Οι ενεργειακές ισορροπίες στην Ανατολική Μεσόγειο αλλάζουν ραγδαία. Μέχρι πριν από δεκαετία, ο ρόλος της Τουρκίας ως βασικού διαμετακομιστή προς την Ευρώπη του φυσικού αερίου της Κασπίας και της Μέσης Ανατολής, θεωρούνταν καθοριστικός. Όσο για την Αν. Μεσόγειο, η αίσθηση στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες ήταν πως μπορούσε να λειτουργήσει υπό προϋποθέσεις συμπληρωματικά προς το ρωσικό αέριο, χωρίς, ωστόσο, να είναι ικανή να αποτελέσει βασική πηγή εναλλακτικής τροφοδοσίας.
Μετά τις πρώτες ανακαλύψεις αερίου στην Αν. Μεσόγειο, η εικόνα αυτή άρχισε να μεταβάλλεται σταδιακά, ωστόσο τα δεδομένα απέκτησαν άλλη δυναμική όταν το 2015 βρέθηκε στην Αίγυπτο το κοίτασμα Ζορ. Το γεγονός έδωσε τη δυνατότητα στην Αίγυπτο να μετατραπεί στον κομβικότερο πλέον παίκτη της ενεργειακής εξίσωσης στην περιοχή, τόσο ως χώρα - παραγωγός, όσο και ως χώρα υποδοχής ποσοτήτων φυσικού αερίου από το Ισραήλ και την Κύπρο. Τα δύο υφιστάμενα τερματικά υγροποίησης στο Ιντκού και τη Νταμιέτα, αυτόν ακριβώς το ρόλο εξυπηρετούν. Τα παραπάνω άλλαξαν τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζουν οι Ευρωπαίοι την Ανατολική Μεσόγειο.
Σε αυτό βέβαια συνετέλεσε και η ενεργειακή κρίση. Η σκληρή πραγματικότητα με την οποία βρίσκεται αντιμέτωπη η Ευρώπη, δηλαδή το ράλι στις τιμές του φυσικού αερίου και η συνειδητοποίηση του πόσο εξαρτημένη είναι από τη Ρωσία, μεταβάλλει περαιτέρω τη στάση της απέναντι στην Αν. Μεσόγειο. Η λεκάνη αποκτά επιπλέον αξία για την ΕΕ (όχι ως βασική πηγή τροφοδοσίας αλλά ως αξιόπιστη εναλλακτική) εξαιτίας της απομόνωσης και στροφής του Ιράν προς την ασιατική αγορά αλλά και της δυνατότητας μεταφοράς ΑΠΕ. Πάνω σε αυτές τις συνθήκες επενδύει ορθά η ελληνική πλευρά. Το πλάνο της Αθήνας είναι να αποτελέσει βασικό κόμβο διαμετακόμισης φυσικού αερίου και «πράσινης» παραγόμενης ενέργειας στην περιοχή, προς τις ευρωπαϊκές αγορές.
Η Αλεξανδρούπολη θα είναι σε θέση να υποδέχεται LNG από την Αίγυπτο (και όχι μόνο) και κατόπιν επαναεριοποιώντας το, να διοχετεύεται με αγωγούς στην αγορά της ΝΑ Ευρώπης, η οποία παραμένει αποκομμένη - λόγω έλλειψης υποδομών και δικτύων - από τις ώριμες αγορές της Κεντρικής Ευρώπης.
Η ελληνική πρόταση και το κλειδί
Δεν γνωρίζουμε κατά πόσο η ελληνική πρόταση θα προχωρήσει. Το υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG) θα μπορούσε να διοχετευτεί προς την Ευρώπη και μέσω άλλων οδών, αλλά ακόμη και προς τις πιο προσοδοφόρες αγορές της Ασίας. Το δεύτερο σχέδιο, αυτό του αγωγού East Med, στο οποίο και πάλι η Ελλάδα έχει εμπλοκή, δεν συγκεντρώνει για την ώρα σοβαρές πιθανότητες υλοποίησης. Το τρίτο σχέδιο, στο οποίο επίσης εμπλέκεται η Αίγυπτος και η Ελλάδα βλέπει σε αυτό ένα παράθυρο ευκαιρίας, αφορά την πράσινη μετάβαση προς τις ΑΠΕ, όπου πέραν τις αυξανόμενης παραγωγής και διείσδυσής τους στο εγχώριο ενεργειακό ισοζύγιο, η Αθήνα δίνει έμφαση και στη μεταφορά της παραγόμενης ενέργειας.
Κλειδί εδώ είναι η συμφωνία ηλεκτρικής διασύνδεσης Ελλάδας - Αιγύπτου, με την τελευταία να προωθεί επί πολλά χρόνια την ανάπτυξη μεγάλης κλίμακας φωτοβολταϊκών και ηλιακών εγκαταστάσεων στη Δυτική Έρημο. Στόχος, η εξαγωγή της παραγόμενης ενέργειας προς τις ευρωπαϊκές αγορές. Είναι σαφές ότι η ευόδωση ενός τέτοιου project θα καταστήσει τη σύνδεση Ελλάδας - Αιγύπτου ως την πλέον συμφέρουσα για την εξαγωγή ενέργειας από την ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής - Βόρειας Αφρικής προς την ΕΕ. Και σε αυτό το σχέδιο, η Αθήνα φιλοδοξεί να παίξει σημαίνοντα ρόλο, που ναι μεν θα την αναβαθμίσει γεωπολιτικά, κυρίως όμως θα «δέσει» περαιτέρω τη σχέση της με την Αίγυπτο, χώρα κομβικής σημασίας για την Αν. Μεσόγειο, την οποία η Τουρκία επιχειρεί εσχάτως να προσεγγίσει και πάλι.
Είναι εξαιρετικά σημαντικό για την Αθήνα να ενδυναμώσει τη σχέση της με το Κάιρο μέσω μακροπρόθεσμων οικονομικών συμφωνιών και projects, όχι μόνο διμερών, αλλά ευρωπαϊκού χαρακτήρα, που αποσκοπούν στην κάλυψη των αναγκών της κοινής αγοράς. Στόχος τέτοιων κινήσεων οικονομικής διπλωματίας είναι να διασφαλίσουμε ότι οι Αιγύπτιοι, ακόμη και όταν ξαναπιάσουν το νήμα των σχέσεων τους με την Άγκυρα, τα συμφέροντα με την Αθήνα θα έχουν αναπτυχθεί σε τέτοια έκταση, ώστε να μην είναι σε θέση να διαρρήξουν τις σχέσεις τους μαζί μας.
Εκτός παιχνιδιού η Άγκυρα
Το ερώτημα είναι πως τα παραπάνω συνδέονται με την αυξανόμενη τουρκική επιθετικότητα. Η απάντηση βρίσκεται στο γεγονός ότι η Άγκυρα βλέπει πλέον να αποδυναμώνεται αισθητά ο ρόλος της στην ενεργειακή εξίσωση της Αν. Μεσογείου, μια προοπτική που αποτελούσε μέρος των ευρύτερων φιλοδοξιών της για περιφερειακή ηγεμονία. Δεν είναι μια αμελητέα εξέλιξη. Πυροδοτεί στην Τουρκία όχι μόνο εκνευρισμό αλλά και σύγχυση. Τυχόν ευόδωση των σχεδίων μεταξύ Αιγύπτου - Ελλάδας και Ευρωπαϊκής Ένωσης συνιστά μια στρατηγική επιλογή, που αφήνει την Τουρκία εκτός παιχνιδιού ή τέλος πάντων αποδυναμώνει αισθητά το ρόλο της.
Την υποχρεώνουν, λοιπόν, οι εξελίξεις να κάνει κινήσεις στη σκακιέρα, προκειμένου να ανατρέψει ξανά τα δεδομένα και να επαναφέρει την κατάσταση εκεί που βρισκόταν πριν από μερικά χρόνια. Το επιχειρεί μέσα από απειλές και εκβιασμούς, προδιαθέτοντάς μας για την αποφασιστικότητά της να μην επιτρέψει κανένα σχέδιο να υλοποιηθεί, συμπεριλαμβανομένου και αυτού της ηλεκτρικής διασύνδεσης Ελλάδας-Αιγύπτου, επικαλούμενη το παράνομο τουρκολιβυκό σύμφωνο.
Και επειδή στην περίπτωση του ιταλικού ερευνητικού πλοίου Nautical Geo πέτυχε την εκδίωξή του και την παύση επί ημέρες των εργασιών - σημειωτέον ότι από προχθές το σκάφος επιχειρεί ξανά στο οικόπεδο 1 της κυπριακής ΑΟΖ - η Άγκυρα έχει αποθρασυνθεί περαιτέρω και πιστεύει ότι μπορεί στην πράξη να ακυρώσει τις προσπάθειες Ελλάδας και Αιγύπτου. Ναι μεν αυτό δεν θα είναι τόσο απλό, ακριβώς επειδή εμπλέκονται οι Αιγύπτιοι, με τους οποίους η γείτονα δεν θέλει να διαρρήξει τις σχέσεις της, εντούτοις στο σκέλος που αφορά την Ελλάδα, δεν αποκλείεται να δούμε κινητικότητα και κλιμάκωση.
Τα σκαλοπάτια της κλιμάκωσης
Ποια μπορεί να είναι τα σκαλοπάτια αυτής της κλιμάκωσης; Πρώτον, αντίδραση από πλευράς Τουρκίας, εφόσον η αμερικανική Exxon Mobil ξεκινήσει γεωτρήσεις στα τέλη Νοεμβρίου στο τεμάχιο 10 της κυπριακής ΑΟΖ. Είτε με σκάφος σεισμικών ερευνών εντός της κυπριακής ΑΟΖ, είτε με απόπειρα νέας γεώτρησης, χρησιμοποιώντας κάποιο από τα τουρκικά γεωτρύπανα, τα οποία προσώρας βρίσκονται στη Μαύρη Θάλασσα, επομένως θα μεσολαβήσουν μερικές εβδομάδες ώστε να μεταφερθούν στην επίμαχη περιοχή.
Δεύτερο στάδιο κλιμάκωσης θα μπορούσε να είναι να επιχειρήσει να θέσει σε εφαρμογή το «τουρκο-λιβυκό σύμφωνο» πριν τις εκλογές της 24ης Δεκεμβρίου στη Λιβύη - εφόσον αυτές πραγματοποιηθούν. Μια τέτοια κίνηση θα αποσκοπεί σε κατοχύρωση της θέσης της, φοβούμενη μην τυχόν την επομένη των εκλογών προκύψει στην Τρίπολη μια μη φιλοτουρκική κυβέρνηση. Ελπίζω ότι η ελληνική πλευρά έχει λάβει τα ανάλογα διπλωματικά μέτρα για να αποτρέψει μία τέτοια εξέλιξη.
Στο τρίτο στάδιο ενδεχομένως να δούμε εκ νέου σκάφος σεισμικών ερευνών και εν συνεχεία ή απευθείας, πλωτό γεωτρύπανο στην περιοχή, όπου είχε βρεθεί το χρονικό διάστημα Αυγούστου - Νοεμβρίου 2020, το Oruc Reis, νότια του Καστελόριζου, ακόμη και μέχρι την περιοχή της Κρήτης.
Ταυτόχρονα με τα παραπάνω, είναι πολύ πιθανό καθ’ όλη τη διάρκεια των επόμενων μηνών, το τουρκικό πολεμικό ναυτικό να προχωρήσει σε παρενοχλήσεις απέναντι σε κάθε είδους δραστηριότητα λαμβάνει χώρα στην Αν. Μεσόγειο, είτε αυτή αφορά το Nautical Geo, είτε οτιδήποτε άλλο. Η Άγκυρα θα επικαλείται το επιθετικό και αναθεωρητικό δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας», ισχυριζόμενη ανακριβώς και παρανόμως ότι οι ανοριοθέτητες εν λόγω περιοχές αποτελούν δήθεν μέρος της τουρκικής υφαλοκρηπίδας.
* O Kωνσταντίνος Φίλης είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Αμερικανικού Κολεγίου Ελλάδας και αναλυτής διεθνών θεμάτων του ΑΝΤ1.
