Ο Ερντογάν θέλει να διατηρήσει ψηλά στην ατζέντα το ιδεολογήμα της ισχυρής Τουρκίας απέναντι στην Δύση και την αντιπαραβολή του Ισλάμ με τις άλλες θρησκείες, πολλώ δε μάλλον αν αληθεύουν τα σενάρια για πρόωρες κάλπες, προκειμένου να κεφαλαιοποιήσει την υπόθεση της Αγιας Σοφιάς και να “καμουφλάρει” τα προβλήματα της τουρκικής οικονομίας.
“Σε αυτό το πλαίσιο μπορεί να επιχειρήσει να μπει σε περιπέτειες με την Ελλάδα”, εκτιμά, μιλώντας στο liberal.gr ο εκτελεστικός διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων Κωσταντίνος Φίλης. Καταγράφει ωστόσο και τέσσερις λόγους που λειτουργούν ανασχετικά στις επιδιώξεις Ερντογάν να προβάλει την περιφερειακή ηγεμονία της Τουρκίας. Το γεγονός ότι δεν θα γινόταν ανεκτό να στραφεί η Τουρκία εναντίον μιας χώρας μέλους του ΝΑΤΟ που βρίσκεται στο στενό πυρήνα της ΕΕ, την αποτρεπτική ισχύ της Ελλάδας, την παρουσία περιφερειακών δυνάμεων- συμμάχων, όπως Ισραήλ, Αίγυπτος, Γαλλία, καθώς και ότι η Γερμανία δεν θα ήθελε επί δικής της προεδρίας να δει κάποιου είδους κρίση μεταξύ Ελλάδας-Τουρκίας.
Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη
- Τι να περιμένουμε μετά την πρόκληση της Αγ.Σοφιάς;
Ο πρόεδρος Ερντογάν βρίσκεται σε μια παροξυσμική φάση. Εχει αποφασίσει να χαράξει διαχωριστικές γραμμές τόσο μεταξύ του ίδιου και του Κεμάλ, όσο και μεταξύ της Τουρκίας και της Δύσης, Θέλει η χώρα του να καταστεί ένας ανεξάρτητος πόλος περιφερειακής ισχύος ο οποίος θα συνομιλεί σε ισότιμη βάση με τις υπόλοιπες μεγάλες δυνάμεις του πλανήτη.
Επιδιώκει να αναγνωριζεται στη Τουρκία από τις υπόλοιπες χώρες η δυνατότητα κινήσεων στο δικό της νέο ζωτικό χώρο, όπως τον αντιλαμβάνεται ο ίδιος, δηλαδή μια παλινόρθωση της οθωμανικής “κοινοπολιτείας". Θέλει σε αυτό τον ζωτικό χώρο να επιτρέπεται στην Τουρκία να κινείται με τρόπο δυναμικό έως και επιθετικό ακόμη και με χρήση στρατιωτικής ισχύος, όπως κάνει σε Συρία, Λιβυή, Ιρακ. Θέλει να δημιουργήσει καταστάσεις στα όρια του τετελεσμένου, προλαβαίνοντας ενδεχομένως αρνητικές για τον ίδιο εξελίξεις στις επικείμενες αμερικανικές εκλογές.
- Γιατί ο Ερντογάν ανησυχεί ότι μια ενδεχόμενη εκλογή Μπάιντεν θα αλλάξει τόσο πολύ την στάση των ΗΠΑ;
Για δύο λόγους. Πρώτον γιατί είναι ο ίδιος εκτεθειμένος σε προσωπικό επίπεδο απέναντι στην αμερικανική δικαιοσύνη και αναφέρομαι στην υπόθεση Halkbank, η οποία φαίνεται ότι μέχρι σήμερα δεν έχει διαλευκανθεί εξαιτίας παρεμβάσεων του ίδιου του Τραμπ, όπως λέγεται και στο βιβλίο του Μπόλτον. Και δεύτερον γιατί ο Τραμπ επιδεικνύει μια αξιοσημείωτη ανοχή και "κατανόηση" απέναντι στις επιθετικές ενέργειες το τελευταίο έτος του Ερντογάν (εισβολή στην Συρία, εμπλοκή στη Λιβύη και την εκ νέου εισβολή εσχάτως στο Ιρακ με επίκληση την αυτοάμυνα απέναντι στους κούρδους αντάρτες).
Σε αυτή την στρατηγική, όπως φαίνεται, επιλογή του Ερντογάν, να αντιπαραβάλει την Τουρκία με την Δύση και το Ισλαμ με τις άλλες θρησκείες, είναι σαφές ότι όσο περισσότερο θα κλιμακώνεται η ένταση με την Δύση και με συγκεκριμένες χώρες, όπως η Ελλάδα, τόσο θα ενισχύεται το ιδεολόγημα του στο εσωτερικό της χώρας του.
Οι επιθέσεις από το εξωτερικό εναντίον του είναι κάτι που ο Ερντογάν το επιδιώκει. Κι αυτό καθώς φέρνει σε δύσκολη θέση τα κόμματα της αντιπολίτευσης, όπως και όλους όσους, προερχόμενους από το ίδιο του το κόμμα, έχουν δημιουργήσει δικους τους πολιτικούς σχηματισμούς. Αν δεν υιοθετήσουν την θέση του Ερντογάν θα φανεί ότι υποστηρίζουν τους “κακούς” δυτικούς, αν πάλι την υιοθετήσουν τότε ενισχύουν την επιχειρηματολογία του σε βάρος των δυτικών. Δηλαδή να έχουμε κατά νου ότι κατά την εκτίμηση του ίδιου του Ερντογάν, όποιος καταφέρεται εναντίον του, τον ενισχύει πολιτικά στο εσωτερικό της Τουρκίας.
- Στην πράξη πως θα μπορούσε να τα αξιοποιήσει πολιτικά όλα αυτά ο Ερντογάν;
Αυτό που λέω είναι ότι μετά την απόφαση για την Αγια Σοφιά έχει αρχίσει να “μυρίζει” πρόωρες εκλογές στην Τουρκία, προκειμένου ο Ερντογάν να κεφαλαιοποιήσει την υπόθεση και ταυτόχρονα να αλλάξει την ατζέντα, όπου βασικό κεφάλαιο αποτελεί η πορεία της τουρκικής οικονομίας, η οποία και δεν είναι καλή. Θυμίζω ότι οι εκλογές πρόκειται κανονικά να γίνουν το 2023.
Αν λοιπόν πράγματι η χώρα έχει μπει σε μια τέτοια, οιονεί προεκλογική περίοδο, αυτό σημαίνει ότι ο Ερντογάν θέλει να διατηρήσει ψηλά στην ατζέντα το ζήτημα “Τουρκία πανίσχυρη, ηγεμονική στο εγγύς εξωτερικό της”. Σε αυτό το πλαίσιο, η απάντηση είναι ότι μπορεί να επιχειρήσει να μπει σε περιπέτειες με την Ελλάδα.
Υπάρχουν επομένως λόγοι που πρέπει να μας κάνουν να ανησυχούμε, ωστόσο υπάρχουν και λόγοι που λειτουργούν ανασχετικά στις επιδιώξεις Ερντογάν να προβάλει την περιφερειακή του ηγεμονία. Τέσσερις είναι οι βασικοί.
Καταρχήν, το διεθνές περιβάλλον, παρ’ ότι έχει μέχρι σήμερα υπάρξει ευνοίκό για την Τουρκία - αναφέρομαι στην "κατανόηση” από πλευράς ΗΠΑ και στην αμηχανία από πλευράς Ευρώπης- δημιουργεί δυσχέρειες στον Ερντογαν ως προς το να επιχειρήσει να κάνει κάτι σε βάρος μιας χώρας μέλους του ΝΑΤΟ η οποία ταυτόχρονα βρίσκεται και στο στενό πυρήνα της ευρωζώνης. Το να στραφεί η Τουρκία εναντίον της Ελλάδας, ειδικά στην παρούσα φάση, εν μέσω πανδημίας και παγκόσμιας κρίσης, είναι κάτι που δεν μπορεί εύκολα να γίνει αποδεκτό, παρ’ ότι μέχρι σήμερα ΗΠΑ και ΕΕ έχουν επιδείξει ανοχή και αμηχανία απέναντι στο τουρκολυβικό μνημόνιο και τις κινήσεις της σε Συρία, Λιβύη, Ιράκ.
Δεύτερο στοιχείο είναι ότι η Ελλάδα έχει παρά τα προβλήματά της, ισχυρή αποτρεπτική ισχύ, κάτι που η Τουρκία το μετράει. Ένα τρίτο στοιχείο είναι ότι υπάρχουν περιφερειακές δυνάμεις, όπως Ισραήλ, Αίγυπτος, Γαλλία, που ναι μεν δεν θα εμπλέκονταν άμεσα σε μια αντιπαράθεση, ωστόσο θα μπορούσαν να συνδράμουν την Ελλάδα επιχειρησιακά με τρόπους που θα την ενίσχυαν απέναντι στην Τουρκία.
Το τέταρτο στοιχείο είναι ότι η Γερμανία δεν θα ήθελε επ' ουδενί στην διάρκεια της δικής της προεδρίας να δει κάποιου είδους κρίση μεταξύ Ελλάδας-Τουρκίας. Θέλει να κάνει ό,τι περνάει από το χέρι της για να την αποφύγει. Σημειώστε εδώ ότι η Γερμανία, όπως και άλλοι κύκλοι στην ΕΕ, συμπεριλαμβανομένου του Μπορέλ, ενθαρρύνουν έναν εφ’ όλης της ύλης ευρωτουρκικό διάλογο.
Επιπλέον παράγοντας είναι ότι η Γερμανία ανανέωσε την ισχύ της ταξιδιωτικής οδηγίας που είχε εκδώσει για την Τουρκία, γεγονός που συνεπάγεται σημαντική ζημιά για την τουριστική βιομηχανία της γείτονος. Σημειωτέον ότι η Τουρκία αποτελεί έναν από τους δέκα κορυφαίους προορισμούς για τους Γερμανούς τουρίστες. Πέρυσι ταξίδεψαν σε αυτήν 2,7 εκατομμύρια Γερμανοί, σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού.
-Τα παραπάνω φυσικά δεν σημαίνουν απαραίτητα ότι θα δούμε κάποια στιγμή και κυρώσεις από την ΕΕ σε βάρος της Τουρκίας, σωστά;
Ήδη, θα έπρεπε από τον Μάιο του 2019, οπότε και η Τουρκία παραβίασε την κυπριακή ΑΟΖ, να είχε προετοιμαστεί από την ΕΕ ένα πακέτο κυρώσεων. Αυτό δεν έχει γίνει μέχρι σήμερα, γεγονός που έχει δώσει αέρα στα πανιά της Τουρκίας, της οποίας όμως οι τελευταίες ενέργειες έχουν αρχίσει να διαμορφώνουν ένα αρνητικό για την ίδια κλίμα σε ευρωπαϊκό επίπεδο και συνολικά σε επίπεδο Δύσης.
Από την άλλη βέβαια πλευρά υπάρχουν τα μεγάλα ευρωπαϊκά συμφέροντα στην Τουρκία τα οποία και θα πλήττονταν από ένα ενδεχόμενο πακέτο κυρώσεων σε βάρος της. Δεν έχουν επομένως φτάσει ακόμη οι ευρωπαϊκές χώρες σε αυτό το σημείο, δηλαδή της επιβολής κυρώσεων, ωστόσο δεν είναι πλέον και τόσο μακριά, όσο ενδεχομένως εκτιμά ο Ερντογάν.
