Οι Σύροι, οι Αφγανοί και οι Ιρακινοί είναι οι κυριότερες εθνικότητες, μέλη των οποίων πέφτουν θύματα εμπορίας ανθρώπων στην ανατολική Μεσόγειο, όπως προκύπτει από έρευνα του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης.
Η έρευνα διεξήχθη σε δείγμα 2.387 ανθρώπων που έφτασαν στην Ευρώπη διασχίζοντας τη Μεσόγειο μεταξύ Φεβρουαρίου και Απριλίου 2017 και σε 35 διαφορετικά σημεία σε Ελλάδα, Ιταλία, Ουγγαρία, Σερβία και ΠΓΔΜ. Η συλλογή των στοιχείων αποτελεί τμήμα της δεύτερης φάσης του προγράμματος «Displacement Tracking Matrix» του ΔΟΜ (η πρώτη είχε γίνει τους τελευταίους μήνες του 2016) και περιλαμβάνει στοιχεία για την εκμετάλλευση και το δημογραφικό, κοινωνικό, οικονομικό και μορφωτικό προφίλ των ερωτηθέντων.
Όσον αφορά την ανατολική Μεσόγειο, η έρευνα διενεργήθηκε σε Ελλάδα, Ουγγαρία, Σερβία και ΠΓΔΜ σε δείγμα 1.221 ερωτηθέντων 54 εθνικοτήτων από 47 χώρες. Το 10% των ερωτηθέντων απάντησαν «ναι» σε τουλάχιστον έναν από τους τέσσερις δείκτες trafficking και άλλων πρακτικών εκμετάλλευσης με βάση την άμεση εμπειρία τους. Υψηλότερο ήταν το ποσοστό των γυναικών που αποκρίθηκαν θετικά, αν και οι γυναίκες αποτελούν μόλις το 17% του συνόλου των ερωτηθέντων στην ανατολική Μεσόγειο. Τα υψηλότερα ποσοστά θετικής απόκρισης μεταξύ του μεταναστευτικού πληθυσμού προέρχονται από τη Συρία (6%), το Ιράκ (4%) και το Αφγανιστάν (2%), ως προς τους δείκτες trafficking και άλλων πρακτικών εκμετάλλευσης.
Η μέση ηλικία μεταναστών και προσφύγων που απάντησαν θετικά σε τουλάχιστον έναν από τους τέσσερις δείκτες είναι τα 25 έτη. Η μέση ηλικία των ατόμων που απάντησαν αρνητικά είναι τα 28 έτη. Κατά μέσο όρο, τα παιδιά (14-17 ετών) απαντούν σε μικρότερο ποσοστό θετικά από ό,τι οι ενήλικοι (7% έναντι 10%). Εντούτοις, το ποσοστό των παιδιών στο συγκεκριμένο δείγμα είναι μικρό, μόλις 2%.
Τα περιστατικά, που συνδέονται με τους τέσσερις δείκτες ατομικών εμπειριών της έρευνας, φέρονται να έλαβαν χώρα κατά κύριο λόγο στην Τουρκία (84% των περιπτώσεων, κυρίως σε Σμύρνη, Κωνσταντινούπολη, Αϊβαλί), στην Ελλάδα (7%, κυρίως σε Αθήνα, Μυτιλήνη, Άργος) και στη Βουλγαρία (4%).
Το υψηλότερο ποσοστό θετικών απαντήσεων δόθηκε από μετανάστες και πρόσφυγες που ταξίδευαν μόνοι (19% του συνόλου των περιστατικών), ενώ τα άτομα που ταξίδευαν σε ομάδα με μη συγγενικά τους πρόσωπα απάντησαν θετικά κατά 6%. Τα άτομα που ταξίδευαν με τουλάχιστον ένα συγγενικό τους πρόσωπο αποκρίθηκαν θετικά σε ποσοστό 3%.
Το 1% των ερωτηθέντων ανέφεραν ότι, κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους, κρατήθηκαν παρά τη θέλησή τους από ενόπλους που δεν ανήκαν στις σχετικές επίσημες κρατικές αρχές. Οι περισσότεροι ερωτηθέντες κατέδειξαν τη Βουλγαρία ως τη χώρα όπου συνέβη αυτό. Σχεδόν όλα τα περιστατικά αναφέρθηκαν από άνδρες μετανάστες. Όπως σημειώνει ο ΔΟΜ, οι μετανάστες και οι πρόσφυγες συχνά στερούνται την ελευθερία τους εξ αιτίας των συμφωνιών που έχουν συνάψει με τους διακινητές. Πρόκειται για πρακτική που παρουσιάζει αυξητικές τάσεις από τη στιγμή της εφαρμογής αυστηρότερων συνοριακών ελέγχων, ιδίως μεταξύ Βουλγαρίας και Τουρκίας. Επίσης, έχει αναφερθεί ότι μετανάστες και πρόσφυγες που δεν έχουν τη δυνατότητα να πληρώσουν λύτρα διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο σεξουαλικής εκμετάλλευσης ώστε να αποπληρώσουν τα χρέη τους.
Το 9% των ερωτηθέντων ανέφεραν ότι εργάστηκαν ή ότι παρείχαν υπηρεσίες σε κάποια φάση του ταξιδιού τους χωρίς να λάβουν τη συμφωνηθείσα αμοιβή. Τα περισσότερα περιστατικά συνέβησαν στην Τουρκία (90%) με τα υπόλοιπα να αναφέρονται σε Ελλάδα και Σερβία. Οι γυναίκες ανέφεραν σε μεγαλύτερο ποσοστό συγκριτικά με τους άντρες (15% έναντι 7%) ότι εργάστηκαν χωρίς αμοιβή.
Επίσης, το 7% των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι εξαναγκάστηκαν να εργαστούν ή να απασχοληθούν παρά τη θέλησή τους. Σχεδόν όλα τα περιστατικά έλαβαν χώρα στην Τουρκία (95%). Και σε αυτή την περίπτωση οι γυναίκες ανέφεραν ότι εξαναγκάστηκαν να εργαστούν σε μεγαλύτερο ποσοστό συγκριτικά με τους άντρες (15% έναντι 5%).
Σε ποσοστό 1% οι ερωτηθέντες ανέφεραν ότι προτάθηκε προσυμφωνημένος γάμος στους ίδιους ή σε κοντινό συγγενικό πρόσωπο). Οι γυναίκες απάντησαν κατά υψηλότερο ποσοστό θετικά σε σύγκριση με τους άντρες (3% έναντι 0,2%). Αντιθέτως, κανένας από τους ερωτηθέντες δεν ανέφερε ότι γνωρίζει περιπτώσεις ανθρώπων, οι οποίοι προσεγγίστηκαν στη διάρκεια του ταξιδιού από άτομα που προσέφεραν μετρητά με αντάλλαγμα αίμα, όργανα ή μέλη του σώματος. Παρομοίως, κανένας από τους ερωτηθέντες δεν ανέφερε ότι εξαναγκάστηκε να δώσει αίμα, όργανα ή μέλη σώματος.
Τα ευρήματα στην κεντρική Μεσόγειο
Όσον αφορά την κεντρική Μεσόγειο, η έρευνα διενεργήθηκε σε τέσσερις περιοχές της Ιταλίας σε δείγμα 1.602 ερωτηθέντων από 46 διαφορετικές χώρες. Εκεί το 76% των ερωτηθέντων απάντησαν «ναι» σε τουλάχιστον έναν από τους τέσσερις δείκτες trafficking και άλλων πρακτικών εκμετάλλευσης με βάση την άμεση εμπειρία τους. Επίσης, 72% των ερωτηθέντων υπέστησαν σωματική βία κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους.
Τα υψηλότερα ποσοστά θετικής απόκρισης μεταξύ του μεταναστευτικού πληθυσμού προέρχονται από τη Σενεγάλη, την Γκάνα, το Καμερούν, το Μπαγκλαντές και το Μάλι (αποτελούν πάνω από το 93% των θετικών απαντήσεων). Τα περιστατικά φέρονται να έλαβαν χώρα κατά κύριο λόγο στη Λιβύη (91% των περιπτώσεων), στην Αλγερία (2%), στην Ελλάδα (1%), στο Ιράν (1%), στο Νίγηρα (1%), τη Βουλγαρία (0,5%) και σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής.
Η μέση ηλικία μεταναστών και προσφύγων που απάντησαν θετικά σε τουλάχιστον έναν από τους πέντε δείκτες είναι τα 23 έτη. Η μέση ηλικία όσων δεν απάντησαν θετικά ως προς τις πρακτικές εκμετάλλευσης είναι τα 27 έτη. Κατά μέσο όρο, τα παιδιά (ηλικίας 14-17) απάντησαν σε υψηλότερο ποσοστό θετικά σε σχέση με τους ενήλικες (91% έναντι 47%).
Κατά μέσο όρο, οι θετικές απαντήσεις δόθηκαν περισσότερο από άνδρες (77%) από ό,τι γυναίκες (67%). Η διαφορά μεταξύ ανδρών και γυναικών είναι ιδιαιτέρως μεγάλη στην περίπτωση της απλήρωτης εργασίας (51% έναντι 14%), της καταναγκαστικής εργασίας (36% έναντι 15%) ενώ μικρότερη ήταν η διαφορά μεταξύ των δύο φύλων στις περιπτώσεις κράτησης (65% έναντι 58%). Αξιοσημείωτη εξαίρεση αποτελεί η πρόταση για προσυμφωνημένο γάμο, όπου οι γυναίκες παρουσιάζουν ποσοστό 1,5% σε σύγκριση με 0,3% μεταξύ ανδρών. Όσον αφορά τις εμπειρίες που παρατηρήθηκαν κατά τη διαδρομή, οι περιπτώσεις που υποδεικνύουν λαθρεμπόριο ανθρωπίνων οργάνων αναφέρονται εξίσου από άνδρες και γυναίκες, ενώ όσον αφορά τη σεξουαλική βία οι αναφορές των γυναικών υπερτερούν των ανδρών (32% έναντι 26%).
Εξάλλου, το υψηλότερο ποσοστό θετικών απαντήσεων δόθηκε από μετανάστες και πρόσφυγες που ταξίδευαν μόνοι, 76% του συνόλου των περιστατικών, ενώ τα άτομα που ταξίδευαν σε ομάδα με μη συγγενικά τους πρόσωπα απάντησαν θετικά κατά 67%. Ενώ το 86% των ανδρών ταξίδεψαν μόνοι, οι γυναίκες ταξίδεψαν κυρίως σε ομάδες με συγγενικά τους πρόσωπα (47%).
Διαπιστώθηκε επιπλέον ότι όσο μεγαλύτερη ήταν η περίοδος διαμονής σε χώρα διέλευσης, τόσο μεγαλύτερο και το ποσοστό θετικών απαντήσεων σε τουλάχιστον έναν από τους δείκτες πρακτικών εκμετάλλευσης. Οι μετανάστες και πρόσφυγες που πέρασαν λιγότερο από έναν μήνα σε χώρα διέλευσης απάντησαν θετικά στο 31% των περιπτώσεων, ενώ όσοι πέρασαν πάνω από τρεις μήνες αποκρίθηκαν θετικά στο 82%-86% των περιπτώσεων. Οι μετανάστες που δεν παρέμειναν σε χώρα διέλευσης γιατί ταξίδεψαν απ'' ευθείας από τη χώρα καταγωγής τους στη χώρα όπου ερωτήθηκαν, επίσης απάντησαν θετικά στο 86% των περιπτώσεων.
Το 64% των ερωτηθέντων ανέφεραν ότι, κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους, κρατήθηκαν παρά τη θέλησή τους από ενόπλους που δεν ανήκαν στις σχετικές επίσημες κρατικές αρχές. Η πλειονότητα των περιστατικών εμπίπτουν στην κατηγορία της απαγωγής με σκοπό τα λύτρα ή σχετίζονται με την κράτηση από ενόπλους και περιορισμό κινήσεων σε κλειστούς χώρους, όπως σπίτια ή γκαράζ. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι μετανάστες ανέφεραν ότι είχαν πληρώσει τους διακινητές για να τους κρύψουν, ωστόσο εξαναγκάστηκαν σε περιορισμό επί μήνες με ελάχιστο φαγητό και νερό. Το 65% των αντρών και το 58% των γυναικών ανέφεραν ότι κρατήθηκαν αιχμάλωτοι ή παρά τη θέλησή τους.
Το 49% των ερωτηθέντων ανέφεραν ότι εργάστηκαν ή ότι παρείχαν υπηρεσίες σε κάποια φάση του ταξιδιού τους χωρίς να λάβουν τη συμφωνηθείσα αμοιβή. Επίσης, συχνά σημείωσαν ότι η απλήρωτη εργασία συνέβαινε υπό την απειλή όπλου (εργοδότης, μεσίτης) ή συνδεόταν με την απελευθέρωσή τους ενώ βρίσκονταν σε συνθήκες κράτησης από ομάδες ενόπλων. Οι πιο συχνά αναφερόμενοι τομείς πιθανής εκμετάλλευσης είναι οι υπηρεσίες καθαριότητας, κηπουρικής και οικιακών, οι κατασκευές και οι μεταποιήσεις, η γεωργία και οι μεταφορές. Επίσης, το 36% των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι εξαναγκάστηκαν να εργαστούν ή να απασχοληθούν παρά τη θέλησή τους.
Το 0,4% των ερωτηθέντων ανέφεραν ότι προτάθηκε προσυμφωνημένος γάμος στους ίδιους ή σε κοντινό συγγενικό πρόσωπο. Επιπλέον, το 1,75% των ερωτηθέντων ανέφερε περιπτώσεις ατόμων που προσεγγίστηκαν, κατά μήκος της διαδρομής, από άτομα που προσέφεραν μετρητά με αντάλλαγμα αίμα, όργανα ή μέλη του σώματος. Παρομοίως, κανένας από τους ερωτηθέντες δεν ανέφερε ότι εξαναγκάστηκε να δώσει αίμα, όργανα ή μέλη σώματος, αλλά το 1,5% των ερωτηθέντων είπαν ότι γνωρίζουν περιστατικά κατά μήκος της διαδρομής όπου άνθρωποι εξαναγκάστηκαν να δώσουν αίμα, όργανα ή μέλη χωρίς τη συγκατάθεσή τους.
Το 26% των ερωτηθέντων ανέφεραν ότι γνώριζαν περίπτωση ατόμου με το οποίο συνταξίδευαν που απειλήθηκε με σεξουαλική βία κατά τη διάρκεια του ταξιδιού. Οι υπόλοιποι δεν είχαν τέτοια εμπειρία (46%), δεν γνώριζαν (8%), αρνήθηκαν να απαντήσουν (1%) ή δεν τους έγινε η ερώτηση καθώς κρίθηκε ιδιαίτερα ευαίσθητη για τους ερωτηθέντες (19%).
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
