«Το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών συμπληρώνει φέτος, αισίως, 180 χρόνια λαμπρής λειτουργίας και μέγιστης προσφοράς όχι μόνο προς την Ελλάδα αλλά και προς τον Ελληνισμό. Αισθάνομαι μεγάλη τιμή αλλά και βαθιά συγκίνηση για την συμμετοχή μου σ'' αυτή την κορυφαία επέτειο, αφού με το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών με συνδέουν βαθύτατοι πνευματικοί -θα έλεγα υπαρξιακοί- δεσμοί: Στη νομική σχολή του φοίτησα, και στην ίδια σχολή, τύχη αγαθή, είχα την τιμή να διακονήσω την επιστήμη, από την θέση του διδάσκοντος, επί μακρά σειρά ετών». Με αυτά τα λόγια άρχισε την ομιλία του ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Προκόπης Παυλόπουλος στην επίσημη τελετή του εορτασμού της 180ής επετείου από την ίδρυση του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών που πραγματοποιήθηκε σήμερα το απόγευμα στη Μεγάλη Αίθουσα του Πανεπιστημίου Αθηνών. Όπως επεσήμανε ο κ. Παυλόπουλος «το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών αποτελεί πραγματικό φάρο της πνευματικής μας ζωής στους χαλεπούς, από πολλές απόψεις, καιρούς που βιώνουμε. Η εμβληματική συνεισφορά του στην πνευματική αλλά και την γενικότερη πολιτική, οικονομική και πολιτισμική ζωή της χώρας συνίσταται στην διαχρονική υπηρέτηση του αξιακού διπτύχου της παράδοσης και της ανανέωσης».
Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας έκανε εκτενή αναφορά στην πορεία του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. «Η πορεία του νεώτερου ελληνικού κράτους είναι παράλληλη προς την ιστορία του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. To ''Αθήνησι'', όπως συχνά το αποκαλούμε ακόμη και σήμερα, υπήρξε το πρώτο και το μόνο Πανεπιστήμιο της χώρας έως το 1926, οπότε ιδρύθηκε το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Ταυτοχρόνως, πορεύθηκε παράλληλα με το Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο, το οποίο ιδρύθηκε το 1836 και του οποίου η ισοτιμία με το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών αναγνωρίσθηκε το 1914. Το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, λοιπόν, αναπτύσσεται παράλληλα με το Νεώτερο Ελληνικό Κράτος, ζει τις δόξες του αλλά και τις δύσκολες στιγμές του, επηρεάζει τις πολιτικές εξελίξεις και επηρεάζεται από αυτές. Όλα τα προαναφερόμενα έχουν ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη μιας ιδιαίτερης όσμωσης μεταξύ του «Αθήνησι» και του ελληνικού κράτους, η οποία εκδηλώνεται σε πολλά επίπεδα, και πρωτίστως στα εξής:
Πρώτον, η άμεση ή έμμεση ανάμειξη πολλών μελών του διδακτικού προσωπικού του ΕΚΠΑ στον δημόσιο βίο της χώρας αποδεικνύει την άρρηκτη σύνδεσή του με την οργάνωση και διοίκηση του κράτους μας. Αυτό συνέβη διότι το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, από την πρώτη στιγμή της λειτουργίας του, ανέλαβε, κατά μεγάλο μέρος, την διαμόρφωση του επιστημονικού-εκπαιδευτικού μηχανισμού της χώρας, στελεχώνοντας, εκτός από τον ιδιωτικό τομέα, εν πολλοίς και την δημόσια διοίκηση. Πέραν τούτου, πολλά μέλη του διδακτικού του προσωπικού διαδραμάτισαν σύντομα πολύπλευρο ηγετικό ρόλο στην πολιτική και κοινωνική ζωή του Τόπου, τάση που συνεχίζεται αδιαλείπτως έως τις μέρες μας».
Ο κ. Παυλόπουλος μίλησε για τον ρόλο του ΕΚΠΑ, πέραν των διδακτικών και επιστημονικών πεδίων λέγοντας χαρακτηριστικά ότι «τα ιδεολογικά αλλά και, ευρύτερα, θεωρητικά ρεύματα τα οποία αφορούν τον τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας μας, την διαμόρφωση της εθνικής μας ταυτότητας και την ευρύτερη πολιτισμική μας παρουσία στον σύγχρονο κόσμο, που ανέκαθεν αναπτύσσονται στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών -κι ενίοτε το συνταράσσουν- απηχούν και αντανακλούν τις αναζητήσεις αλλά και τις «ανάγκες» του ελληνικού έθνους, του ελληνικού κράτους αλλά και της ελληνικής κοινωνίας. Η σχέση αυτή είναι, οπωσδήποτε, αμφίδρομη και διαλεκτική, οπότε τα αποτελέσματά της αποδεικνύονται εξαιρετικά γόνιμα είτε αμέσως, είτε σε βάθος χρόνου. Για παράδειγμα, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, που υπήρξε απόφοιτος της Νομικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, μεταρρύθμισε το 1932 την πανεπιστημιακή νομοθεσία, γεγονός το οποίο αποτέλεσε ένα από τα σημαντικότερα εγχειρήματα εκσυγχρονισμού της κατά τον 20ο αιώνα.
Δεύτερον, η ιστορία του φοιτητικού κινήματος, όπως αναπτύχθηκε στους κόλπους του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών αλλά και στα υπόλοιπα Ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα της χώρας μας, παρακολουθεί την πορεία και ιδίως τον εκδημοκρατισμό του ελληνικού κράτους. Από την μια πλευρά, η συμβολή του φοιτητικού κινήματος-και εντός του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών- στην πτώση του δικτατορικού καθεστώτος της 21ης Απριλίου υπήρξε ορόσημο για την Μεταπολιτευτική ιστορία της χώρας μας, ενώ κι η είσοδος των γυναικών στο Πανεπιστήμιο από το 1890 και μετά επέφερε μια ουσιαστική τομή, παρότι χρειάσθηκε να περάσουν αρκετά χρόνια έως ότου η ισότιμη συμμετοχή των γυναικών στην Ανώτατη Εκπαίδευση επικρατήσει ως κοινωνική αξία και απεικονισθεί ικανοποιητικώς στην αριθμητική σύνθεση του φοιτητικού πληθυσμού».
Ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός του ΕΚΠΑ
Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας συνέχισε την ομιλία του υπογραμμίζοντας την άμεση σχέση και το πόσο άρρηκτα είναι συνδεδεμένος ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός της χώρας με την ευρωπαϊκή παράδοση και προοπτική που είχε και έχει το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών από την σύστασή του. «Χαρακτηριστικά ως προς τούτο είναι τα στοιχεία, τα οποία περιέχονται στα «λογίδρια» που εκφωνήθηκαν στις 3 Μαΐου 1837, κατά τα εγκαίνια του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, από τους πρώτους επικεφαλής του, ιδίως δε το «λογίδριο» του πρώτου Πρύτανη Κωνσταντίνου Σχινά. Από τα «λογίδρια» αυτά προκύπτει, με αδιάσειστα ιστορικά τεκμήρια, μεταξύ άλλων και ότι η κεντρική ιδέα, πάνω στην οποία βασίσθηκε η ίδρυση του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών το 1837, ήταν η κατά τον Αδαμάντιο Κοραή «μετακένωση» του ευρωπαϊκού πνεύματος στην «καθ'' ημάς Ανατολή. Τα όσα προεκτέθηκαν αρκούν για να «φωτίσουν» τον ab initio ευρωπαϊκό προσανατολισμό του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Και δεν είναι μόνον ότι τα πρότυπα, βάσει των οποίων ιδρύθηκε το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, είναι το Γερμανικό -και συγκεκριμένα το Χουμπολντιανό- και το Γαλλικό, οπότε αναλόγως διαμορφώθηκαν η φυσιογνωμία και οι σκοποί του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Η βασικότερη συνιστώσα του ευρωπαϊκού προσανατολισμού του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών έγκειται στο ότι αποτελεί τον φυσικό χώρο, στον οποίο καλλιεργείται το ελληνικό πνεύμα και οι πανανθρώπινες αξίες τις οποίες αυτό πρεσβεύει και υπηρετεί, σύμφωνα με το ιδεώδες της κλασσικής ελληνικής αρχαιότητας. Προβαίνω σε αυτή την παρατήρηση όχι από διάθεση άκριτης αρχαιολατρείας, αλλά για να υπογραμμίσω επιπλέον ότι το αρχαίο ελληνικό πνεύμα είναι ο πρώτος από τους τρεις πυλώνες του όλου οικοδομήματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ οι άλλοι δύο είναι η ρωμαϊκή θεσμική παράδοση και κρατική οργάνωση και η χριστιανική διδασκαλία. Η συσχέτιση του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών με τον εν γένει ευρωπαϊκό προσανατολισμό της Ελλάδας είναι προφανής εν προκειμένω, καθώς συνιστά, από την καταγωγή του μάλιστα, το προπύργιο της καλλιέργειας των ευρωπαϊκών ιδεωδών στην χώρα μας. Προς τον σκοπό αυτό, άλλωστε, συνδέθηκε διαχρονικά, περισσότερο από κάθε άλλο Ανώτατο Πνευματικό Ίδρυμα της χώρας μας, με σημαντικά Πανεπιστήμια της Ευρώπης, αναπτύσσοντας μαζί τους σχέσεις στενής συνεργασίας σε πολλούς τομείς. Αυτός ο, αδιαμφισβήτητος, διαχρονικός ευρωπαϊκός προσανατολισμός του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών -αλλά και των περισσότερων Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων στην χώρα μας- δεν σημαίνει, επ'' ουδενί, ότι δεν διατηρεί στέρεους δεσμούς, με ανάλογες επιρροές, με τον Αγγλοσαξωνικό πανεπιστημιακό χώρο, κυρίως δε στο πεδίο των θετικών επιστημών. Τούτο οφείλεται στην, ιδίως μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ραγδαία άνοδο και καταξίωση των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων στη Μεγάλη Βρετανία -με την ίδρυση νέων, σημαντικών, Πανεπιστημίων, πέραν των κορυφαίων παλαιών και παραδοσιακών πανεπιστημιακών «εστιών» του Καίμπριτζ και της Οξφόρδης- και στις ΗΠΑ».
Ο χαρακτήρας των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων
Όπως επεσήμανε στην ομιλία του ο κ. Παυλόπουλος «η αντίληψη ότι τα ελληνικά ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα συνιστούν περισσότερο νομικά πρόσωπα ιδρυματικού χαρακτήρα, παραγνωρίζει, σε μεγάλο βαθμό, τη νομική τους φύση και την αποστολή τους. Ειδικότερα, στην έννομη τάξη μας γίνεται παγίως δεκτό ότι το ίδρυμα είναι σύνολο περιουσίας, που έχει ταχθεί στην εξυπηρέτηση ορισμένου σκοπού. Θεμέλιό του, δηλαδή, συνιστά το -σύμφυτο με τον προορισμό του- in concreto περιουσιακό στοιχείο. Δεν μπορεί όμως βασίμως να υποστηριχθεί ότι ο θεσμικός και λειτουργικός πυρήνας των δημόσιων Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων στην χώρα μας -και στην Ευρώπη γενικότερα- συντίθεται από την περιουσία την οποία διαθέτουν. Και το ότι το άρθρο 16 παρ. 5 του Συντάγματος υιοθετεί, καταχρηστικώς, τον όρο «ίδρυμα» για τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα δεν παρέχει ασφαλές επιχείρημα υπέρ του αντιθέτου. Τα δημόσια ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα είναι, στο πλαίσιο της ελληνικής έννομης τάξης, κατ'' εξοχήν νομικά πρόσωπα σωματειακού χαρακτήρα, την βάση των οποίων θεμελιώνει ο εκπαιδευτικός δεσμός διδασκόντων και διδασκομένων.
Συγκεκριμένα, το σωματείο είναι ένωση προσώπων που επιδιώκει «ιδανικό» σκοπό, πέρα και έξω από οιαδήποτε περιουσιακή υποδομή. Προς την κατεύθυνση της αποδυνάμωσης του ιδρυματικού χαρακτήρα των ελληνικών ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και της, όλως αντιθέτως, τεκμηρίωσης του κατ'' εξοχήν σωματειακού τους χαρακτήρα συνηγορεί η συνολική διαδρομή των Πανεπιστημίων στον ευρύτερο ευρωπαϊκό χώρο, τα οποία άσκησαν και ασκούν καθοριστική επιρροή στην δική μας πανεπιστημιακή παράδοση. Και μάλιστα από την εμφάνιση του θεσμού, στα τέλη του 12ου αιώνα, έως σήμερα. α)Αφετηρία του Πανεπιστημίου υπήρξε το «Studium Generale», ως πεδίο ανώτατης εκπαίδευσης κλασικών σπουδών, στηριζόμενο αποκλειστικώς στον εκπαιδευτικό δεσμό μεταξύ διδασκόντων και διδασκομένων και β)Το «Studium Generale» γρήγορα μετεξελίχθηκε και επικράτησε, με την βοήθεια και της ανάπτυξης των πόλεων, σε όλη την Ευρώπη ως «Universitas». Παγιώθηκε δηλαδή ως σήμερα ως «Universitas Magistrorum et Scholarium». Χαρακτηριστική, ιστορικώς, είναι η σχετική αναφορά στο προμνημονευόμενο λογίδριο του πρώτου Πρύτανη του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Κωνσταντίνου Σχινά, όπου για το Πανεπιστήμιο των Παρισίων γίνεται λόγος περί: «Συντεχνίας διδασκόντων και διδασκομένων, λατινιστί Universitas, ήτοι Universitas magistrorum et scolarium» (σελ. 2-3). Αυτός ο θεμελιώδης σωματειακός πυρήνας του Πανεπιστημίου αποτελεί -επαναλαμβάνω σχεδόν σε ολόκληρο τον ευρωπαϊκό χώρο- διαχρονικώς το βασικό του χαρακτηριστικό, τουλάχιστον στον τομέα της δημόσιας ανώτατης εκπαίδευσης. Οι θέσεις που μόλις ανέπτυξα βασίζονται στην ισχύουσα ρύθμιση του άρθρου 16 παρ. 5 του Συντάγματος, κατά την οποία τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα μόνον ως νομικά πρόσωπα δημόσιου δικαίου μπορούν να θεσμοθετηθούν. Τούτο δεν σημαίνει όμως, επ'' ουδενί, ότι αντιτίθενται στην ιδέα της λειτουργίας ανώτατης μη κρατικής εκπαίδευσης στην χώρα μας, ύστερα από αναθεώρηση του Συντάγματός μας. Θεωρώ όμως, ακόμη και για λόγους σεβασμού της διαχρονικής πανεπιστημιακής μας παράδοσης, ότι η ίδρυσή τους θα πρέπει να συντελείται τουλάχιστον υπό τους όρους ότι: Πρώτον, αυτά θα αποτελούν νομικά πρόσωπα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα και, δεύτερον, θα ιδρύονται με άδεια του ελληνικού δημοσίου και θα τελούν υπό εποπτεία, η οποία προσιδιάζει προς εκείνη που θεσπίζεται κατά το Σύνταγμα για τα δημόσια Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα».
Ο κ. Παυλόπουλος κλείνοντας την ομιλία του στην επίσημη τελετή του εορτασμού της 180ής επετείου από την ίδρυση του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών τόνισε ότι «αποτίοντας τον οφειλόμενο φόρο τιμής στην ιστορική πορεία των 180 χρόνων λειτουργίας του, έχω χρέος να επισημάνω ότι το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών στάθηκε, καθ'' όλη την εμβληματική διαδρομή του και κατά κανόνα, φάρος πραγματικού πνεύματος και ασφαλής οδηγός πορείας για τον λαό και το έθνος μας, ιδίως σε ταραγμένους και χαλεπούς καιρούς. Την ίδια αποστολή καλείται, ως δημιουργός και θεματοφύλακας της λαμπρής του παράδοσης, να επιτελέσει και στο πλαίσιο της σημερινής κρίσιμης συγκυρίας για την χώρα μας και τον λαό μας. Και είμαι απολύτως βέβαιος ότι θ'' ανταποκριθεί πλήρως και σε αυτό το, κυριολεκτικώς, εθνικό προσκλητήριο».
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
