Της Αγγελικής Κώττη
Δεν ξέρουμε σε ποιους θεούς προσεύχονταν, ξέρουμε όμως πως στη Ζώμινθο, στους πρόποδες του Ψηλορείτη, πριν από 4000 χρόνια αμέτρητοι πιστοί πήγαιναν για να προσευχηθούν. Η αρχαιολόγος Εφη Σακελλαράκη ανακάλυψε ένα υπαίθριο ιερό που λειτουργούσε από το 2000 π.Χ. Παλαιότερα από τότε που είχε φανταστεί ο αείμνηστος Γιάννης Σακελλαράκης, ο οποίος είχε συλλάβει το γεγονός ύπαρξης θρησκευτικού κέντρου εδώ και χρόνια.
Τα φετινά ανασκαφικά δεδομένα δείχνουν πως οι απαρχές της λατρείας στο ανακτορικό κτήριο της Ζωμίνθου τοποθετούνται στην Παλαιοανακτορική περίοδο (1900-1700 π.Χ). Την ανασκαφή της Αρχαιολογικής Εταιρείας πραγματοποίησε η επίτιμη διευθύντρια Αρχαιοτήτων δρ Εφη Σαπουνά-Σακελλαράκη.
Όπως έδειξε η αρχαιολογική έρευνα, ο φυσικός βράχος στον οποίο είναι θεμελιωμένο το κτιριακό συγκρότημα, είχε λειτουργήσει περίπου από το 2000 π.Χ. ως υπαίθριος χώρος λατρείας με μικρές κατασκευές. Σε κοιλώματά του τοποθετούσαν οι λατρευτές αγγεία και άλλα αφιερώματα, που ήρθαν φέτος στο φως: egg cups (απλά αγγεία σε μορφή κυπέλλου με δισκοειδή βάση), άλλοτε άβαφα, άλλοτε βαμμένα με μαύρο χρώμα (κάποιες φορές με λευκές ταινίες πάνω σε μαύρο και άλλες βαμμένα με κόκκινο χρώμα).
Η κυρία Σακελλαράκη σημειώνει πως πρόκειται για λατρευτική πρακτική, γνωστή έως τώρα από τα μινωικά ιερά κορυφής. Διευκρινίζει, όμως πως δεν πρόκειται για ιερό κορυφής με την έννοια που το γνωρίζουμε από την υπόλοιπη Κρήτη. Ο λόφος της Ζωμίνθου είναι χαμηλός, όπως της Κνωσού. Από αυτό το υπαίθριο ιερό υπάρχουν πολύ ενδιαφέροντα ευρήματα, σύμφωνα με την ανασκαφέα. Πρόκειται για αναθήματα τα οποία άφηναν οι πιστοί. Θα είχαμε πολύ περισσότερα, όπως η ίδια λέει, αν δεν είχαν ακολουθήσει οι Μυκηναίοι και οι Ρωμαίοι, με αρχιτεκτονικές κατασκευές.
Πάνω στον βράχο είχε ιδρυθεί το κτιριακό συγκρότημα που ερευνάται, όπως δείχνουν σποραδικά λείψανα σε όλο τον χώρο. Στο νοτιοδυτικό τμήμα, του οποίου η τελική μορφή αποκαλύφθηκε στη φετινή ανασκαφή, οι χώροι είναι διώροφοι και τριώροφοι με πλακόστρωτα ή ξύλινα δάπεδα πάνω στον βράχο. Στο τμήμα αυτό ήρθαν στο φως πέρυσι και φέτος πολύτιμα αντικείμενα και σκεύη: χάλκινα εγχειρίδια, σφραγίδα, λίθινα αγγεία κ.λπ. Φέτος υπήρξαν ευρήματα προ του 1700 π.Χ.
Τελετουργικά γεύματα
Τα ευρήματα επιβεβαιώνουν την εικόνα λατρείας κατά την άσκηση της οποίας, όπως θεωρεί η ανασκαφέας, θα ελάμβαναν χώρα και τελετουργικά γεύματα, γεγονός που αποδεικνύεται από το πλήθος χυτρών, κωνικών κυπέλλων και τριπτήρων που θα χρησιμοποιούνταν πιθανώς για την παρασκευή εδεσμάτων. Εχουν επίσης εντοπισθεί πολλά σκεύη από τελετουργίες που τελούνταν εκεί, τα οποία βρέθηκαν σε συγκεκριμένους χώρους. Ανάμεσά τους, εντυπωσιάζει τμήμα από «κύπελλο κοινωνίας» και χάλκινο κουταλάκι που χρονολογούνται πριν το 1750 π.Χ., δηλαδή προ της περιόδου καταστροφής των πρώτων ανακτόρων.
Η φετινή ανασκαφή διεύρυνε τη συνολική ανασκαμμένη επιφάνεια κατά 100 τ.μ. και αποκάλυψε και άλλα ενδιαφέροντα αρχιτεκτονικά στοιχεία. Χαρακτηριστική είναι μία είσοδος από Βορρά προς Νότο με δίφυλλη θύρα που οδηγούσε σε πλακόστρωτο χώρο θεμελιωμένο σε διαμορφωμένο τμήμα του βράχου. Στα Μινωικά χρόνια μπορεί το πλακόστρωτο αυτό να χρησίμευε σαν υπαίθριος χώρος εκτέλεσης αθλοπαιδιών ή τελετών. Το ίδιο τμήμα άλλωστε χρησιμοποιήθηκε αργότερα, επί Ρωμαϊκής εποχής, ως λιθόστρωτος χώρος- αυλή του κτίσματος που είχαν κτίσει οι Ρωμαίοι πάνω στα ερείπια του μινωικού κτηρίου. Ένα νόμισμα του αυτοκράτορα Αδριανού που βρέθηκε στο σημείο αυτό, μαζί με άλλο νόμισμα, του Μάρκου Αυρήλιου, που είχε βρεθεί το 2017 επικυρώνουν τη ρωμαϊκή παρουσία.
Ρυτό με κεφαλή ταύρου
Ποιο είναι το πλέον εντυπωσιακό εύρημα; Πολλά, κατά την ανασκαφέα, ξεχωρίζει όμως τα τμήματα μεγάλου ρυτού (πρόκειται για τελετουργικό αγγείο) σε σχήμα ταυροκεφαλής ύψους 30 εκ., το οποίο εντοπίστηκε σε ένα από τα δωμάτια της δυτικής πλευράς του κτιρίου. Η κυρία Σακελλαράκη λέει πως πρόκειται για εύρημα της μυκηναϊκής εποχής και ότι ανάλογο έχει εντοπιστεί στην ανασκαφή της Αδαμαντίας Βασιλογάμβρου στον Αγιο Βασίλειο (Ξηροκάμπι Λακωνίας).
Συνοψίζοντας, η αρχαιολόγος σημειώνει για το ανάκτορο της Ζωμίνθου, πως παρά τη μακρά κατοίκησή του από τη Μινωική εποχή έως την εποχή της Βενετοκρατίας, παρά τις πολλές μετασκευές και τις αλλεπάλληλες λεηλασίες, διασώζει πολλά στοιχεία που αποδεικνύουν τη μεγάλη σημασία του.
Άλλωστε, πρόκειται για το μοναδικό μινωικό κέντρο, θρησκευτικό, οικονομικό και παραγωγικό, σε υψόμετρο 1.200 μ., άριστα οργανωμένο, με πολλούς θρησκευτικούς χώρους. Επίσης, με εργαστήρια κατεργασίας πρώτων υλών και κατασκευής αντικειμένων, όπως το κεραμεικό εργαστήριο με τον κλίβανο δίπλα του και το καμίνι για τη χαλκουργία και με μεγάλες αποθηκευτικές δυνατότητες, όπως δείχνουν τα πιθάρια για τη φύλαξη προϊόντων του βουνού, μεταξύ των οποίων τα περίφημα βότανα του Ψηλορείτη, αλλά και του μαλλιού. Κυρίως, όμως, τόσο από το ίδιο το λαβυρινθώδες κτίριο όσο και από τα τελετουργικά αντικείμενα που έχουν έρθει στο φως, αποδεικνύεται η σημασία και ο θρησκευτικός ρόλος του επί αιώνες στη λατρεία του Δία.
Ιδρυμένη στα μισά περίπου της απόστασης από την Κνωσό προς το Ιδαίο Αντρο, η Ζώμινθος υπήρξε για τους Μινωίτες ο χώρος που θα μπορούσε να υποκαταστήσει κατά τους χειμερινούς μήνες του χρόνου το ιερό σπήλαιο, όταν η πρόσβαση προς αυτό ήταν δύσκολη.
Το ανακτορικό κέντρο της Ζωμίνθου ύστερα από μία εικοσαετία συστηματικής ανασκαφής, την οποία άρχισε ο αείμνηστος Γιάννης Σακελλαράκης και συνεχίζει η Εφη Σαπουνά-Σακελλαράκη, έχει φανερώσει πλέον πολλά από τα μυστικά του. Η συνέχεια θα γραφτεί στις ανασκαφές του 2019.
