«Η Ευρώπη δεν μπορεί να χτιστεί πάνω σε εκατοντάδες ξεχασμένους ομαδικούς τάφους. Επειδή αν δεν θάψουμε τους Εβραίους και τους Ρομά (θύματα στο «Ολοκαύτωμα από σφαίρες») στην Ευρώπη, τι μήνυμα θα στείλουμε στη Ρουάντα, στο Νταρφούρ, στο Ιράκ και αλλού;».
Φορώντας την κλασική αμφίεση των καθολικών ιερέων με το λευκό κολάρο και με φωνή που προδίδει το πάθος του για όσα εδώ και χρόνια μάχεται και ερευνά, ο πατήρ Πατρίκ Ντεμπουά, ιδρυτής και πρόεδρος του οργανισμού Yahad-In Unum και επικεφαλής του Ακαδημαϊκού Συμβουλίου του Μνημείου του Ολοκαυτώματος Babyn Yar, εξηγεί από το δωμάτιο του ξενοδοχείου του στην Αθήνα, γιατί η διατήρηση της μνήμης του Ολοκαυτώματος και η αποκάλυψη όλων των πτυχών του είναι σημαντική, όχι μόνο σήμερα αλλά και για το μέλλον.
O πατήρ Ντεμπουά βρέθηκε την περασμένη εβδομάδα στην Αθήνα προκειμένου να συμμετάσχει στο ειδικό συμπόσιο, με θέμα «Combating Racism and Hate Speech: Lessons from the Holocaust»(«Η Καταπολέμηση του ρατσισμού και της ρητορικής μίσους: Μαθήματα από το Ολοκαύτωμα»), που διοργανώθηκε στο πλαίσιο του Διεθνούς Συνεδρίου Athens Democracy Forum 2021 (ADF), σε συνεργασία και με συμμετοχή της Ελληνικής Προεδρίας της Διεθνούς Συμμαχίας για τη Μνήμη του Ολοκαυτώματος (IHRA).
Με αυτή την αφορμή μίλησε στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων για το λιγότερο γνωστό στο ευρύ κοινό «Ολοκαύτωμα από Σφαίρες» και την έρευνά του που έχει φέρει στο φως πάνω από 2000 τάφους, από τη Λιθουανία ώς το Αζερμπαϊτζάν, τις χιλιάδες μαρτυρίες που κατέγραψε για τις μαζικές εκτελέσεις Εβραίων στην πρώην Σοβιετική Ένωση από τα ναζιστικά στρατεύματα, τον «εγκληματικό αντισημιτισμό» που επιστρέφει σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες αλλά και την αξία της εκπαίδευσης σε μια εποχή που ο κόσμος δοκιμάζεται από μαζικά εγκλήματα σε άλλες γωνιές του πλανήτη.
Μπάμπι Γιαρ, η μαζική σφαγή στην «κοιλάδα του θανάτου»
Με αφορμή τη συμπλήρωση 80 ετών από τη σφαγή χιλιάδων Εβραίων στη χαράδρα Μπάμπι Γιαρ, στο Κίεβο, όπου μέσα σε δύο ημέρες (29 και 30 Σεπτεμβρίου 1941), οι ναζί εξόντωσαν, με πυροβολισμούς, περίπου 34.000 Εβραίους κατοίκους της περιοχής και τους εξαφάνισαν παραχώνοντάς τους σε μαζικούς τάφους, ο πατήρ Ντεμπουά προειδοποιεί πως «αν δεν διδαχθούμε από γεγονότα, όπως η σφαγή στο Μπάμπι Γιαρ, η κατάσταση μπορεί να γίνει εφιαλτική» καθώς βλέπουμε να επανακάμπτει ο εγκληματικός αντισημιτισμός σε πολλές χώρες της Ευρώπης.
Χαρακτηρίζει δε «μοναδική ευκαιρία» διατήρησης της μνήμης γύρω από έναν μαζικό τάφο την οικοδόμηση μνημείου στο σημείο από τις ουκρανικές αρχές, υπογραμμίζοντας πως είναι η πρώτη φορά που γίνεται κάτι τέτοιο κοντά σ' έναν ομαδικό τάφο.
«Κανείς δεν επιστρέφει συνήθως σε έναν ομαδικό τάφο. Όμως οι Εβραίοι πηγαίνουν στο Μπάμπι Γιαρ. Είναι ένα σπουδαίο ανθρωπολογικό γεγονός που δεν έχει να κάνει με την Ουκρανία μόνο αλλά με ολόκληρη την ανθρωπότητα», αναφέρει χαρακτηριστικά ο καθολικός ιερέας με τη σπουδαία δράση στην ανάδειξη των ειδεχθών αυτών εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας.
Χρειάστηκε να περάσουν ολόκληρες δεκαετίες για να χτιστεί ένα μνημείο στην «κοιλάδα του θανάτου», όπως αποκαλεί ο καθολικός ιερέας το Μπάμπι Γιαρ, και να περάσει επιτέλους στη συλλογική μνήμη για το Ολοκαύτωμα το τρομερό αυτό γεγονός, γι’ αυτό και το μνημείο αυτό -όπως και το μουσείο που πρόκειται να δημιουργηθεί εκεί- είναι σημαντικό.
Και αυτό επειδή «και σήμερα γίνονται μαζικά εγκλήματα», επισημαίνει ο πατήρ Desbois και εξηγεί: «Ο ISIS σκότωσε πολλούς ανθρώπους, το ίδιο και η Μπόκο Χαράμ και άλλοι. Το να επιστρέφουμε σε τόπους όπως το Μπάμπι Γιαρ είναι και ένα είδος “πρόληψης” […] πρέπει να στείλουμε ένα μήνυμα σε όλους αυτούς που και σήμερα επιδίδονται σε εγκλήματα, ότι “θα επιστρέψουμε και θα κριθείτε ένοχοι”».
«Αν περπατήσεις στους δρόμους του Παρισιού και της Αθήνας και ρωτήσεις κάτι σχετικό με το Ολοκαύτωμα, η σύνδεση που γίνεται στο μυαλό όλων είναι με το Άουσβιτς. Όπου όμως δεν υπάρχουν τόποι με συρματοπλέγματα, η μνήμη έχει πεθάνει και ας έχουν χάσει με τραγικό τρόπο τη ζωή τους χιλιάδες άνθρωποι. Σήμερα, ύστερα από 80 χρόνια σιωπής έχουμε την ευκαιρία να διατηρήσουμε τη μνήμη ζωντανή στο Μπάμπι Γιαρ», τονίζει ο πατήρ Desbois και προειδοποιεί πως ο αντισημιτισμός δυστυχώς επιστρέφει και όχι απλώς ως ρητορική μίσους αλλά με την εγκληματική του διάσταση, δηλαδή με φαινόμενα βίας σε πολλές πόλεις και χώρες της Ευρώπης.
«Το ερώτημα είναι ποιος είναι πίσω απ' όλες αυτές τις επιθέσεις. Η ακροδεξιά πιστεύει ότι το Ολοκαύτωμα πέρασε, ο χρόνος κύλησε και τώρα θα πρέπει να είναι ελεύθερη να εκφράσει το γεγονός ότι δεν συμπαθεί τους Εβραίους. Υπάρχουν όμως κι αυτοί που είναι μέλη τρομοκρατικών οργανώσεων που επιτίθενται στους Εβραίους επειδή μισούν το Ισραήλ», επισημαίνει και λέει πως, για παράδειγμα, «στη Γαλλία, ο κίνδυνος προέρχεται κυρίως από τους ισλαμιστές» σε ό,τι αφορά τις αντισημιτικές επιθέσεις.
Η ιστορία του παππού του και το Ολοκαύτωμα
Μπορεί να γεννήθηκε δέκα χρόνια μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και να μεγάλωσε σε ημι-αγροτική περιοχή στην ανατολική Γαλλία, ωστόσο η μνήμη του πολέμου ήταν παντού γύρω του καθώς άκουγε ιστορίες ηρωισμού για μαχητές της αντίστασης αλλά και για άλλους που συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς.
Ωστόσο, μια οικογενειακή ιστορία, αυτή του παππού του Claudius, ο οποίος συνελήφθη στη διάρκεια της Μάχης της Γαλλίας, ενώ υπηρετούσε στον γαλλικό στρατό και μεταφέρθηκε στο στρατόπεδο αιχμαλώτων Stalag 325 στην πόλη Rava-Ruska (Ράβα- Ρούσκα), στην υπό γερμανική κατοχή Ουκρανία (τότε Σοβιετική Ένωση), ήταν αυτή που αποτέλεσε την αφορμή για να ασχοληθεί με αυτό που αργότερα ονομάστηκε «Ολοκαύτωμα από σφαίρες».
Από μικρός ρωτούσε τον παππού του για τον καιρό της αιχμαλωσίας του, αλλά αυτός ήταν φειδωλός, σαν οι λέξεις για τη φρίκη που αντίκρισε να μην μπορούσαν να βγουν από το στόμα του. Ως παιδί λοιπόν, ο Πατρίκ έμαθε μόνο πως ο παππούς του είχε υποφέρει από πείνα και δίψα αλλά και πως για τους «άλλους» τα πράγματα ήταν πολύ χειρότερα. Ποιοι ήταν, όμως, αυτοί οι «άλλοι»;
Το κουβάρι αυτού του μυστηρίου θέλησε να ξετυλίξει και κατάφερε ν' ανακαλύψει ότι οι «άλλοι» για τους οποίους μιλούσε ο παππούς του ήταν Εβραίοι που δολοφονήθηκαν βάναυσα στη διάρκεια του Ολοκαυτώματος. Το 2002, λοιπόν, ταξίδεψε στο Λβιβ, στη δυτική Ουκρανία, για να εντοπίσει το στρατόπεδο Ράβα- Ρούσκα και από τότε ξεκίνησε έναν διαρκή πλέον αγώνα για τον εντοπισμό χώρων μαζικής ταφής Εβραίων θυμάτων των ναζιστικών Ταγμάτων Θανάτου (Einsatzgruppen) στην πρώην Σοβιετική Ένωση.
Και αυτό επειδή πέραν των στρατοπέδων συγκέντρωσης, όπου εκατομμύρια βρήκαν τραγικό θάνατο στους θαλάμους αερίων με τον πλέον βάναυσο τρόπο, υπήρξε και μια λιγότερο γνωστή πτυχή του Ολοκαυτώματος, το «Ολοκαύτωμα από σφαίρες». Οι Γερμανοί, επιτιθέμενοι στη Σοβιετική Ένωση έκαναν συστηματική εκκαθάριση των Εβραίων, αφανίζοντας ολόκληρους πληθυσμούς πόλεων και χωριών σε ομαδικούς τάφους.
Την τελευταία δεκαετία, ο πατήρ Desbois και η οργάνωση που ίδρυσε, Yahad-In Unum, έχουν ερευνήσει πάνω από 2000 τόπους δολοφονιών και έχουν καταγράψει όλα όσα έχουν ν' αφηγηθούν για τα γεγονότα εκείνης της περιόδου χιλιάδες αυτόπτες μάρτυρες στην Ουκρανία, τη Λευκορωσία, τη Ρωσία, την Πολωνία, τη Ρουμανία, τη Μολδαβία, τη Λιθουανία.
«Πήγα στη Ράβα- Ρούσκα και ανακάλυψα ότι οι Γερμανοί είχαν σκοτώσει χιλιάδες Εβραίους στο χωριό. Μού πήρε καιρό να βρω μάρτυρες, με τη βοήθεια του δημάρχου, ο οποίος μού έφερε 20-30 άτομα που ήθελαν να μιλήσουν. Και τότε κατάλαβα πως οι εκτελέσεις ήταν δημόσιες. Έτσι ξεκίνησε ουσιαστικά το πρότζεκτ του Yahad-In Unum ώστε να υπάρξει έρευνα και μελέτη γι' αυτές τις εκτελέσεις», εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο πατήρ Ντεμπουά.
«Ξεκινήσαμε να αναζητούμε μάρτυρες με τη βοήθεια της εκκλησίας. Ήταν δηλαδή ο ιερέας αυτός ο οποίος καλούσε, κατά τη διάρκεια μιας λειτουργίας, όλους όσοι υπήρξαν μάρτυρες των εκτελέσεων να μιλήσουν. Στην αρχή μού ήταν πολύ δύσκολο να ακούω τους μάρτυρες να μιλούν. Δεν άντεχα περισσότερο από 20-25 λεπτά. Σήμερα, μπορώ να κάνω συνεντεύξεις που διαρκούν 8 και 9 ώρες και μάλιστα κατάφερα να εκπαιδεύσω σε αυτό και τους ανθρώπους με τους οποίους συνεργάζομαι», αναφέρει και εξηγεί πως στη διάρκεια των αφηγήσεων προσπαθούσε να είναι τελείως απαθής.
«Δεν έπρεπε ούτε καν να δείχνω, αν είμαι υπέρ ή κατά των Εβραίων. Έπρεπε να είμαι έτσι γιατί σε διαφορετική περίπτωση οι άνθρωποι δεν μιλούν», σημειώνει, ενώ στην ερώτηση πώς τον υποδέχονταν, παραπέμπει σ' ένα παλιό γνωμικό: «Λένε ότι ο πόλεμος τελειώνει, όταν θάβεται και το τελευταίο θύμα. Γι’ αυτούς ήμασταν εκεί για να κλείσουμε αυτό το κεφάλαιο. Δεν ήταν δύσκολο. Οι άνθρωποι ήθελαν, όπως αποδείχθηκε, να μιλήσουν και να υποδείξουν τους τόπους μαζικής ταφής».
«Είναι σημαντικό γιατί πήραμε συνεντεύξεις από τους γείτονες (των θυμάτων). Κι αυτό είναι κάτι που δεν έχει γίνει στη δυτική Ευρώπη, δεν έχει γίνει στη Γαλλία ή την Ιταλία. Στη Γαλλία π.χ. δεν έχουν γίνει συνεντεύξεις με μη Εβραίους. Μόνο με Εβραίους. Αν θέλεις να ερευνήσεις μια γενοκτονία θα πρέπει να την ερευνήσεις απ' όλες τις πλευρές», τονίζει ο πατήρ Desbois και υπογραμμίζει πόσο σημαντική είναι η εκπαίδευση από την πρώιμη κιόλας ηλικία σε αυτού του είδους τα ιστορικά ζητήματα.
Σήμερα, ο πατήρ Ντεμπουά συνεχίζει την έρευνά του για το «Ολοκαύτωμα από σφαίρες» στις χώρες της ανατολικής Ευρώπης, ωστόσο η δράση του έχει επεκταθεί και στα σύγχρονα πεδία κρίσης, όπως το Ιράκ, καθώς πεποίθησή του είναι πως «πρέπει να διδάσκουμε στη νεότερη γενιά και τα άλλα μαζικά εγκλήματα, που έγιναν μετά το Ολοκαύτωμα».
