Θύμα της πιο αδίστακτης πολιτικής πέφτει ένα μεγάλο μνημείο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς, η Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη. Ο Ταγίπ Ερντογάν, αποφάσισε ότι ήρθε η ώρα να εφαρμόσει τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί, από μουσείο, όπως προφανώς έχει ονειρευτεί και όπως τον πιέζουν εδώ και χρόνια οι ακροδεξιοί και οι φονταμενταλιστές.
Μόνο κεραυνός εν αιθρία δεν είναι η ανάγνωση του Κορανίου με ταυτόχρονη διεθνή τηλεοπτική προβολή κάθε ξημέρωμα μέσα στο μνημείο, το οποίο υπήρξε καύχημα της Χριστιανοσύνης, και ειδικά της Ορθοδοξίας. Μικρά γεγονότα, τα οποία όμως κλιμακώνονται, αποδεικνύουν πως έχει προσεκτικά σχεδιαστεί η μετατροπή σε τζαμί. Και η Ελλάδα παρακολουθεί αδιάφορη, και βρίσκει πως… «το να αναγνωστεί ένα απόσπασμα του Κορανίου δεν είναι κάτι το τραγικό. Έλλειψη σεβασμού θα ήταν να γίνουν απρέπειες. Το να διαβαστεί ένα θρησκευτικό κείμενο δεν είναι έλλειψη σεβασμού». (Δήλωση του αναπληρωτή υπουργού Εξωτερικών Νίκου Ξυδάκη. Μέχρι τώρα η κυβέρνηση δεν τον έχει ανακαλέσει στην τάξη και ο υπουργός Εξωτερικών, οποίος θα έπρεπε να έχει κάνει διάβημα προς την τουρκική κυβέρνηση, σιωπά).
Παρά τις διαμαρτυρίες που ξεσηκώθηκαν στην γειτονική χώρα, ο Ερντογάν, το ΑΚΡ και οι ισλαμιστές, δεν έχουν πρόθεση να υποχωρήσουν. Το θέμα είναι αν εμείς έχουμε την θέληση να κάνουμε κάτι, όπως, λόγου χάριν, προσφυγή στην UNESCO, καθώς η Αγία Σοφία είναι στον κατάλογο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς, μαζί με όλα τα μνημεία του ιστορικού κέντρου της Κωνσταντινούπολης. Αλλά ούτε γι' αυτό φαίνεται να υπάρχει πρόθεση, με αποτέλεσμα ο Ερντογάν να αφήνεται ανεμπόδιστος να προχωρήσει στο επόμενο βήμα. Σωστά ο Γ. Κεφαλογιάννης και η Ντόρα Μπακογιάννη από τη ΝΔ σχολιάζουν: «Υποτιμάει τη νοημοσύνη του ελληνικού λαού και προσβάλλει τη συσσωρευμένη γνώση και εμπειρία του ΥΠΕΞ η χθεσινή δήλωση του Αναπληρωτή Υπουργού Εξωτερικών Νίκου Ξυδάκη, για την ανάγνωση του Κορανίου στην Αγία Σοφία.
Τι ακριβώς δεν καταλαβαίνει ο κ. Ξυδάκης;
Δεν καταλαβαίνει ότι η σταδιακή μετατροπή της Αγίας Σοφίας από προστατευόμενο μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς σε τέμενος είναι τεράστια προσβολή όχι μόνο προς τη Χριστιανοσύνη, αλλά και προς όλους όσοι υπερασπίζονται τις ατομικές και θρησκευτικές ελευθερίες».
Συστηματικός «ανταρτοπόλεμος» τα τελευταία χρόνια
Ας δούμε όμως την προϊστορία:
Πέρσι τέτοιον καιρό, ένα απόσπασμα από το Κοράνι αναγνώστηκε μέσα στην Αγία Σοφία κατά τη διάρκεια εγκαινίων έκθεσης για την επέτειο γέννησης του Προφήτη Μωάμεθ. Πέρασε εντελώς απαρατήρητο από την Ελλάδα.
Πριν από δύο χρόνια, στην επέτειο άλωσης της Πόλης, κατά τη διάρκεια εορτασμών που επαναλαμβάνονται κάθε χρόνο, η Ένωση Νέων της Ανατολίας, με βαθιές εθνικιστικές ρίζες και με φανατισμένη προσήλωση στον ισλαμισμό, κάλεσε πιστούς στη δημόσια προσευχή του Σαββάτου, έξω από την Αγιά Σοφιά, και παρότι απέναντι ορθώνεται το περίφημο Μπλε Τζαμί, όπου πέντε φορές τη μέρα, γίνεται η τελετουργία της μουσουλμανικής προσευχής. Αμέσως μετά, ο Ερντογάν είχε δηλώσει δημόσια πως ο ίδιος και προσκεκλημένοι του ισλαμιστές ηγέτες θα προσεύχονταν μέσα στην Αγία Σοφία. Το πρώην καύχημα της Ορθοδοξίας, που εξακολουθεί να είναι ένα εμβληματικό μνημείο. Εξακολουθεί επίσης να είναι μουσείο, από το 1935 οπότε ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ υπέγραψε τη σχετική απόφαση. Αλλά οι ισλαμιστές, με το επιχείρημα πως ο Μωάμεθ ο Πορθητής εκεί μέσα έκανε την πρώτη λειτουργία μετά την άλωση, εμμένουν στη μετατροπή της σε τζαμί. Ο Ερντογάν και οι καλεσμένοι του προσευχήθηκαν αλλού, όμως έτσι άνοιξε εντέχνως το ζήτημα, καθώς στην προσευχή των Νέων της Ανατολίας, συγκεντρώθηκαν χιλιάδες πιστών.
Ο Ερντογάν θέλει να κατεδαφίσει το κεμαλικό κράτος, ακυρώνοντας αποφάσεις με κοσμικό χαρακτήρα. Ταυτοχρόνως, όπως τονίζει ο τουρκικός Τύπος, επιζητά την αντιπαράθεση με τη Δύση, και λέει πως το τουρκικό υπουργείο Πολιτισμού, επέτρεψε να διαβάζεται εκεί το Κοράνι καθ' όλη τη διάρκεια του Ραμαζανιού, επειδή… η Γερμανία αναγνώρισε τη γενοκτονία των Αρμενίων (παντελώς άσχετο γεγονός. Που αποτελεί πρόφαση).
Με δόλωμα και δήθεν αντίδωρο την επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, (υποχρέωση της Τουρκίας για την οποία πιέζεται διεθνώς) ο Ερντογάν σε ανάλογη περίσταση (Ραμαζάνι; Κουρμπάν μπαϊράμι;) θα αναγγείλει κάποια στιγμή τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί. Έτσι, θα φαίνεται ότι κρατά ισορροπίες. Κατόπιν, θα επιτρέψει, όπως όλα δείχνουν, την ψήφιση στη Βουλή νόμου για τη μετατροπή, κάτι που μονίμως ζητούν οι εθνικιστικές βουλευτές.
Το 2014 υπήρξαν δυναμικές αντιδράσεις όσων είναι αντίθετοι με τις κινήσεις Ερντογάν. Ακαδημαϊκοί και διανοούμενοι, που ξεκίνησαν εκστρατεία συγκέντρωσης υπογραφών κατά της μετατροπής (πάνω από 1000 υπέγραψαν το κείμενο «Γιατί θα πρέπει να παραμείνει μουσείο»), δήλωσαν πως η Αγία Σοφία χρησιμοποιείται ως μέσο σε ένα πολιτικό παιχνίδι, αλλά η κυβέρνηση θα πρέπει να ανακοινώσει ότι θα παραμείνει μουσείο.
«Συνεχίζει να τρέφεται η αρρωστημένη ψυχολογική κατάσταση με κομπλεξικές δηλώσεις», έλεγε ο Τούρκος ιστορικός, Μουράτ Μπελγκέ, εκ των επικεφαλής της κίνησης. Η συζήτηση που άρχισε από το 1950 κατά καιρούς αναζωπυρώνεται, ενώ έχει δημιουργηθεί ένα σύμπλεγμα κατωτερότητας «ότι μας πήραν την Αγία Σοφία από τα χέρια. Αυτή η κατάσταση χρειάζεται θεραπεία».
Ο Ερντογάν θέλει να ξαναχτίσει και τον μεντρεσέ
Το ICOMOS Τουρκίας (Διεθνές Συμβούλιο Μνημείων και Τοποθεσιών) με ανακοίνωσή του το 2014 αποκαλύπτει ότι στα σχέδια της κυβέρνησης είναι και η επανακατασκευή του μεντρεσέ (εκκλησιαστικού σχολείου) που υπήρχε κάποτε δίπλα στην Αγία Σοφία. Ο μεντρεσές είχε ανεγερθεί τον 16ο αιώνα και κατεδαφίστηκε επί Κεμάλ, ώστε να αναπνεύσει το μνημείο. Η εκ νέου ανέγερσή του, καταπατά όλες τις διεθνείς συνθήκες περί προστασίας μνημείων (διότι, προφανώς, θα λειτουργήσει κανονικά, σαν σχολείο.
Όπως αναφέρεται στη σχετική ανακοίνωση, οι εμπειρογνώμονες της UNESCO με επικεφαλής τον σπουδαίο επιστήμονα Σιρίλ Μάνγκο, είχαν τονίσει ήδη από το 1994 την ενδιαφέρουσα γειτνίαση της Αγίας Σοφίας με το Μπλε Τζαμί, δείγμα των πολλών πολιτισμών που κατοίκησαν στην περιοχή. Είχε ζητηθεί τότε ένα «μάστερ πλαν» από το τουρκικό κράτος, για την ανάπτυξη της συγκεκριμένης περιοχής, μάστερ πλαν που δεν συντάχθηκε ποτέ. (Η κήρυξη έχει γίνει για όλα τα μνημεία της ιστορικής περιοχής του Σουλταναχμέτ).
Αν δεν έχουμε πρόθεση να διεθνοποιήσουμε με κάποιο τρόπο το θέμα, πιέζοντας κυρίως μέσω της UNESCO, ο κίνδυνος να χαθεί η υπόθεση αυξάνεται δραματικά. Η συνύπαρξη της Αγίας Σοφίας με το Μπλε Τζαμί, ήταν ένας από τους κορυφαίους λόγους για τη λήψη της απόφασης εγγραφής του ιστορικού κέντρου της Πόλης στον Κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Ο Τζεβάτ Ερντέρ, στελέχος του Συμβουλίου Μνημείων και Αρχαιοτήτων έχει δηλώσει πως αν μετατραπεί σε τέμενος ενδέχεται να αφαιρεθεί από τον κατάλογο αυτό.
Η Ελλάδα έχει την ωριμότητα και την πείρα να κινηθεί σωστά στους διεθνείς οργανισμούς, και στην UNESCO διαθέτουμε ατού. Η γενική διευθύντρια, η οποία είναι φίλη της πατρίδας μας, η Ιρίνα Μπόκοβα, έχει το κύρος και την πείρα να προκαλέσει ένα ψήφισμα με συμμαχίες και όποιες διεργασίες θεωρεί εκείνη σημαντικές. Στη συνέχεια, θα πρέπει να αναζητήσουμε και άλλους συμμάχους «μέχρι ίσως και το Βατικανό», όπως εύστοχα επισημαίνει πρώην διευθύντρια μεγάλου μουσείου. Τέλος, σημαντικό είναι να ακουστεί και η γνώμη του Πατριαρχείου.
Μικρό υστερόγραφο: ας έχουμε στην άκρη του μυαλού μας ότι η αδίστακτοι γείτονες παρατηρούν και εκμεταλλεύονται τα πάντα. Και ας σοβαρευτούμε στην περίπτωση της Ροτόντας Θεσσαλονίκης, που είναι αρχαίο μνημείο και σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να μετατραπεί σε εκκλησία, όπως επιδιώκουν εκκλησιαστικοί κύκλοι. Η τύχη της Ροτόντας δεν είναι άσχετη με την τύχη της Αγίας Σοφίας Κωνσταντινουπόλεως.
Αντιγόνη Καρατάσου
