To σενάριο ενός πολύ κρύου χειμώνα με επιβολή δελτίου, αστρονομικές τιμές, κοινωνικές ταραχές και πολιτική αστάθεια, δεν είναι καθόλου απίθανο. Τότε θα έρθει η ώρα της αλήθειας για τους Ευρωπαίους, θα φανούν οι πραγματικές τους αντοχές, αν θα συνεχίσουν να στηρίζουν την Ουκρανία. Ένα αντίθετο σενάριο θα αποτελούσε καταστροφικό πλήγμα για την αξιοπιστία της ΕΕ, σημειώνει ο Νίκολας Ρέντμαν, Διευθυντής Ανάλυσης της Oxford Analytica, γνωστής ανά τον κόσμο για την εξειδίκευσή της σε γεωπολιτικά θέματα.
«Ίσως ο Πούτιν πιστεύει ότι η ΕΕ θα παραδοθεί, ίσως πάλι είναι διατεθειμένος να θυσιάσει τα πάντα, προκειμένου να κερδίσει το πόλεμο«, επισημαίνει στο Liberal ο βρετανός αναλυτής, θυμίζοντας τις προβλέψεις της Gazprom για τιμές φυσικού αερίου στα 4.000 δολάρια / χίλια κυβικά, στην αιχμή του φετινού χειμώνα.
«Και το πλαφόν στο ρωσικό αέριο, που προτείνει η Κομισιόν;», ρωτάμε. «Ένα πλαφόν στο ρωσικό αέριο θα είχε αξία και θα έριχνε τη χονδρεμπορική τιμή στην οποία εισάγει η Ευρώπη, υπό την προϋπόθεση ότι η Μόσχα δεν θα κλείσει εντελώς τις στρόφιγγες. Τι νόημα θα είχε το πλαφόν εάν διακόπτονταν πλήρως οι ρωσικές ροές;», απαντά ο συνομιλητής μας.
Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη
Πόσο έτοιμη είναι η Ευρώπη εάν η Ρωσία κλείσει εντελώς τη στρόφιγγα ως αντίποινα σε ένα ευρωπαϊκό πλαφόν στο ρωσικό αέριο;
Πολύ πιο έτοιμη απ' ότι τον περασμένο Φεβρουάριο. Η Ρωσία έχει ήδη περικόψει σημαντικά τις ροές μέσω Nord Stream, και η Ευρώπη έχει ήδη γεμίσει σημαντικά τις αποθηκευτικές της εγκαταστάσεις. Σίγουρα θα μπορούσαν να είχαν γίνει περισσότερα, ωστόσο οι τελευταίοι έξι μήνες δεν πήγαν χαμένοι. Η προσπάθεια αύξησης της πληρότητας των αποθηκών απέδωσε - τα στοιχεία της περασμένης εβδομάδας προκάλεσαν πτώση στις τιμές του αερίου, αν και ανέβηκε ξανά.
Το κατά πόσο αρκεί ή όχι ο στόχος για πληρότητα 80% εξαρτάται από την αποθηκευτική ικανότητα κάθε χώρας σε σχέση με τις καταναλωτικές της ανάγκες. Η Λετονία για παράδειγμα έχει μεγαλύτερη αποθηκευτική δυνατότητα από τις ανάγκες της, ενώ οι εγκαταστάσεις σε Βουλγαρία, Κροατία και Πολωνία καλύπτουν μόλις το 13%-15% της συνολικής τους ζήτησης. Η κάλυψη ποσοστού 80% έχει πολύ πιο διαφορετικές συνέπειες για Λετονία και Ρουμανία απ' ότι για Πολωνία ή Βουλγαρία. Αλλά η πρόσβαση σε μη ρωσικό φυσικό αέριο είναι επίσης σημαντική.
Η ΝΑ Ευρώπη καταβάλει σημαντικές προσπάθειες διαφοροποίησης των ενεργειακών της πηγών, μακριά από τη Ρωσία, αλλά η ευελιξία κάθε χώρας ποικίλει. Το νέο πλωτό LNG τέρμινα στην Αλεξανδρούπολη πρόκειται να εξυπηρετεί μια ευρύτερη γεωγραφικά περιοχή, περιλαμβάνοντας Βουλγαρία, Ρουμανία, Δ.Βαλκάνια, Μολδαβία και Ουκρανία. Η υποδομή δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί, αν και οι διασυνδέσεις ενισχύονται. Ταυτόχρονα, έτοιμο να λειτουργήσει είναι το LNG τέρμινα στην Κροατία που εγκαινιάστηκε πρόσφατα.
Σημειωτέον ότι λόγω της μεγάλης ζήτησης και του ανταγωνισμού που μαίνεται μεταξύ Ευρώπης - Ασίας, οι τιμές LNG πρόκειται να αυξηθούν κι άλλο.
Και όπως σας είπα, η εξάρτηση κάθε χώρας από τη Ρωσία ποικίλει. Η Σερβία για παράδειγμα είναι ανάμεσα σε αυτές που εξακολουθούν να εξαρτώνται περισσότερο από τη Ρωσία. Η ασαφής γεωπολιτική θέση του Βελιγραδίου του επέτρεψε, προς το παρόν, να αποφύγει μεγάλο μέρος από τα ρωσικά αντίποινα στις ευρωπαϊκές κυρώσεις, καθώς και να λειτουργεί ως «αγωγός» για να λαμβάνει η Ουγγαρία ρωσικό αέριο μέσω Σερβίας. Και αυτό στο πλαίσιο της συμφωνίας που υπεγράφη στα τέλη Αυγούστου μεταξύ Βουδαπέστης – Μόσχας.
Είναι πρακτικά εφικτή η επιβολή ενός πλαφόν στο ρωσικό φυσικό αέριο, το οποίο προωθεί η Κομισιόν;
Το μέτρο του πλαφόν έχει ήδη επιβληθεί στο ρωσικό πετρέλαιο, γεγονός που έχει κάνει τη Μόσχα να στραφεί σε άλλους πελάτες, εκτός Ευρώπης. Επομένως, πράγματι είναι εφικτό ένα πλαφόν στο ρωσικό αέριο, όπου παρά τα όσα λέγονται και γράφονται, η δυνατότητα της Μόσχας να πουλήσει αλλού, είναι ακόμη περιορισμένη. Το ερώτημα είναι κατά πόσο το όφελος από μια τέτοια κίνηση για την Ευρώπη θα είναι μεγαλύτερο από το όποιο κόστος. Ένα πλαφόν στο ρωσικό αέριο θα είχε αξία και θα έριχνε τη χονδρεμπορική τιμή στην οποία εισάγει η Ευρώπη, υπό την προϋπόθεση ότι η Μόσχα δεν θα κλείσει εντελώς τις στρόφιγγες. Τι νόημα θα είχε το πλαφόν εάν διακόπτονταν πλήρως οι ρωσικές ροές;
Υπάρχουν και άλλα μειονεκτήματα για την Ευρώπη από μια τέτοια κίνηση. Ο κίνδυνος να προσφέρει στη Ρωσία μια νίκη προπαγάνδας, να βλάψει ενδεχομένως την εικόνα της ΕΕ στα μάτια των άλλων προμηθευτών, και να κάνει την Gazprom να κινηθεί νομικά εναντίον των Ευρωπαίων για παραβίαση των μεταξύ τους συμβάσεων. Τα ερωτήματα αυτά βέβαια είναι συγκριτικά δευτερεύοντα στην παρούσα συγκυρία.
Τι θα συμβεί στην περίπτωση ενός ακραίου χειμώνα; Το δελτίο θα είναι αναπόφευκτο, η Ευρώπη θα ζήσει μπλακ- άουτ και ποιο είναι το χειρότερο σενάριο;
Το δελτίο στην ενέργεια είναι πολύ πιθανό ειδικά μετά την απόφαση της Gazprom να κρατά ακόμη πολύ χαμηλές τις ροές τροφοδοσίας μέσω του Nord Stream I. Το χειρότερο σενάριο θα είναι ένας πολύ κρύος χειμώνας για την Ευρώπη, με συνέπεια να εξαντληθεί γρήγορα το συγκεντρωμένο στις αποθήκες αέριο. Η επιβολή δελτίου και η αύξηση των τιμών μπορούν εύκολα να φέρουν κοινωνικές αναταραχές και πολιτική αστάθεια. Είναι προφανές ότι ακραίες αναταραχές θα μπορούσαν να οδηγήσουν Ευρωπαίους ηγέτες να φτάσουν να εκλιπαρούν τον Πούτιν για να αποκαταστήσει τις ροές αερίου και να ρίξει τις τιμές, κάτι που φυσικά συνδέεται με το κάτα πόσο η ΕΕ θα συνέχιζε να στηρίζει ή όχι την Ουκρανία. Ένα τέτοιο σενάριο θα ήταν καταστροφικό πλήγμα για την αξιοπιστία της ΕΕ και τη θέση της διεθνώς.
Σήμερα οι Ευρωπαίοι υπουργοί Ενέργειας καλούνται να συζητήσουν τις προτάσεις της Κομισιόν, ενώ στις 24 Σεπτεμβρίου η Πρόεδρος της Ουρσουλα Φον Ντερ Λάινεν θα ανακοινώσει ένα ολοκληρωμένο πακέτο μέτρων. Πόσο αισιόδοξος είστε;
Το πιθανότερο είναι ότι σήμερα οι Ευρωπαίοι υπουργοί θα συμφωνήσουν πάνω σε ένα φόρο στα «ουρανοκατέβατα κέρδη» των ηλεκτροπαραγωγών. Παρ' όλα αυτά, δύσκολα θα δούμε μια συντονισμένη κοινή πολιτική. Κάθε κράτος-μέλος θα συνεχίσει να κινείται μόνη της.
Για παράδειγμα, ορισμένες χώρες είναι απρόθυμες να συμφωνήσουν σε ένα πλαφόν στο ρωσικό αέριο επειδή φοβούνται ότι σε μια τέτοια περίπτωση θα προκαλέσουν τα αντίποινα του Πούτιν, και την επιδείνωση του κόστους ζωής των πολιτών. Ίσως, οι μόνοι παράγοντες για να πέσουν βραχυπρόθεσμα οι τιμές είναι η επιβολή δελτίου - με σταθερές αγορές ποσοτήτων ενέργειας από νοικοκυριά και καταναλωτές - και ένας ασυνήθιστα ήπιος χειμώνας.
Σύμφωνα με τον Ντιμίτρι Μεντβέντεφ, οι τιμές του αερίου θα μπορούσαν να φτάσουν τα 5.000 δολάρια / 1.000 κυβικά μέτρα μέχρι το τέλος του 2022. Ποια είναι η άποψή σας για αυτό;
Ο Μεντβέντεφ δεν είναι ειδικός σε αυτό. Οι εκτιμήσεις για εκτίναξη των τιμών προέρχονται από την Gazprom, η οποία στις 31 Αυγούστου είχε δηλώσει πως με βάση τις τρέχουσες τάσεις, οι τιμές του φυσικού αερίου θα μπορούσαν να φτάσουν στην αιχμή φθινοπώρου-χειμώνα ακόμη και πάνω από τα 4.000 δολάρια. Αυτό θα σήμαινε τιμές ρεκόρ, όχι κάτι το φυσιολογικό. Το περασμένο Μάρτιο τα συμβόλαια του δείκτη TTF για τον επόμενο μήνα κυμαίνονταν μεταξύ 2.000-4.000 δολάρια / 1.000 κυβικά και για τον Αύγουστο είχαν διαμορφωθεί στα 2.700 δολάρια.
Αρκετοί ελπίζουν ότι η εξάρτηση της Ρωσίας από τις ευρωπαϊκές αγορές ενέργειας θα λειτουργήσει αποτρεπτικά για τον Πούτιν να διακόψει εντελώς τις ροές προς την ΕΕ. Δείχνει ωστόσο πρόθυμος να θυσιάσει την ίδια την οικονομική ευμάρεια της χώρας του για να τιμωρήσει την Ευρώπη. Είναι επειδή η Gazprom εξάγει πλέον ολοένα και μεγαλύτερες ποσότητες στην Κίνα;
Ο Πούτιν δεν συμπεριφέρεται με οικονομικά ορθολογικό τρόπο. Βάζει τους πολιτικούς και στρατιωτικούς του στόχους στην Ουκρανία πάνω από τα μακροπρόθεσμα οικονομικά συμφέροντα της Ρωσίας. Καταστρέφει σχέσεις εμπιστοσύνης στην εφοδιαστική αλυσίδα που πήραν δεκαετίες για να χτιστούν, προκειμένου να αναγκάσει την Ευρώπη να πάψει να στηρίζει την Ουκρανία. Ίσως πιστεύει ότι η ΕΕ θα παραδοθεί και θα συνεχίσει να βασίζεται για χρόνια στο ρωσικό αέριο. Ίσως πάλι είναι διατεθειμένος να θυσιάσει τα πάντα, προκειμένου να κερδίσει το πόλεμο.
Δείτε τι έχει συμβεί με το πετρέλαιο, το οποίο είναι πιο σημαντική πηγή εσόδων από το φυσικό αέριο. Ίσως αυτό να μπορεί να εξηγήσει γιατί ήταν διατεθειμένος να πιέσει τους τελευταίους μήνες την προσφορά προς την Ευρώπη. Αν ανησυχούσε ότι θα του έλειπαν έσοδα, δεν θα το έκανε.
Αλλά υπάρχει και μια άλλη όψη των πραγμάτων. Χαμηλότερες εξαγωγές φυσικού αερίου προς την Ευρώπη σημαίνουν χαμηλότερες εξαγωγές συνολικά. Ο Πούτιν δεν μπορεί να ανακατευθύνει αλλού, για παράδειγμα προς Κίνα και Ινδία, το αέριο που ρέει μέσω των ρωσικών αγωγών προς την Ευρώπη, κατά τον ίδιο τρόπο που κάνει με το πετρέλαιο. Και αυτό, καθώς οι μεγαλύτερες παραδόσεις αερίου της Ρωσίας γίνονται μέσω αγωγών, όχι με πλοία, δηλαδή ως LNG. Δεν έχει ακόμη κατασκευάσει αγωγούς που να συνδέουν τα βασικά πεδία παραγωγής της Δυτικής Σιβηρίας με την Κίνα. Το παραγόμενο αέριο είτε πρέπει να κατευθυνθεί προς την Ευρώπη, είτε η Ρωσία να κλείσει κάποια πηγάδια.
Έχουν γίνει συζητήσεις με την Κίνα για κατασκευή αγωγών, ωστόσο κάθε πλευρά θέλει να πληρώσει η άλλη για αυτό. Ακόμα κι αν οι δύο πλευρές έρχονταν αύριο σε συμβιβασμό, θα χρειαστούν χρόνια για να κατασκευαστεί η υποδομή.
Σημειωτέον ότι η Ρωσία εξακολουθεί να προμηθεύει την Ευρώπη μέσω Ουκρανίας και του αγωγού Turkstream. Σημειώστε επίσης ότι η απάντηση του Πούτιν στην Ευρώπη να μειώσει τις ροές μέσω Nord Stream I, τις οποίες ο Πούτιν μπορεί να επαναφέρει όποτε το θέλει, δείχνουν ίσως ότι η ΕΕ κατάφερε καλύτερα από ό,τι αναμενόταν να γεμίσει τις αποθηκευτικές της εγκαταστάσεις.
Κάποιοι θεωρούν ότι φέτος η Ευρώπη είναι πιθανό να βιώσει «το χειρότερο χειμώνα από εκείνον στο τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου». Ρεαλιστικές ή υπερβολικές τέτοιες εκτιμήσεις;
Αν αντιμετωπίσουμε δελτίο στην ενέργεια και ελλείψεις εφοδιασμού θα είναι ο χειρότερος χειμώνας εδώ και πολλά χρόνια. Εάν η σύγκρουση συνεχιστεί, θα μπορούσε να είναι ο πρώτος από δύο ή τρεις συνεχόμενους δύσκολους χειμώνες. Αλλά οι επόμενοι δεν θα είναι τόσο δύσκολοι. Όσο ο καιρός περνά, τόσο η ΕΕ θα κάνει μεγαλύτερη πρόοδο στη μείωση της εξάρτησής της από τη ρωσική ενέργεια.
* Ο Νίκολας Ρέντμαν είναι Διευθυντής Ανάλυσης της Oxford Analytica, διεθνής εταιρεία συμβούλων που εξιδικεύεται σε στρατηγικές αναλύσεις και γεωπολιτικά θέματα
