«Καρδιά της Ρωσίας», «βιτρίνα του σοσιαλισμού», «Γη του Νέου Ανθρώπου», «μεγάλο προλεταριακό εργαστήριο», «πατρίδα του πρώτου εργάτη Σταχάνοφ», «ψυχή της Νέας Ρωσίας»: Το Ντονμπάς δεν είχε την ίδια αξία με την Κριμαία για τη σύγχρονη Ρωσία. Μέχρι την ημέρα που η αποτυχία των Ρώσων σε όλα τα άλλα μέτωπα μετέτρεψε την περιοχή στο φονικό πεδίο της «Μητέρας των Μαχών».
Ζωντάνεψαν οι μνήμες από το παρελθόν, θέριεψε η προπαγάνδα από τα παλιά. Εκεί, στο Ντονμπάς, που περιλαμβάνει το Ντονέτσκ και το Λουχάνσκ, αυτοανακηρυχθείσες «λαϊκές δημοκρατίες» που ο Πούτιν αναγνώρισε δίνοντας το εναρκτήριο λάκτισμα για την εισβολή στην Ουκρανία. Αλλά και περιοχές πέραν αυτών.
Επί Σοβιετικής Ένωσης η λεκάνη του Ντονέτσκ (Ντονμπάς από την σύντμηση της λέξης «λεκάνη» και του Ντονέτς, το όνομα του ποταμού που την διασχίζει) αποτέλεσε το κέντρο του σοσιαλιστικού βιομηχανικού εκσυγχρονισμού ήδη από την δεκαετία του 1920. Εκτεινόταν από το ανατολικό άκρο της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Ουκρανίας ως το δυτικό τμήμα της Ρωσίας, το σημερινό Ροστόφ. Σήμερα, μιλάμε για μια πιο περιορισμένη περιοχή.
Πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο λειτουργούσαν εκεί 324 μεγάλα και 1.680 μικρά ορυχεία. Πάνω από 300.000 ανθρακωρύχοι συμμετείχαν κάθε χρόνο στην εξόρυξη 85 εκ. τόνων άνθρακα – το 60% της συνολικής σοβιετικής παραγωγής. Ανάλογα σημαντικό ήταν το μερίδιο της περιοχής και στην παραγωγή σιδήρου και χάλυβα.
Κάθε άλλο παρά τυχαία ο περίφημος ανθρακωρύχος Αλεξέι Σταχάνοφ έγινε το συνώνυμο της υπερεργασίας προς όφελος του σοσιαλισμού. Ήταν τότε, τη νύχτα της 30ής προς 31η Αυγούστου του 1935, που ξεπέρασε κατά 14 φορές τη νόρμα του μέσα σε μια βάρδια και έγινε ο υπεράνθρωπος της νέας σοσιαλιστικής κοινωνίας.
Προϊόν προπαγάνδας βέβαια κι’ αυτό, διότι προφανώς χρειαζόταν ένα είδωλο, ένα πρότυπο. Ο Σταχάνοφ ουδέποτε παρήγαγε 14 φορές περισσότερο προϊόν από το προκαθορισμένο – ούτε θα ήταν ανθρωπίνως δυνατόν. Για το ρεκόρ του (102 τόνοι) δούλεψαν μαζί του και όλοι οι άλλοι ανθρακωρύχοι.
Ούτε, βέβαια, ήταν δικό του το επόμενο ρεκόρ (227 τόνοι στις 19 Σεπτεμβρίου 1935). Αλλά το ΚΚΣΕ αναζητούσε έναν «ήρωα της σοσιαλιστικής εργασίας» και τον κατασκεύασε. Στο Ντονμπάς φυσικά! Στην «καρδιά της Ρωσίας».
Εκεί που για δεκαετίες δεινοπαθούσαν οι ανθρακωρύχοι, δουλεύοντας ακατάπαυστα, χωρίς τα στοιχειώδη, σε πρωτοφανείς συνθήκες, στα όρια της σκλαβιάς. Πολλοί από αυτούς έζησαν και την αγριότητα των σταλινικών εκκαθαρίσεων, τον «Μεγάλο Τρόμο» (1937-1938). Θύματα έπεσαν και οι επιστάτες και οι μηχανικοί, που με άνωθεν εντολές πίεζαν τους ανθρακωρύχους, οι οποίοι τελικά τους κατήγγειλαν ως «εχθρούς του λαού».
Στις 20 Οκτωβρίου 1941 το Ντονέτσκ, που τότε (αλλά και τώρα μετά τον Απρίλιο του 2020) ονομαζόταν Στάλινο προς τιμήν του Στάλιν, έπεσε στα χέρια των Ναζί. Η Βέρμαχτ επέβαλε σχετικά εύκολα την κυριαρχία της, αλλά οι Σοβιετικοί είχαν τελικά περάσει στην αντεπίθεση, με τον Χίτλερ να επισκέπτεται προσωπικά την Μαριούπολη στις 2 Δεκεμβρίου 1941.
Όσο για τους ανθρακωρύχους, συνέχισαν να δουλεύουν εξασφαλίζοντας ένα πιάτο φαΐ, με τους Γερμανούς να επιλέγουν μια «στρατηγική λιμοκτονίας» για τον υπόλοιπο πληθυσμό, προκειμένου να εφοδιάζονται με τρόφιμα οι εργαζόμενοι στις εξορύξεις. Παράλληλα, εξοντώθηκε το σύνολο του εβραϊκού πληθυσμού της περιοχής. Με πρώτη την εβραϊκή κοινότητα της Μαριούπολης (8.000 ψυχές) που εξολοθρεύθηκε ήδη από τον Οκτώβριο του 1941.
Καθώς δε κατά την υποχώρησή τους οι Σοβιετικοί είχαν καταστρέψει όλα τα ορυχεία στην περιοχή, το Γ΄ Ράιχ χρειάστηκε να μεταφέρει μηχανήματα και περί τους 2.000 ειδικούς από την βιομηχανική περιοχή της Ρουρ, προκειμένου να ανακατασκευαστούν. Ο Χίτλερ μάλιστα διέταξε να απελευθερωθούν 60.000 Σοβιετικοί αιχμάλωτοι πολέμου προκειμένου να «εργαστούν» εκεί, αλλά τελικά μέχρι το τέλος του 1942 μόνο 8.200 ήταν σε θέση να σταθούν στα πόδια τους εξαιτίας του υποσιτισμού τους – τους έδιναν μια άθλια σούπα με πριονίδι!
Το Ντονμπάς ουδέποτε συνέβαλε στις ανάγκες των Ναζί και ανακαταλήφθηκε από τον Κόκκινο Στρατό τον Σεπτέμβριο του 1943.
Ο εφιάλτης επιστρέφει…
Εβδομήντα σχεδόν χρόνια μετά, η Μαριούπολη και τα ορυχεία της ζουν ξανά την απόλυτη καταστροφή. Τα τεράστια χαλυβουργεία Azofstal έγιναν το τελευταίο προπύργιο των Ουκρανών μαχητών. Μαζί τους, θαμμένοι κάτω από τη γη, μέσα σε δαιδαλώδεις στοές άμαχοι και τραυματίες.
Ο Πούτιν σφίγγει εδώ και δέκα μέρες τον κλοιό, οι προμήθειες έχουν τελειώσει, οι ανθρωπιστικοί διάδρομοι ανύπαρκτοι.
Το τεράστιο αυτό συγκρότημα στην ακτή της Αζοφικής κατασκευάστηκε την δεκαετία του 1930, η παραγωγή ξεκίνησε το 1933 και σταμάτησε λίγο μετά την επίθεση των Ναζί στη Σοβιετική Ένωση.
Καταστράφηκε κι’ αυτό κατά την υποχώρηση των Γερμανών και στα επόμενα χρόνια επαναλειτούργησε. Το 2006, το συγκρότημα πέρασε στα χέρια του Ομίλου Metinvest, ιδιοκτησίας του πλουσιότερου ανθρώπου στην Ουκρανία, Ρινάτ Αχμέτοφ, πρώην φιλορώσου και πρώην χρηματοδότη του φιλορώσου Ουκρανού πρώην προέδρου Βίκτορ Γιανουκόβιτς, που ανατράπηκε το 2014, με την εξέγερση της Πλατείας Μεϊντάν.
Μέχρι την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, με τον Αχμέτοφ να κατηγορεί πλέον τους Ρώσους για εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, τα ορυχεία Azofstal παρήγαγαν κάθε χρόνο 5,7 εκ. τόνους σιδήρου και 6,2 εκ. χάλυβα. Οι υψικάμινοι δούλευαν νυχθημερόν, οι σήραγγες έσφυζαν από ζωή, 25.000 άνθρωποι δούλευαν εκεί.
Σήμερα, έχει εξελιχθεί στον ιδανικό τόπο για ανταρτοπόλεμο, καθώς είναι μια ολόκληρη πόλη κάτω από την πόλη, που οι σήραγγές της δύσκολα μπορούν να καταληφθούν. Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι του 21ου αιώνα μόνο από την πείνα και τη δίψα μπορούν να νικηθούν.
Το πολύπλοκο δίκτυο σηράγγων είχε κατασκευαστεί στην διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, με σκοπό να χρησιμοποιηθούν και σε περίπτωση πυρηνικής επίθεσης. Ένα σύστημα στοών 24 χιλιομέτρων και βάθους 20 μέτρων!
Οι Ρώσοι πιστεύουν πως η Μάχη του Ντονμπάς θα κρίνει τον πόλεμο. Χρειάζονται απεγνωσμένα μια «νίκη»!
Μετά από οκτώ χρόνια εμφυλίου, που ακολούθησε την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014, οι άνθρωποι εκεί αισθάνονται να έχουν ξεχάσει πώς είναι η φυσιολογική ζωή.
Η προπαγάνδα για τους «Ρωσόφωνους»
Οι Ρώσοι δημιούργησαν έναν μύθο περί ρωσόφωνου πληθυσμού που επιθυμεί την ένωσή του με την Ρωσία. Αλλά στην πραγματικότητα τα ρωσικά ομιλούνται σε όλη την Ουκρανία. Αντίθετα, στην απογραφή του 2001 προέκυψε ότι πάνω από τους μισούς κατοίκους του Ντονμπάς δήλωσαν Ουκρανοί και μόνο το ένα τρίτο Ρώσοι.
Είναι αλήθεια ότι στο Ντονμπάς ομιλούνται περισσότερο τα ρωσικά, αλλά η χώρα είναι πολυγλωσσική και η σύνδεση μεταξύ γλώσσας και εθνικής καταγωγής ασθενής.
Από μια έρευνα του CNN λίγο πριν από την εισβολή, προέκυψε ότι στην περιοχή του Ντονμπάς, στην πλειοψηφία τους οι πολίτες απέρριψαν την ιδέα ότι Ουκρανοί και Ρώσοι συναποτελούν «έναν λαό» και διαφώνησαν με την ιδέα του ενός (ρωσικού) κράτους.
Πριν από το 2014 οι φιλορώσοι αυτονομιστές αποτελούσαν μια καθόλου οργανωμένη μειοψηφία, ενώ οι πολίτες της περιοχής σε συντριπτικά ποσοστά ψήφισαν το 1991 υπέρ της ανεξαρτησίας της Ουκρανίας.
Ο Πούτιν ήταν αυτός που ανέσυρε από τη ναφθαλίνη την περίφημη προπαγανδιστική αφίσα του 1921 που παρουσίαζε το Ντονμπάς ως «καρδιά της Ρωσίας». Προηγουμένως, η περιοχή αποτελούσε κομμάτι του οράματος της «Novorossiya», της «Νέας Ρωσίας», που από τότε υπήρξε η απόδειξη του ρωσικού ιμπεριαλισμού.
Μετά το 2014, η Μόσχα επέβαλε μια προπαγάνδα θυματοποίησης και το Ντονμπάς παρουσιάστηκε ως σφάγιο θυσιαστηρίου.
Σήμερα, οι μάχες συνεχίζονται με τις δύο πλευρές να επιτίθενται και να υποχωρούν, χωρίς καμιά σοβαρή αλλαγή στο πεδίο της μάχης.
Είναι αυτό που από τους ειδικούς περιγράφεται με την φράση «χορεύοντας στο Ντονμπάς»…
*Η Σοφία Βούλτεψη είναι βουλευτής Β3 Νοτίου Τομέα Αθηνών, υφυπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου, δημοσιογράφος
