Το κοινωνικό στίγμα στο πλαίσιο της υγείας είναι η αρνητική σχέση μεταξύ ενός ατόμου ή μιας ομάδας ανθρώπων που έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά και μια συγκεκριμένη ασθένεια. Σε μια επιδημία, αυτό σημαίνει ότι οι άνθρωποι επισημαίνονται, στερεοτυπώνονται, υφίστανται διακρίσεις, αντιμετωπίζονται ξεχωριστά ή/και βιώνουν απώλεια κατάστασης λόγω της αντιληπτής σχέσης με μια ασθένεια. Η τρέχουσα επιδημία COVID-19 προκάλεσε κοινωνικό στίγμα και συμπεριφορές που εισάγουν διακρίσεις εναντίον ανθρώπων συγκεκριμένων εθνικών καταγωγών, καθώς και όποιος θεωρείται ότι είχε επαφή με τον ιό.
Το επίπεδο του στίγματος που σχετίζεται με το COVID-19 βασίζεται σε τρεις βασικούς παράγοντες:
1) είναι μια ασθένεια που είναι νέα και για την οποία εξακολουθούν να υπάρχουν πολλά άγνωστα
2) φοβόμαστε συχνά το άγνωστο και
3) είναι εύκολο να συσχετιστεί αυτός ο φόβος με «άλλους».
Είναι κατανοητό ότι υπάρχει σύγχυση, άγχος και φόβος στο κόσμο. Δυστυχώς, αυτοί οι παράγοντες τροφοδοτούν επίσης επιβλαβή στερεότυπα.
Το στίγμα μπορεί να υπονομεύσει την κοινωνική συνοχή και να προκαλέσει πιθανή κοινωνική απομόνωση ομάδων, η οποία μπορεί να συμβάλει σε μια κατάσταση όπου ο ιός είναι περισσότερο, όχι λιγότερο, πιθανό να εξαπλωθεί. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε πιο σοβαρά προβλήματα υγείας και δυσκολίες στον έλεγχο μιας επιδημίας.
Το στίγμα μπορεί:
Προτρέψει τους ανθρώπους να κρύψουν την ασθένεια για να αποφύγουν τις διακρίσεις
Αποτρέψει τους ανθρώπους να αναζητήσουν αμέσως ιατρική περίθαλψη
Τους αποθαρρύνει να υιοθετήσουν υγιείς συμπεριφορές
Το στίγμα και η διάκριση βλάπτει όλους τους πολίτες δημιουργώντας φόβο ή θυμό. Οι ομάδες ή τα άτομα που στιγματίζονται μπορούν να δεχτούν:
Κοινωνική αποφυγή ή απόρριψη
Άρνηση υγειονομικής περίθαλψης, εκπαίδευσης, στέγασης ή απασχόλησης
Φυσική βία
Τα στοιχεία δείχνουν ξεκάθαρα ότι το στίγμα και ο φόβος γύρω από τις μεταδοτικές ασθένειες παρεμποδίζουν την ανταπόκριση. Αυτό που λειτουργεί είναι η οικοδόμηση εμπιστοσύνης σε αξιόπιστες υπηρεσίες υγείας και συμβουλές, δείχνοντας ενσυναίσθηση με τους πάσχοντες, κατανοώντας την ίδια την ασθένεια και υιοθετώντας αποτελεσματικά, πρακτικά μέτρα, ώστε οι άνθρωποι να μπορούν να βοηθήσουν να διατηρήσουν τον εαυτό τους και τους αγαπημένους τους ασφαλείς.
Ο τρόπος με τον οποίο επικοινωνούμε για το COVID-19 είναι ζωτικής σημασίας για την υποστήριξη των ανθρώπων να λάβουν αποτελεσματική δράση για να βοηθήσουν στην καταπολέμηση της νόσου και για να αποφευχθεί η τροφοδότηση του φόβου και του στίγματος. Πρέπει να δημιουργηθεί ένα περιβάλλον στο οποίο η ασθένεια και οι επιπτώσεις της μπορούν να συζητηθούν και να αντιμετωπιστούν ανοιχτά, ειλικρινά και αποτελεσματικά.
Το στίγμα επηρεάζει τη συναισθηματική ή/και ψυχική υγεία των στιγματισμένων ομάδων και των κοινοτήτων στις οποίες ζουν. Η αποφυγή του στιγματισμού είναι σημαντική για τη συνεκτικότητα των κοινωνιών και των μελών της κοινότητας. Όλα τα άτομα σε μια κοινότητα μπορούν να βοηθήσουν να αποφευχθούν οι αντιδράσεις προκατάληψης και στιγματισμού που σχετίζονται με το COVID-19 εάν έχουν πλήρη ενημέρωση και γνώση των γεγονότων στην κοινότητα.
*Ο κ. Απόστολος Βανταράκης είναι Καθηγητής Υγιεινής,στο Τμήμα Ιατρικής του Πανεπιστημίου Πατρών και Πρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Βιοεπιστημόνων.
