Ο πόλεμος ανέκαθεν ήταν μια βαθιά πληγή στο δέρμα της ανθρωπότητας.
Κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά, πότε ξεκίνησε αυτή η ακατανόητη δραστηριότητα των ανθρώπων, που δεν συναντάμε (τουλάχιστον με αυτόν τον τρόπο) σε κανένα άλλο ζωντανό οργανισμό.
Μπορούμε όμως να πούμε με πάσα βεβαιότητα, ότι ο πόλεμος δεν είναι κάτι, που θα εξαλειφθεί από το λεξιλόγιο των ανθρώπων σύντομα.
Στις αρχές της δεκαετίας του ’30 ο Αϊνστάιν έθεσε αυτό το ερώτημα στον Φρόιντ σε μια σειρά επιστολών που αντάλλαξαν μεταξύ τους. «Είναι δυνατόν να κατευθύνουμε την ψυχολογική ανάπτυξη των ανθρώπων έτσι που να γίνουν ικανοί για αντίσταση στην ψύχωση του μίσους και της καταστροφής;»
Ο Φρόιντ βρισκόταν τότε στα τελευταία χρόνια της ζωής του και προσπαθούσε να ολοκληρώσει τη θεωρία του για την ψυχανάλυση. Η απάντηση του δεν γνωρίζουμε αν ικανοποίησε τον νομπελίστα Φυσικό, αλλά ήταν το προοίμιο για την εισαγωγή της έννοιας του «ενστίκτου του θανάτου» στην προσπάθεια κατανόησης της λειτουργίας του ψυχικού οργάνου.
Ο καθένας μας γνωρίζει βιωματικά, ότι ο πόλεμος είναι μια κατάσταση η οποία ενυπάρχει μέσα μας σχεδόν από τη γέννηση ακόμα. Ενδοψυχικές συγκρούσεις αναπτύσσονται εντός μας στην προσπάθεια προσαρμογής μας στον πολιτισμό. Τεράστια «θέλω» συγκρούονται με παντοδύναμα «πρέπει» και αντιθετικές καταστάσεις εκλύουν μεγάλες ποσότητες άγχους από τη σύγκρουση τους. Οι μάχες μέσα στο ψυχικό μας όργανο είναι συνεχείς, τις οποίες καλείται το ΕΓΩ του ατόμου να τη διευθετήσει. Κάθε στιγμή τρεις (3) απαιτητικοί αφεντάδες α) το εξωτερικό περιβάλλον β) οι ασυνείδητες επιθυμίες και γ) το αυστηρό ΥΠΕΡΕΓΩ με τα πρέπει του, πιέζουν για την ικανοποίηση των αιτημάτων τους. Πολλές φορές δεν κάνουν πίσω, απειλώντας ακόμα και με «πυρηνική καταστροφή», με άλλα λόγια το ψυχιατρείο.
Τις περισσότερες φορές η «πολιτική» ωριμότητα του ΕΓΩ καταφέρνει να βρει συμβιβαστικές λύσεις, αν και μερικές φορές χρειάζεται να εμφανίσει κάποια ψυχολογικά συμπτώματα ως αποτέλεσμα των συμβιβασμών. Κάποιες άλλες η αδυναμία του ΕΓΩ οδηγεί σε βαρύτερες ψυχικές ασθένειες και νοσηλείες.
Με άλλα λόγια η σκιά του πολέμου, οι δυνάμεις της καταστροφής, το ένστικτο του θανάτου λειτουργούν συνεχώς μέσα μας και κάθε φορά που ξεσπά ένας πόλεμος μεταξύ κρατών (όπως τώρα στην Ουκρανία) μας τρομάζει, καθώς βλέπουμε την προβολή όσων συμβαίνουν μέσα μας στον εξωτερικό κόσμο.
Ευτυχώς για τον άνθρωπο υπάρχει η ενόρμηση της ζωής, οι δυνάμεις του Έρωτα, η ικανότητα σύνθεσης που σε όλη τη διάρκεια της βίου μας παρεμβαίνουν.
Ας τις περιμένουμε και στην Ουκρανία.
* Ο Σταύρος Κεβόπουλος είναι Ψυχολόγος
