Το Πρόγραμμα Εθελοντικής Μετεγκατάστασης για ασυνόδευτους ανηλίκους, αποτελεί μια πρωτοβουλία του Έλληνα Πρωθυπουργού, Κυριάκου Μητσοτάκη. Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία που δημοσιεύονται από το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης (Ε.Κ.Κ.Α), ο αριθμός των ασυνόδευτων ανηλίκων αυξήθηκε σε ποσοστό 42% κατά τη διάρκεια ενός έτους (Δεκέμβριος 2018 – Δεκέμβριος 2019).
Αξίζει να σημειωθεί ότι το 2019 κλείνει με έναν εκτιμώμενο αριθμό ασυνόδευτων ανηλίκων που αγγίζει τα 5.301 ενώ ο υψηλότερος αριθμός των ασυνόδευτων ανηλίκων που είχαμε ποτέ ως τώρα στη χώρα μας, καταγράφεται το πρώτο δεκαπενθήμερο του Φεβρουαρίου του 2020, φθάνοντας τα 5.424 παιδιά - το μέγεθος της πρόκλησης καταδεικνύεται από το γεγονός ότι, η Ιταλία που έχει έξι φορές τον πληθυσμό της χώρας μας και πολύ καλύτερο σύστημα παιδικής προστασίας, είχε να φροντίσει κατά το έτος 2019, 6.500 ασυνόδευτα ανήλικα.
Έτσι, ήδη από τον Δεκέμβριο του 2019, ο Πρωθυπουργός εντατικοποίησε τις διαπραγματεύσεις με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, προκειμένου να υλοποιηθεί το πρόγραμμα μετεγκατάστασης, καθώς ήταν η μόνη λύση για να τεθούν άμεσα σε πλαίσιο προστασίας, πολλά από τα ασυνόδευτα ανήλικα που βρίσκονταν στη χώρα μας, επιτρέποντας έτσι την αποτελεσματική φροντίδα των υπολοίπων.
Σε αυτό το πλαίσιο, η ελληνική κυβέρνηση με την υποστήριξη και τη χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και τη συνεργασία Κρατών-Μελών της ΕΕ και άλλων ευρωπαϊκών χωρών, υλοποιεί από τον Απρίλιο του 2020 το πρόγραμμα εθελοντικής μετεγκατάστασης ασυνόδευτων ανηλίκων που διαμένουν στην Ελλάδα, σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ενώ μετά την πυρκαγιά που ξέσπασε στη Μόρια, το πρόγραμμα διευρύνθηκε και συμπεριέλαβε και άλλες ομάδες, όπως π.χ. ενήλικες αιτούντες άσυλο και αναγνωρισμένους πρόσφυγες.
Η Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων συντονίζει το πρόγραμμα μετεγκατάστασης για δύο βασικές ομάδες πληθυσμού: α) ασυνόδευτα ανήλικα, β) παιδιά που πάσχουν από σοβαρό χρόνιο νόσημα και διαβιούσαν με τα μέλη της οικογένεια τους στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης στα νησιά. Το πρόγραμμα υλοποιείται με βάση τις Προτυποποιημένες Διαδικασίες (Standard Operating Procedures-SOPs) που αναπτύχθηκαν και συμφωνήθηκαν με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τα Κράτη-Μέλη που συμμετέχουν στο πρόγραμμα, το Ευρωπαϊκό Γραφείο Υποστήριξης για το Άσυλο, την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για του Πρόσφυγες, τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης, τη UNICEF, τον Οργανισμό Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ (FRA), κ.α.).
Εκτός από την Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων που έχει την ευθύνη του συντονισμού, οι εθνικές αρχές που συμμετέχουν στο πρόγραμμα περιλαμβάνουν την Ελληνική Υπηρεσία Ασύλου, την Υπηρεσία Υποδοχής και Ταυτοποίησης και την Ελληνική Αστυνομία.
Μια από τις βασικές παραμέτρους που συμφωνήθηκε με όλους τους εμπλεκόμενους εταίρους ήταν ότι, επιλέξιμα για το πρόγραμμα μετεγκατάστασης ήταν όλα τα ασυνόδευτα ανήλικα που βρίσκονταν στη χώρα μας, αλλά προτεραιότητα είχαν όσα βρίσκονταν στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης στα νησιά και τον Έβρο, όσα διαβιούσαν άστεγα ή σε επισφαλείς συνθήκες και όσα βρίσκονταν σε προστατευτική φύλαξη στα αστυνομικά τμήματα (κρατούνταν δηλαδή σε αστυνομικά τμήματα όχι επειδή είχαν διαπράξει κάποιο αδίκημα, αλλά ως ύστατο μέτρο προστασίας, επειδή η χώρα μας δεν είχε άλλο τρόπο να τα στεγάσει -η πρακτική αυτή καταργήθηκε επίσημα με πρωτοβουλία της παρούσας κυβέρνησης, η οποία έφερε προς ψήφιση τον Κοινοβούλιο τις σχετικές διατάξεις τον Δεκέμβριο του 2020).
Αποτελεί πολύ σημαντική διαπραγματευτική επιτυχία του Πρωθυπουργού το γεγονός ότι προτεραιοποιήθηκαν στο πρόγραμμα μετεγκατάστασης τα ασυνόδευτα ανήλικα που βρίσκονταν άστεγα ή σε προστατευτική φύλαξη. Είναι η πρώτη φορά που τα παιδιά άφηναν το κελί, για να φιλοξενηθούν σε κατάλληλο πλαίσιο προστασίας σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση του ασυνόδευτου ανηλίκου μόλις 10 ετών, το οποίο βρισκόταν σε προστατευτική φύλαξη και μεταφέρθηκε άμεσα στη Γερμανία, τον περασμένο Απρίλιο.
Οι ζωγραφιές του έχουν μείνει στον τοίχο του αστυνομικού τμήματος που φιλοξενούνταν και το βλέμμα του δε θα φύγει ποτέ από τη μνήμη όσων το αποχαιρετήσαμε στο αεροδρόμιο. Πρέπει κάποιος να συνειδητοποιήσει βαθιά τι σημαίνει να είσαι ολομόναχος, ανήλικος σε μια ξένη χώρα, εντελώς απροστάτευτος, για να καταλάβει τι επίπτωση έχει να βρίσκεσαι σε ένα κελί αντί σε ένα ζεστό κρεβάτι με ανθρώπους που νοιάζονται και μπορούν να σε φροντίσουν.
Το πρόγραμμα μετεγκατάστασης είναι εθελοντικό και οι συμμετέχουσες ευρωπαϊκές χώρες, είναι: Βέλγιο, Βουλγαρία, Γαλλία, Γερμανία, Ελβετία, Ιρλανδία, Ιταλία, Κροατία, Λιθουανία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Πορτογαλία και Φινλανδία. Παρά το γεγονός ότι το πρόγραμμα υλοποιείται εν μέσω πανδημίας και χρειάζεται να αντιμετωπιστούν πολλαπλές προκλήσεις, η Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων συντονίζει το έργο ομαλά και έτσι κατέστη δυνατό να μετεγκατασταθούν ως τώρα πάνω από 1000 ασυνόδευτα ανήλικα προς άλλα Κράτη-Μέλη, αλλά και σοβαρά άρρωστα παιδιά με τα μέλη των οικογενειών τους στη Γερμανία.
Το σκέλος που αφορά τη δεύτερη ομάδα, έχει ήδη ολοκληρωθεί. Από τις 24/7/2020 έως τις 17/12/2020, 1.035 άτομα μετεγκαταστάθηκαν από τη χώρα μας, στη Γερμανία, ανάμεσά τους 620 παιδιά με σοβαρές ασθένειες. Το έργο ολοκληρώθηκε επιτυχώς σε μόλις 5 μήνες.
Από τον Απρίλιο 2020 μέχρι σήμερα έχουν μετεγκατασταθεί στο Βέλγιο, τη Βουλγαρία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ελβετία, την Ιρλανδία, την Ιταλία, την Κροατία, τη Λιθουανία, το Λουξεμβούργο, την Ολλανδία, την Πορτογαλία και τη Φινλανδία 1.063 ασυνόδευτα ανήλικα. Έτσι, σύμφωνα με την επίσημη συνολική δέσμευση που φτάνει τα 1.536 ασυνόδευτα ανήλικα, εκκρεμεί η μετεγκατάσταση 473 ασυνόδευτων ανηλίκων. Σε σχέση με τα βασικά δημογραφικά τους στοιχεία, τα περισσότερα είναι αγόρια, ηλικίας 15-17 ετών, με χώρα καταγωγής το Αφγανιστάν και ακολουθεί η Συρία, το Πακιστάν, η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και η Αίγυπτος.
Αν συγκρίνει κανείς την υλοποίηση του παρόντος προγράμματος με αντίστοιχα κατά το παρελθόν, θα διαπιστώσει ότι μεταφέρθηκαν πολύ περισσότερα ασυνόδευτα ανήλικα σε μικρότερο χρονικό διάστημα και μάλιστα, εν μέσω πανδημίας. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στο πλαίσιο του προγράμματος μετεγκατάστασης για το Ηνωμένο Βασίλειο (πρόγραμμα Dubs) το οποίο ξεκίνησε το 2017 και ολοκληρώθηκε το 2020, μετεγκαταστάθηκαν από τη χώρα μας στο Ηνωμένο Βασίλειο περί τα 110 ασυνόδευτα ανήλικα, ενώ στο πλαίσιο του υποχρεωτικού προγράμματος μετεγκατάστασης που εφαρμόστηκε ως απάντηση στην προσφυγική κρίση του 2015, από τους 35.000 αιτούντες άσυλο που μετεγκαταστάθηκαν συνολικά από τις χώρες πρώτης υποδοχής προς άλλα Κράτη-Μέλη, μόλις 823 ήταν ασυνόδευτα ανήλικα (Πηγή: Relocating unaccompanied children: applying good practices to future schemes, European Union Agency for Fundamental Rights, 2020).
Βλέπουμε λοιπόν ότι παρά το ότι το παρόν πρόγραμμα είναι εθελοντικό, είχε ως αποτέλεσμα να μετεγκατασταθούν περισσότερα ασυνόδευτα ανήλικα από τη χώρα μας και μάλιστα σε πολύ συντομότερο χρονικό διάστημα. Αυτό αποτελεί μια ισχυρή ένδειξη της ικανότητας και της τεχνογνωσίας που έχει πλέον αναπτύξει η χώρα μας στην υλοποίηση τέτοιου είδους προγραμμάτων, αλλά και την αυξημένη εμπειρία και τεχνογνωσία σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η οποία επιτρέπει στο πρόγραμμα να διεξάγεται χωρίς τους σκοπέλους του παρελθόντος.
Με αυτόν τον τρόπο αντανακλάται η από κοινού δέσμευση και αποτελεσματικότητα των Κρατών-Μελών, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αλλά και των διεθνών εταίρων στην προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων, η οποία υπαγορεύεται από και βασίζεται στις θεμελιώδεις αξίες της ΕΕ.
*Η Ειρήνη Αγαπηδάκη είναι Ειδική Γραμματέας Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων.
