Οι νέες προκλήσεις που ανοίγονται από την διαχείριση του Προσφυγικού σε Ευρώπη και Ελλάδα, πως διαμορφώνονται ο πολιτικός χάρτης και οι συμμαχίες μετά το πρόσφατο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και η διεθνής εικόνα του προβλήματος αποτελούν τα κύρια στοιχεία του Δελτίου του Δικτύου για τη Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη.
Η πρόσφατη Σύνοδος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου δεν ήταν η πρώτη που μας έβαλε …για ύπνο μπροστά σε ένα αδιέξοδο και μας ξύπνησε το πρωί με μια συμφωνία, για ιδιαίτερα μάλιστα δύσκολα ζητήματα, όπως η διαχείριση του Προσφυγικού και Μεταναστευτικού. Παρά λοιπόν τις δυσοίωνες προβλέψεις και τον βαθύ διχασμό που προκαλεί το Προσφυγικό, η Ευρώπη για μια ακόμα φορά προχώρησε με μικρά βήματα και μεγάλους συμβιβασμούς.
Πριν δούμε όλα τα σημεία μιας μάλλον ισορροπιστικής συμφωνίας χωρίς αυστηρά δεσμευτικές αποφάσεις, ως σημαντικότερο στοιχείο των συμπερασμάτων του συμβουλίου θα σημειώναμε μια δειλή αλλά σαφή στροφή της Ε.Ε. σε πολιτικές που αφορούν τις χώρες που «γεννούν» το πρόβλημα. Αναφερόμενοι κυρίως στην Βόρεια Αφρική, δεσμεύοντας μάλιστα συγκεκριμένους πόρους (500 εκ. ευρώ) γι' αυτό το σκοπό και εκφράζοντας εκτός από τις υποδομές περιορισμού των μετακινήσεων, έναν ολοκληρωμένο αναπτυξιακό σχεδιασμό που θα αλλάξει το επίπεδο ζωής και τις συνθήκες διαβίωσης στις περιοχές αυτές. Η ουσιαστικού και συμβολικού χαρακτήρα αυτή απόφαση, αποτελεί στρατηγικής σημασίας απαγκίστρωση του Προσφυγικού από είδος «προβλήματος συνόρων» ή απλά «διαχείρισης πληθυσμών».
Όσον αφορά την χώρα μας, η Ελλάδα είχε διακριτή θέση στην διαμόρφωση του εκτονωτικού συμβιβασμού με την πρόβλεψη για εθελοντική επανεισδοχή των αιτούτων άσυλο στις χώρες της Ε.Ε. που πρώτο-καταγράφηκαν κυρίως μέσα από την επερχόμενη διμερή συμφωνία με την Γερμανία. Την ίδια θέληση διατύπωσε και η Ισπανία ενώ στο περιθώριο της συνεδρίασης άλλες 10 χώρες της ΕΕ φέρονται ως έτοιμες να αποδεχθούν αντίστοιχους διμερείς διακανονισμούς.
Η συγκεκριμένη εξέλιξη βέβαια έρχεται να επιφορτίσει ακόμη περισσότερο την ήδη οριακή κατάσταση των ελληνικών νησιών και να μεγεθύνει το προβληματικό τοπίο διαχείρισης του ζητήματος από τις αρμόδιες ελληνικές αρχές. Εύλογα γεννάται το ερώτημα, πως θα αντιμετωπιστούν οι επανερχόμενοι αιτούντες άσυλο όταν δεν έχουν διαμορφωθεί κατάλληλες-αξιοπρεπείς δομές για όλους τους ήδη υπάρχοντες από το 2015;
Η διεθνής εικόνα του Προσφυγικού
Το ΔΙΚΤΥΟ είχε την ευκαιρία να αντλήσει χρήσιμες πληροφορίες για την διεθνή εικόνα του Προσφυγικού από δύο διεθνή συνέδρια που πραγματοποιήθηκαν μέσα Ιουνίου. Το ένα διοργανώθηκε στο Sciences Po στο Παρίσι στο πλαίσιο του Standing Group on the European Union υπό την αιγίδα του European Consortium for Political Research και το άλλο στο Charles University στην Πράγα στο πλαίσιο του Horizon2020 ερευνητικού έργου SIRIUS το οποίο μελετά την ενσωμάτωση των μεταναστών στις Ευρωπαϊκές αγορές εργασίας. Η κατάσταση στη Ευρώπη απεικονίζει την επικίνδυνη ανεπάρκεια των υφιστάμενων πολιτικών συνεργασίας και αλληλεγγύης, σε μια εποχή όπου οι συγκρούσεις και οι αναγκαστικοί εκτοπισμοί πληθυσμών σε Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική πολλαπλασιάζονται.
Η κατάσταση στην Ελλάδα – Οι προκλήσεις της Συμφωνίας
Η Ελλάδα για αρκετό διάστημα σήκωσε μόνη της ιδιαίτερα μεγάλο φορτίο προσφυγικών ροών, είτε εξαιτίας της εφαρμογής ανερμάτιστων και ιδεοληπτικών πολιτικών «ανοικτών συνόρων», είτε λόγω της γεωγραφικής της ιδιαιτερότητας. Το ζήτημα πλέον έχει αγγίξει σοβαρά χώρες με μεγαλύτερη ισχύ και επιρροή στον πυρήνα της ΕΕ κι έτσι μπορεί να επωφεληθεί αξιοποιώντας τον –έστω και μερικό- διαμοιρασμό ευθυνών και υποχρεώσεων. Αξίζει να σημειωθεί βέβαια, πως σε σχέση με το τι συμβαίνει σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ειδικά σε ορισμένες που δεν έχουν δεν έχουν δεχθεί ακόμα ούτε έναν πρόσφυγα, στην Ελλάδα η πολιτική και κοινωνική διαχείριση του ζητήματος διαφέρει σημαντικά.
Μια κοινωνία με βαθιές ιστορικές ρίζες και βιώματα από μεγάλα προσφυγικά και μεταναστευτικά ρεύματα, εκφράζει αξιοσημείωτη ανθρωπιστική διάθεση και κατανόηση στο πρόβλημα, παρά την ένταση με την οποία το βιώνει, ενώ αντίστοιχα και στο εγχώριο πολιτικό σύστημα, ακόμα και οι συντηρητικές δυνάμεις πολιτεύονται με μετριοπάθεια και ανεκτικότητα.
Την χώρα μας επηρεάζουν οι αποφάσεις του Συμβουλίου (εφόσον εφαρμοστούν ως έχουν) σχετικά με:
- Την αποσυμφόρηση πληθυσμού των νησιών μέσω της επαν-ενεργοποίησης της συμφωνίας επιστροφής με Τουρκία.
- Την ενίσχυση της φύλαξης των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ.
- Την γραφειοκρατική συνδρομή και οργάνωση της αξιολόγησης Ασύλου.
- Νέες χρηματικές ενισχύσεις (διμερής με Βερολίνο) και ενίσχυση της θέσης της στην ΕΕ.
Ενώ μακροπρόθεσμα μπορεί να βγει ωφελημένη από:
- Μια δικαιότερη διατύπωση συνθήκης του Δουβλίνου.
- Αντιμετώπιση του προβλήματος στην ρίζα του, με ορθές πολιτικές αποτροπής των μετακινήσεων και οικονομικής ανάπτυξης στις χώρες της Αφρικής.
Από την άλλη η Ελλάδα καλείται να αντιμετωπίσει τον νέο αριθμό αιτούντων άσυλο που θα επιστραφεί από χώρες της ΕΕ και την δημιουργία νέων κέντρων ελέγχου και κράτησης, σε μια ήδη πολύ βεβαρυμμένη κατάσταση που έχουν διαμορφώσει οι μέχρι σήμερα συνθήκες διαχείρισης του Προσφυγικού στη χώρα μας:
- Τεράστιες καθυστερήσεις στον έλεγχο απόδοσης ασύλου με σώρευση χιλιάδων αιτήσεων.
- Επικράτηση δυνάμεων ΜΚΟ που εμποδίζουν την εφαρμογή των επιστροφών στην Τουρκία.
- Άθλιες συνθήκες παραμονής και διαχείριση πληθυσμού στα νησιά. – Πρόσφυγες 2-3 ταχυτήτων, ελλείψεις δομών, παροχές σε λίγους.
- Αυθαίρετη μεταφορά πληθυσμού στην ηπειρωτική χώρα. (Όσοι εγκαθίστανται εκτός νησιών ΔΕΝ μπορούν να επιστρέψουν Τουρκία).
- Αναξιοπιστία παροχής στοιχείων και στατιστικών τόσο πληθυσμιακά όσο και σε επίπεδο οικονομικής διαχείρισης. Οι πρόσφυγες που εισέρχονται από τον Έβρο δεν καταγράφονται.
